ь Улуттук банк Башкармасынын 2010-жылдын 31-мартында ёткёрългён отурумунда тёмёнкъ маселелер каарлган жана алар боюнча тиешелъъ токтомдор кабыл алынган: 

­ "Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынан лицензия алышкан банктарга жана айрым финансы-кредит мекемелерине карата колдонулуучу таасир этъъ чаралары жёнъндё" жобого ёзгёртъълёрдъ жана толуктоолорду киргизъъ тууралуу (№9/2); 

­ Улуттук банк Башкармасынын 2009-жылдын 27-мартындагы №25/8 "Банктарды рефинансылоонун адистештирилген фонду" ЖЧКсынын ишин жёнгё салуу эрежелерин бекитъъ тууралуу" токтомуна ёзгёртъълёрдъ киргизъъ жёнъндё (№9/3); 

­ "Банктарды рефинансылоонун адистештирилген фонду" ЖЧКсынын 2009-жыл ъчън жылдык финансылык отчету жёнъндё (№9/5); 

­ Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын 2009-жыл ъчън консолидацияланган финансылык отчетун бекитъъ жёнъндё (№9/7). 

ь Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы 2010-жылдын 30-мартында Акча-кредиттик жёнгё салуу комитетинин чечими менен "Банктарды рефинансылоонун адистештирилген фонду" ЖЧКсынын кредиттёё максатындагы базалык чени 2010-жылдын апрель айы ъчън 8,0 пайыз деьгээлинде ёзгёртъъсъз калтырылгандыгын билдирет. 

ь Кыргыз Республикасынын Жарандык кодексине ёзгёртъълёрдъ киргизъъ жёнъндё маселе боюнча маалыматтык кат. 

"Кыргыз Республикасынын Жарандык кодексине ёзгёртъълёрдъ киргизъъ жёнъндё" мыйзам долбоорун ишетп чыгуу, анын ичинде "Эсептешъълёр" деп аталган 776-статьясына ёзгёртъълёрдъ киргизъъ ёлкёнън экономикасындагы акча жъгъртълъшънън натыйжалуулугун уюштуруу боюнча чараларды кабыл алуунун зарылдыгына байланыштуу. Экономикада акчалар ъч субъекттин ортосунда тынымсыз кыймылда болуп турат: жеке адамдар, чарба жъргъзъъчъ субъекттер жана мамлекеттик бийлик органдары. Акча айлануусунун ачыктыгы – ёлкёнън ички жана эл аралык инвесторлор ъчън инвестициялык жактан оь баалана турган критерийлеринин бири. 

2002-жылдан тартып, Улуттук банк Ёкмёт менен бирдикте накталай эмес тёлёмдёрдън ълъшън жогорулатуу боюнча мамлекеттик программаны жъзёгё ашыруу боюнча иштерди жъргъзъп келишет. Бул мезгил ичинде улуттук интеграцияланган тёлём системасы тъзългён жана ийгиликтъъ иш алып барып жатат, бул система учурда экономикада накталай эмес формада каалагандай тёлёмдъ ёткёръъгё мъмкъндък берет. Ёкмёттън токтомдору кабыл алынган жана анын негизинде мамлекеттик кызматкерлерге коммерциялык банктардагы эсептер боюнча эмгек акысын таркатуу, ишканалардын ички кассаларын жабу жана калктан накталай эмес формада коммерциялык банктардагы эсептер жана кассалар, почта бёлъмдёръ аркылуу тёлёмдёрдъ кабыл алуу боюнча иш-чаралар жъзёгё ашырылган. 

Азыркы кънгё чейин кёрълъп жаткан чаралар "мамлекет жана калк", "мамлекет жана бизнес", ошондой эле "калк жана коммуналдык кызмат кёрсётъълёр ишканалары" мамилелерине тиешелъъ болсо, мамлекетте административдик чараларды колдонуу карым-катнаштары да бар. Жарандык кодекске сунушталып жаткан ёзгёртъълёр "бизнес жана бизнес" мамилелерин да камтыйт, анткени бул чёйрёдё эсептешъълёрдё ири кёлёмдёгъ акча каражаттарын колдонуу улантылып келе жатат. Мындай абал ёлкёдёгъ акча жъгъртъъсънън натыйжалуу болбой тургандыгына алып келет. азыркы учурда акча жъгъртълъшънън тунуктугун жогорулатуу зарыл. Жарандык кодекске сунушталып жаткан ёзгёртъълёрдъ кабыл алуу финансы тартибинин сапатын жогорулатуу кёз карашынан алып караганда ишкерлердин иштеши ъчън акча агымдарын жана жъгъртъъ каражаттарын эсепке алуунун айкындыгынын оь натыйжаларына алып келет. 

