Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынынЧенемдик актылары” 

журналынын 2010 жылдын 2 саны 

 

1. Кыргыз Республикасынын Улуттук банк Башкармасынын 2009- жылдын 28- декабрындагы № 51/4 “Ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык операцияларды жъзёгё ашырышкан банктардын капиталынын шайкештик стандарттарын аныктоо боюнча нускоону бекитъъ тууралуу токтому; 

2. Кыргыз Республикасынын Улуттук банк Башкармасынын 2009- жылдын 28- декабрындагы № 51/5 “Ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык операцияларды жъзёго ашырышкан банктарда тобокелдиктерди тескёё боюнча минималдуу талаптар жёнъндё” жобону бекитъъ тууралуу токтому;  

3. Кыргыз Республикасынын Улуттук банк Башкармасынын 2009- жылдын 28- декабрындагы № 51/6 “Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын айрым ченемдик укуктук актылары жёнъндё” токтому; 

Бишкек шаары 

2009-жылдын 28-декабры N 51/

 

КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНЫН УЛУТТУК БАНК БАШКАРМАЛЫГЫНЫН ТОКТОМУ 

 

Ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык 

операцияларды жъзёгё ашырышкан банктардын 

капиталынын шайкештик стандарттарын аныктоо 

боюнча нускоону бекитъъ тууралуу 

 

Кыргыз Республикасынын 2009-жылдын 28-мартында кабыл алынган "Кыргыз Республикасындагы банктар жана банк иши жёнъндё" Кыргыз Республикасынын мыйзамына толуктоолорду киргизъъ тууралуу" N 93 жана "Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы жёнъндё" Кыргыз Республикасынын мыйзамына толуктоолорду киргизъъ тууралуу" N 94 мыйзамдарынын талаптарын жъзёгё ашыруунун чегинде, ошондой эле Кыргыз Республикасынын "Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы жёнъндё" мыйзамынын 7- жана 43-статьяларына ылайык, Кыргыз Республикасынын Улуттук банк Башкармасы токтом кылат: 

1. Кароого сунушталган Ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык операцияларды жъзёгё ашырышкан банктардын капиталынын шайкештик стандарттарын аныктоо боюнча нускоо (кошо тиркелет) бекитилсин. 

2. Токтом расмий жарыялангандан бир ай ёткёндён кийин къчънё кирет. 

 

"КР Улуттук банкынын ченемдик укуктук актылары" журналында, N 2010/2 жарыяланды 

 

3. Юридикалык бёлъм Кыргыз Республикасынын ченемдик укуктук актыларынын мамлекеттик реестринде чагылдырылышы ъчън бул токтомду расмий жарыялангандан кийин Кыргыз Республикасынын Адилет министрлигине жёнётсън. 

4. Кёзёмёл методологиясы жана лицензиялоо Башкармалыгы ушул токтом менен коммерциялык банктарды тааныштырсын

5. Ушул токтомдун аткарылышына контролдук Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын Тёрагасынын орун басары К.К.Боконтаев мырзага жъктёлсън. 

 

Кыргыз Республикасынын Улуттук 

Банк башкармасынын тёрагасы М.Алапаев 

Кыргыз Республикасынын 

Улуттук банк Башкармасынын 

2009-жылдын 28-декабрындагы 

N 51/4 токтомуна карата 

тиркеме 

 

Ислам банк иши жана каржылоо 

принциптерине ылайык операцияларды 

жъзёгё ашырышкан банктардын капиталынын 

шайкештик стандарттарын аныктоо боюнча 

НУСКОО 

 

Караьыз: 

КР Улуттук банк Башкармасынын 2010-жылдын 16-июнундагы N 49/3 "Экобанк" ААКсынын капиталдын шайкештик стандарттарын сактоосуна карата талаптар жёнъндё" токтому 

 

1. Жалпы жоболор 

2. Ислам банктарынын капиталынын шайкештик стандарттары 

3. Капитал тъзъмъ 

4. Ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык жайгаштырылган баланстык активдерди тобокелдик деьгээли боюнча баа беръъ 

5. Баланстан тышкаркы милдеттенмелерге тобокелдик деьгээли боюнча баа беръъ 

6. "Ислам терезесине" ээ банктардын активдерин тобокелдик деьгээли боюнча баа беръъ 

7. "Ислам терезесине" ээ банктын капиталдын шайкештик стандарттарын аткаруусу жёнъндё отчетту толтуруу жана сунуштоо тартиби 

8. Дивиденддер 

 

1. Жалпы жоболор 

 

1. Бул Нускоо Кыргыз Республикасынын "Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы жёнъндё", "Кыргыз Республикасындагы банктар жана банк иши жёнъндё" мыйзамдарына ылайык иштелип чыккан. 