Азыркы къндё Улуттук банк Улуттук бизнес-ассоциация альянсынын ёкълдёръ менен акча жъгъртълъшън жёнгё салууну жана прогноздоону жакшыртуу максаттарында эсептешъълёрдън натыйжалуулугун жогорулатууга багытталган мыйзам чыгаруу ченемдерин кабыл алуунун зарылдыгын кошумча талдоого алуу боюнча биргелешип алып барган иштерин дагы да улантууда. 

Мындай реформалар бул къндёръ КМШ ёлкёлёрънън бардыгында ёткёрългён же ёткёрълъп жатат. Макроэкономика масштабдарында накталай эмес акча жъгъртълъшънън ълъшън кёбёйтъъ оь мультипликациялык эффектке алып келет, бул кёйгёй маселелердин жоон тобун чечъъгё кёмёктёшёт – ар търдъъ эл аралык рейтингдер боюнча ёлкёлък кёрсёткъчтёрдъ жакшыртуудан тартып, республилканын жарандарынын бакубатчылыгын жогорулатууга чейин. 

Банктык эмес финансы-кредит мекемелердин жаьылыктары 

Улуттук банк тарабынан тёмёнкъ банктык эмес финансы-кредит мекемелерге лицензиялар (къбёлъктёр) берилген: 

1. ЖЧК "MFRK" МККсына жеке адамдарга жана юридикалык жактарга чакан кредиттерди беръъгё 2010-жылдын 2-апрелинде берилген №285-къбёлък. Юридикалык дареги: Нарын областы, Нарын шаары, Чаначева, 52. 

2. ЖЧК "Береке Экспресс" МККсына жеке адамдарга жана юридикалык жактарга чакан кредиттерди беръъгё 2010-жылдын 30-мартында берилген №284-къбёлък. Юридикалык дареги: Бишкек шаары, Кёлмё жаьы конушу, Достук кёчёсъ, 62. 

3. ЖЧК "ЭВИ-Кредит" МККсына жеке адамдарга жана юридикалык жактарга чакан кредиттерди беръъгё 2010-жылдын 30-мартында берилген №283-къбёлък. Юридикалык дареги: Бишкек шаары, Горький атындагы кёчё, 23-12. 

4. ЖЧК "И.Б.С." МККсына жеке адамдарга жана юридикалык жактарга чакан кредиттерди беръъгё 2010-жылдын 29-мартында берилген №282-къбёлък. Юридикалык дареги: Ысык-Кёл областы, Жети-Ёгъз району, Кызыл-Суу айылы, Манас кёчёсъ, 218. 

5. Жеке ишкер Курманбаев Гулжигит Автандиловичке нак чет ёлкё валюталары менен алмашуу операцияларын жъргъзъъ укугуна 2010-жылдын 2-апрелинде берилген №4325-лицензия. Алмашуу бюросу 2478 номеринде катталган. Юридикалык дареги: Бишкек шаары, "Дордой" соода-кёьъл ачуу борбору, борбордук ётмё жол, №21-алмашуу бюросу. 

6. Жеке ишкер Исманова Гължан Асанкановнага нак чет ёлкё валюталары менен алмашуу операцияларын жъргъзъъ укугуна 2010-жылдын 1-апрелинде берилген №4324-лицензия. Алмашуу бюросу 2477 номеринде катталган. Юридикалык дареги: Бишкек шаары, Ахунбаев атындагы кёчё, 109. 

7. Жеке ишкер Турумбекова Назира Медербековнага нак чет ёлкё валюталары менен алмашуу операцияларын жъргъзъъ укугуна 2010-жылдын 1-апрелинде берилген №4323-лицензия. Алмашуу бюросу 2476 номеринде катталган. Юридикалык дареги: Бишкек шаары, "Дордой" соода-кёьъл ачуу борбору, Чымкент автоунаа токтоочу жайы, №58-павильон. 

8. Жеке ишкер Султанова Нурзат Омоновнага нак чет ёлкё валюталары менен алмашуу операцияларын жъргъзъъ укугуна 2010-жылдын 1-апрелинде берилген №4322-лицензия. Алмашуу бюросу 2475 номеринде катталган. Юридикалык дареги: Бишкек шаары, "Дордой" соода-кёьъл ачуу борбору, Чымкент автоунаа токтоочу жайы, №10К. 

9. Жеке ишкер Расулов Валех Ахмед-Оглыга нак чет ёлкё валюталары менен алмашуу операцияларын жъргъзъъ укугуна 2010-жылдын 30-мартында берилген №4321-лицензия. Алмашуу бюросу 2474 номеринде катталган. Юридикалык дареги: Чъй областы, Ленин айылы, Алма-Ата кёчёсъ, номерсиз, ("Акжол" МАИ посту). 

10. Жеке ишкер Иманалиев Азамат Токтогуловичке нак чет ёлкё валюталары менен алмашуу операцияларын жъргъзъъ укугуна 2010-жылдын 30-мартында берилген №4320-лицензия. Алмашуу бюросу 2473 номеринде катталган. Юридикалык дареги: Бишкек шаары, Абдрахманов атындагы кёчё, 150. 

11. Жеке ишкер Курбанова Саадатка нак чет ёлкё валюталары менен алмашуу операцияларын жъргъзъъ укугуна 2010-жылдын 29-мартында берилген №4319-лицензия. Алмашуу бюросу 2472 номеринде катталган. Юридикалык дареги: Бишкек шаары, "Манас" аэропорту, 1-кабат (батыш жагы). 

12. Жеке ишкер Ибраймов Нурдин Накаевичке нак чет ёлкё валюталары менен алмашуу операцияларын жъргъзъъ укугуна 2010-жылдын 29-мартында берилген №4318-лицензия. Алмашуу бюросу 2471 номеринде катталган. Юридикалык дареги: Бишкек шаары, Манас проспекти, 38-12. 

13. Жеке ишкер Джумагулова Гълнара Егемазаровна нак чет ёлкё валюталары менен алмашуу операцияларын жъргъзъъ укугуна 2010-жылдын 29-мартында берилген №4317-лицензия. Алмашуу бюросу 2470 номеринде катталган. Юридикалык дареги: Чъй областы, Токмок шаары, Горький атындагы кёчё, 139. 

14. Жеке ишкер Мусабеков Абдиваит Абдыкеримовичке нак чет ёлкё валюталары менен алмашуу операцияларын жъргъзъъ укугуна 2010-жылдын 29-мартында берилген №4316-лицензия. Алмашуу бюросу 2469 номеринде катталган. Юридикалык дареги: Бишкек шаары, Абдрахманов атындагы кёчё, 146-ъй. 

2010-жылдын 30-мартынан тартып "Алас-Айар" кредиттик союзуна 2004-жылдын 23-августунда берилген №465-лицензия кредиттик союздун катышуучуларынын 2010-жылдын 6-мартындагы ёзън-ёзъ жоюу жёнъндёгъ (2010-жылдын 30-мартында берилген арыз) жалпы жыйынынын протоколунун негизинде жокко чыгарылган. Юридикалык дареги: Ысык-Кёл областы, Ысык-Кёл району, Корумду айылы, Орозов атындагы кёчё, 100-ъй. 

ь 2009-жыл ичиндеги жасалма акча жасоо фактылары жана банкноттордун коргонуу ыкмалары жёнъндё. 

Кыргыз Республикасында 2009-жыл ичинде жъгъртъъдён 163 жасалма акча банкноттору алынган, бул кёрсёткъч 2008-жылдагы кёрсёткъчкё караганда 50 банкнотко жогору. 