2. Ислам банкынын капиталынын шайкештик стандарттарын, ошондой эле "ислам терезесине" ээ банктын капиталынын шайкештик коэффициенттерин эсептёё ёзгёчёлъктёрън белгилёё, бул Нускоонун максаты болуп саналат. 

3. Банктын капиталы пайдалуу жана туруктуу ёсъштъ камсыз кылат, кардардын банкка карата ишениминин гаранты болуп саналат жана ал банк ишине тиешелъъ потенциалдуу жоготуулардын ордун жабуу ъчън пайдаланылат. 

4. Капитал, ётё эле тобокелдиктъъ жагдайлардын жана банктын финансылык жактан кудуретсиздик (тёлёёгё жёндёмсъздъълък) кесепеттеринен коргогон каражат болуп саналат. Банк, тёлёёгё жёндёмсъздък абалынын келип чыгыш коркунучуна жеткирбестен, мъмкън болгон чыгымдардын жана жоготуулардын ордун жабууга шарт тъзгён шайкеш капиталга ээ болууга тийиш. Капитал ёлчёмъ, ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык жъзёгё ашырылып жаткан, ёзъндё жогорку деьгээлдеги тобокелдикти камтыган банк операцияларынын кёлёмънън кёбёйъъсънё шайкеш болууга тийиш. 

 

2. Ислам банктарынын капиталынын 

шайкештик стандарттары 

 

5. Капиталдын минималдуу ёлчёмъ

а) Кыргыз Республикасында жаьы ачылган ислам банктары ъчън (чет ёлкё банктарынын филиалдарын кошо алганда) уставдык капиталдын минималдуу ёлчёмъ

б) капиталдын (ёздък каражаттардын) минималдуу ёлчёмъ. Ёздък каражаттардын ёлчёмъ, Биринчи деьгээлдеги таза капиталдан капиталга утурлап инвестициялоону эсептен алып салуунун натыйжасы катары аныкталат. Биринчи деьгээлдеги таза капитал ушул Нускоонун 18-пунктунун а) пунктчасына ылайык аныкталат. Капиталга утурлап инвестициялоо - бул, банктардын жана банктык эмес уюмдардын бири-биринин капиталында (акция търъндё же капиталга ълъштък катышуу) ёз ара катышуусу. 

6. Ислам банкынын капиталынын, ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык жайгаштырылган баланстык активдердин (мындан ары текст боюнча - активдердин) жана ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык банк тарабынан кабыл алынган баланстан тышкаркы милдеттенмелердин (мындан ары текст боюнча - баланстан тышкаркы милдеттенмелердин) тобокелдик деьгээли боюнча ёлчёнъшънё негизделген, шайкештик коэффициенти: 

а) суммардык капиталдын шайкештик коэффициенти (ислам банкыныкы К2.1) 12% кем болбоого тийиш. Ал таза суммардык капиталдын потенциалдуу жоготуулардын жана чыгым тартуулардын ордун жабууга атайын камдарды жана Экинчи деьгээлдеги капиталга кошулбаган (б.а. тобокелдиктин деьгээли боюнча ёлчёнгён баланстык активдердин жана баланстан тышкаркы милдеттенмелердин суммасынан 1,25% ашкан) жалпы камдарды минуска чыгаруу менен, ошондой эле чектелген мудара келишими боюнча тартылган каражаттардын эсебинен каржылануучу, тобокелдик деьгээли боюнча ёлчёнгён активдерди минуска чыгаруу менен тобокелдик деьгээли боюнча ёлчёнгён баланстык активдердин жана баланстан тышкаркы милдеттенмелердин суммаларына карата катышы катары аныкталат. Таза суммардык капитал ушул Нускоонун 18-пунктунун б) пунктчасына ылайык аныкталат. Экинчи деьгээлдеги капитал ушул Нускоонун 16-пунктуна ылайык аныкталат; 