Укук коргоо органдарынын кызматкерлери тарабынан Бишкек жана Каракол шаарларынан 392 даана 500 сомдук жасалма банкноттордун ири партиясын кармоо боюнча иш-чаралар жъргъзългён. Жасалма акча даярдаган, сактаган жана таркатууга кёмёктёшкён адамдар ар търдъъ мёёнёттёргё: 1 жылдан 7 жылга чейин эркинен ажыратылган. 

Укук коргоо органдары тарабынан аныкталган жасалма банкнотторду эске алуу менен 409 даана жасалма банкнот же жасалма акчалардын жалпы санынын 74% 500 сом номиналындагы банкноттор, 49 даанасын же 9% - 1000 сомдук акчалар, 36 даанасын же 6,5 % - 100 сом наркындагы акчалар тъзгён. 

2009-жылдын III-IV чейректеринде эь жогорку номиналдагы 5000 сомдук жасалма банкноттор табылган. Бардыгы болуп 17 бир типтеги жасалма 5000 сомдук банкноттор алынган. 

Жасалма акчалардын ётё кёп саны Бишкек шаарынан табылган – 429 жасалма акча, Ысык-Кёл областынан – 53 даана, Чъй областынан – 30 даана, Ош областынан – 21 даана, Жалал-Абад областынан – 15 даана, Талас областынан – 4 даана, Нарын областынан – 3 даана.  

Жасалма акчалардын сапаты орточо деьгээлде. Алардын ёь-тъсъ кёп учурда чыныгы банкноттун тъсънё дал келет. жасалма акча чыгаруучулар ъчън баштапкы акчаны ёткёръъ баскычы ётё жооптуу, ошондуктан алар калк жакшы билген белгилерди жасаганга аракеттенишет: суу белгиси, коргоочу жипче. 

Жасалма акчаны таанып-билъъ ъчън анны чыныгы банкнотко салыштырып кёръъ эле жетиштъъ болот. Суу белгисин тыкандык менен караганда , жасалма менен чыныгы акчанын бул белгисинин айырмачылыгын так кёръъгё болот. Чыныгы суу белгиси ачык болуп кёрънёт, ал эми жарыкка салып караганда – къьърт болот, ал эми жасалма акчада суу белгиси къьърт тъстё болуп, жарыкка салып караганда да ошол бойдон калат. 

Бирок бир эле белгиге ишенъъгё болбойт, Сизге белгилъъ банкноттун аныктыгын билдирген ъч-тёрт белгини карап кёръъ керек, мисалга: 

· жашыруун сърёттёлъш (оймо-чийменин санга алмаштырылышы), 

· иридесценттик жолчо (арткы бетиндеги жалтырак сызыкча, ал банкнотаны кыймылдатып караганда гана кёрънёт). 

5 000 сом наркындагы банкнота ъчън: 

· Spark® - бул портреттин сол жагында жайгашкан "5000 сом" сандары бар тёрт бурчтук. Банкнотту айландырып караганда сандардын тъсъ къьърт-жашыл тъстён ачык-жашыл, андан кийин кёк тъскё ётёт. 

· Коргоочу жипче банкнотту ёйдё-ылдый кылып караганда кызыл тъстён жашыл тъскё ётёт.  

Ушул жана башка коргонуу элементтерин интерактивдъъ режимде Улуттук банктын веб-сайтынан www.nbkr.kg дареги боюнча Улуттук валюта/Банкноттор бёлъгънён текшерип кёръъгё болот. Коргонуу белгилерин жана алардын тъшъндърмёлёрън сайттан карап таанышууга же кагаз бетине чыгарып алууга да болот. 

Эгерде колуьузга шектъъ банкнот келип тийсе, аны Мамлекеттик финансы полициясы кызматынын иликтёёчъ бёлъмънё же Улуттук банка ёткёръп беръъ керек, бул жерлерде адистер банкноттун аныктыгына экспертизалоону жъргъзъшёт.  

Мындай шектъъ банкноттон кутулууга аракет кылбаьыздар, анткени жасалма акча жасоо гана эмес, аны таркатуу дагы мыйзам тарабынан куугунтукка алынат. 

Банктар аралык тёлёмдёр 

Элкарт системасынын кёрсёткъчтёръ* 

* «Банктар аралык процессинг борбору» ЖАКсынын маалыматтары боюнча, борборго 22 коммерциялык банктын 18и туташтырылган.