б) Биринчи деьгээлдеги капиталдын шайкештик коэффициенти (ислам банкыныкы К2.2) 6% кем болбоого тийиш. Ал Биринчи деьгээлдеги таза капиталдын потенциалдуу жоготуулардын жана чыгым тартуулардын ордун жабууга атайын камдарды жана Экинчи деьгээлдеги капиталга кошулбаган (б.а. тобокелдиктин деьгээли боюнча ёлчёнгён баланстык активдердин жана баланстан тышкаркы милдеттенмелердин суммасынан 1,25% ашкан) жалпы камдарды минуска чыгаруу менен, ошондой эле чектелген мудара келишими боюнча тартылган каражаттардын эсебинен каржылануучу, тобокелдик деьгээли боюнча ёлчёнгён активдерди минуска чыгаруу менен тобокелдик деьгээли боюнча ёлчёнгён баланстык активдердин жана баланстан тышкаркы милдеттенмелердин суммаларына карата катышы катары аныкталат. 

7. "Ислам терезесине ээ" банктын капиталынын шайкештик коэффициенти "Кыргыз Республикасынын коммерциялык банктарынын капиталынын шайкештик стандарттарын аныктоо жёнъндё" Нускоого(1) ылайык (мындан ары Коммерциялык банктар ъчън нускоо), капиталдын шайкештик коэффициентин эсептёёгё ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык жайгаштырылган жана тобокелдик деьгээли боюнча ёлчёнгён активдерди милдеттъъ търдё кошуу менен эсептелинет. 

8. "Ислам терезесине ээ" банктын капиталынын шайкештик коэффициентин эсептёёдё, анын айрым бёлъктёръ ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык жъзёгё ашырылган операцияларды эске алуу менен эсептёёгё кошулат. Мисалы, Экинчи деьгээлдеги капиталды эсептёёдё ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык жайгаштырылган активдер боюнча потенциалдуу жоготуулардын жана чыгым тартуулардын ордун жабуучу жалпы камдар кошулууга тийиш. 

9. Левераж (ислам банкынын К2.3) 8% кем болбоого тийиш. Левераж таза Суммардык капиталдын суммардык активдерге карата (материалдык эмес активдерди минуска чыгаруу менен мезгил-мезгили менен берилъъчъ регулятивдик банктык отчеттун баланстык отчету боюнча активдердин жыйынтык маанисине карата) катышы катары аныкталат. 

 

3. Капитал тъзъмъ 

 

10. Капиталдын ёзёгън банктын толук тёлёнгён уставдык капиталы тъзёт. 

11. Капиталдын курамына банктын акционерлери тарабынан салынган каражаттарды кайтарып беръъ боюнча милдеттенмелер жок болгон уставдык капитал (жёнёкёй жана артыкчылыктуу акциялар) гана кирет. Бул каражаттар акцияларды ъчънчъ жакка ёткёръп беръъ же сатуу аркылуу гана алынышы мъмкън. 

12. Банк, ёздък акцияларды сатып алууга жана кърёёгё кабыл алууга укугу жок. 

13. Банктык кёзёмёл максатында, капиталдын шайкештигине баа беръъдё капиталдын курамына айрым "капиталдык эмес" бухгалтердик эсептер камтылат (мисалы, "Потенциалдуу жоготуулардын жана чыгым тартуулардын ордун жабууга жалпы кам" же "Субординацияланган облигациялар жана башка карыздык милдеттенмелер"). 

14. Капиталдын шайкештик коэффициентин эсептёё максатында, банк капиталы Биринчи деьгээлдеги капиталга жана Экинчи деьгээлдеги капиталга бёлънёт. 

15. Биринчи деьгээлдеги капиталдын тъзъмъ тёмёнкъчё аныкталат: 

а) "жёнёкёй акциялар" - мыйзам актыларында белгиленген шарттарды канааттандыруучу, банктын чыгарылган жана толугу менен тёлёнгён жёнёкёй акциялары; 

б) "номиналдан ъстёк салынган капитал" - бул, алгачкы жайгаштыруу учурундагы жёнёкёй акциялардын сатуу баасы менен алардын номиналдык наркынынын ортосундагы айырма; 

в) "банктын болочоктогу керектёёлёръ ъчън камдар" - салык алуудан кийинки пайдадан тъзългён, келечектеги жана/же кътъъсъз жагдайлар ъчън каралган камдар; 

г) "ёткён жылдардын бёлъштърълбёгён пайдасы (чыгымы)" - жарыяланган дивиденддерди эсептеп алып салуудан жана башка капиталдык эсептерге бёлъштъръъдён кийин, салык алуудан кийинки ёткён жылдардагы таза пайданын (чыгымдын) калдыгы; 

д) (минус) "ётъп жаткан жылдын чыгымы" - банктын ётъп жаткан жылдагы чыгым тартуулары. 

16. Экинчи деьгээлдеги капиталдын тъзъмъ тёмёнкъчё аныкталат: 

а) "ётъп жаткан жылдын пайдасы" - салык алуудан кийин, ётъп жаткан жылы алынган пайда; 

б) "жалпы камдар": 

1) ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык жайгаштырылган/кабыл алынган активдер жана баланстан тышкаркы милдеттенмелер боюнча потенциалдуу жоготуулардын жана чыгым тартуулардын ордун жабуучу "жалпы" камдар; 

2) "баалуу кагаздарды кайра баалоо боюнча камдар" - сатууга жарактуу болгон, баалуу кагаздарды кайра баалоонун натыйжасында реализацияланбаган пайда (чыгым); 

3) "консалидациялоо учурунда чет ёлкё валютасын кайрадан эсептёё боюнча камдар" - банктын чет ёлкёлък туунду финансы мекемелеринин отчетторун консолидациялоо учурунда валюта курсунун ёзгёръъсънън натыйжасында келип чыккан реализацияланбаган пайда (чыгым); 

в) "алынган пайданы теьдештиръъгё камдар" - бул, ислам банкынын Директорлор кеьешинин чечими боюнча тъзългён инвестициялык эсеп ээлеринин инвестициялары боюнча кирешелъълъктъ белгилъъ бир деьгээлде колдоп туруу максатында, мударибдин ълъшън бёлъштъръъгё чейинки дъь пайдадан бёлънъъчъ суммалардын эсебинен тъзългён кам. Бул камды эсептёё боюнча шарттар алдын-ала аныкталууга жана инвестициялык эсеп ээси кол койгон келишим шарттарына ылайык колдонулууга тийиш. 

г) "инвестициялар боюнча тобокелдиктердин ордун жабууга кам" (болгон болсо) - инвестициялык эсеп ээлеринин келечектеги инвестициялык чыгым тартуу тобокелдигинин оорчулугун басаьдатуу максатында, мударибдин пайдасынын ълъшъ бёлъштърългёндён кийин инвестициялык эсеп ээлеринин пайдасынан бёлънгён сумма. Бул камды пайдалануу тартиби ислам банкынын Директорлор кеьеши тарабынан бекитилъъгё тийиш. 

д) "капиталдын башка инструменттери" - капитал катары сыяктуу эле, карыздык милдеттенмелер белгилерине ээ инструменттер. 

Аларга тёмёнкълёр кирет: 

1) артыкчылыктуу акциялар, алар бул статьяда артыкчылыктуу акциялардын сатуу баасы менен номиналдык наркынын ортосундагы айырманы эске алуу менен кёрсётълёт; 

2) мёёнётсъз субординацияланган карыз - тёмёнкъ талаптар аткарылган шартта, мёёнётсъз субординацияланган карыз инструменттери: 

- бул инструменттер толугу менен тёлёнгён, субординацияланган жана кърёё менен камсыздалбаган (кандай гана търъ болбосун) болууга тийиш; "субординацияланган" карыз деген тъшънък, банк жоюлган шартта бул милдеттенмелер боюнча талаптар кредиторлордун жана аманатчылардын бардык кине коюларынын канаатандырылышынан кийин акыркы кезекте, бирок банктын акционерлери менен эсептешъълёргё чейин тёлёнъп берилишин билдирет; 

- банк бул инструменттерди утурумдук чыгашаларынын ордун жабуу ъчън, б.а. банкты жоюу процесси башталганга чейин колдонушу мъмкън; 

- бул инструменттер алардын ээлеринин демилгеси боюнча жана/же Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын (мындан ары - Улуттук банк) алдын-ала макулдугусуз тёлёнъъгё тийиш эмес; 

3) мёёнёттъъ субординацияланган карыз - тёмёнкъ талаптарды сактоо учурунда мёёнёттъъ субординацияланган карыздын инструменттери: 

- субординацияланган карыз камсыздалбаган болууга тийиш; 

- карызды тёлёёнън минималдуу мёёнётъ 5 жыл, мында капиталды эсептёёдё субординацияланган карыздын баштапкы суммасынан жыл сайын субординацияланган карыздын баштапкы суммасынан 20% алынып салынат. Ал эми субординацияланган карызды тёлёё мёёнётъ 5 жылдан ашкан шартта, капиталдан субординацияланган карыздын баштапкы суммасынан 20% ёлчёмдёгъ ар жылдык алып салуулар, тёлёё мёёнётънън акыркы 5 жылынын ичинде жъзёгё ашырылууга тийиш; 

- мёёнёттъъ субординацияланган карыздын инструменттери утурумдук чыгым тартуулардын ордун жаппайт; 

- мёёнёттъъ субординацияланган карыздын инструменттери кредиторлордун талабы боюнча мёёнётънён мурда тёлёнъъгё тийиш эмес. 

Мында, банк мёёнёттъъ субординацияланган карыздын инструменттерин Улуттук банктын Банктык кёзёмёл башкармалыгынын уруксатысыз, белгиленген мёёнёттён мурда тёлёй албайт. 

Банк, мёёнёттъъ субординацияланган карыздын инструменттерин тёлёё мёёнётъ келип жеткендиги жёнъндё Улуттук банкка алдын-ала билдиръъгё милдеттъъ

Мында, ошондой эле ушул пункттун д) пунктчасында камтылбаган башка инструменттер да эске алынышы зарыл. Ушул пункттун д) пунктчасында чагылдырылган инструменттерди капиталдын курамына киргизъъ, ар бир тиешелъъ жагдайларда Улуттук банктын Банктык кёзёмёл башкармалыгынын макулдугу менен жъзёгё ашырылат. 

17. Капиталдын шайкештик коэффициентин эсептёёдё анын айрым курамдык бёлъктёръ тёмёнкълёрдъ эске алуу менен капиталдын эсебине кошулат: 

а) Экинчи деьгээлдеги капитал - Биринчи деьгээлдеги таза капиталдын ёлчёмънён ашпаган ёлчёмдё

б) жалпы камдар - баланстык активдердин жана баланстан тышкаркы милдеттенмелердин тобокелдик боюнча ёлчёнгён суммасынан 1,25% барабар мааниден ашпаган ёлчёмдё

в) мёёнёттъъ субординацияланган карыз - Биринчи деьгээлдеги таза капиталдын ёлчёмънън 50% ашпаган ёлчёмдё

18. Капиталдын шайкештик коэффициентин эсептёёгё чейин капиталдын курамдык бёлъктёрънён тёмёнкъ алып салуулар жъзёгё ашырылууга тийиш: 

а) Биринчи деьгээлдеги капиталдан материалдык эмес активдер алынып салынат. Алынган маани Биринчи деьгээлдеги таза капитал болуп саналат; 

б) Суммардык капиталдан, б.а. Биринчи деьгээлдеги таза капиталдын жана Экинчи деьгээлдеги капиталдын суммасынан шарика/мушара ёнёктёштък келишими боюнча ишке ашырылган инвестицияларды (акция же капиталга ълъштък катышуу търъндёгъ) эске албаганда, башка консолидацияланбаган банктарга жана финансы-кредит мекемелерге, ошондой эле банктык эмес мекемелерге инвестициялар (акция же капиталга ълъштък катышуу търъндёгъ) алынып салынат. Алынган маани таза Суммардык капитал болуп саналат. 

19. Биринчи деьгээлдеги таза капиталдын жана таза Суммардык капиталдын мааниси капиталдын шайкештик стандарттарын жана Улуттук банк тарабынан белгиленген башка экономикалык ченемдерди жана талаптарды эсептёё ъчън колдонулат. 

 

4. Ислам банк иши жана каржылоо принциптерине 

ылайык жайгаштырылган баланстык активдерди 

тобокелдик деьгээли боюнча баа беръъ 

 

20. Ушул Нускоонун чегинде капиталдын шайкештигине баа беръъ кредиттик тобокелдикке карата жъргъзълёт. Кредиттик тобокелдик, активдердин ар кандай търлёрънё карата келип чыгат жана кардардын активдерди толугу менен же жарым-жартылай кайтарып беръъсън камсыз кылуунун мъмкън эместигинен кёрънёт. 

21. Активдер, ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык тъзългён тигил же бул келишимдерге, анын ичинде операциялардын ар кандай баскычында келип чыгышы мъмкън болгон кредиттик тобокелдиктин ар кандай деьгээлине ээ. Алсак, ислам банкынын кассасындагы нак акча ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык жъзёгё ашырылган каржылоо операциялары боюнча жайгаштырылган активдерге салыштырганда, активдердин тобокелдиксиз търънён болуп саналат. 

22. Баланстык активдер ага ылайык тиги же бул категорияга чегерилген, кредиттик тобокелдиктин негизги критерийлеринен болуп тёмёнкълёр саналат: контрагенттин търъ, трансферттик тобокелдик кёз карашынан ёнёктёштън ёлкёлък тиешелъълъгъ, активди камсыздоо, гарантиялар жана активдин колдонуу мёёнётънън узактыгы. 

23. Контрагенттин търънё жараша активдер боюнча тобокелдиктердин салмагы тёмёнкъчё белгиленет. Мисалы, Standard & Poor's агенттиги тарабынан ыйгарылган "АА-" тёмён болбогон суверендъъ рейтингге же эл аралык деьгээлде таанылган башка агенттиктер ыйгарган ушундай эле деьгээлдеги рейтингге ээ ёлкёлёрдън ёкмёттёрънё жана борбордук банкттарына карата талаптарына 0% тобокелдик салмагы чегерилет. Эгерде, ёлкё суверендик рейтингге ээ болбосо, 100% тобокелдик салмагы ыйгарылат. 

┌───────────────────────┬──────┬─────┬────────┬───────┬─────┬─────────┐ 

Рейтинг/Тобокелдиктин АААданАдан ВВВ+ данВВ+ дан В Бааланба-│ 

сандык кёрсёткъчъ(2) АА- А- ВВВ- В- тёмёнгандар │ 

чейин чейинчейин дан │ 

├───────────────────────┼──────┴─────┴────────┴───────┴─────┴─────────┤ 

Контрагент Тобокелдиктер салмагы │ 

├───────────────────────┼──────┬─────┬────────┬───────┬─────┬─────────┤ 

Ёкмёт жана Борбордук 0% 20% 50% 100% 150% 100% │ 

банктар(3) │ 

├───────────────────────┼──────┼─────┼────────┼───────┼─────┼─────────┤ 

Ислам банктары, банктар │ 

жана баалуу кагаздар │ 

менен операцияларды │ 

жъзёгё ашырышкан │ 

уюмдар(4) │ 

1-вариант(*) 20% 50% 100% 100% 150% 100% │ 

├───────────────────────┼──────┼─────┼────────┼───────┼─────┼─────────┤ 

2-вариант(**) 20% 50% 50% 100% 150% 100% │ 

└───────────────────────┴──────┴─────┴────────┴───────┴─────┴─────────┘ 

(*) Рейтингдик агенттиктердин суверендъъ субъекттерге кредиттик баа беръълёръ боюнча. 

(**) Рейтингдик агенттиктердин ислам финансылык мекемелерине, банктарга жана баалуу кагаздар менен операцияларды жъзёгё ашырышкан уюмдарга кредиттик баа беръълёръ боюнча. 

24. Баланстык активдер кредиттик тобокелдик деьгээлине, ошондой эле айрым ёнёктёштёрдън/контрагенттин търънё жараша тёмёнкъ категорияларга бёлънёт: 

1-категория (кредиттик тобокелдик деьгээли - 0%): 

а) Кыргыз Республикасынын жана Экономикалык кызматташтык жана Ёнъгъъ Уюмуна(5) мъчё болгон мамлекеттердин банкноттору жана монеталары; 

б) Улуттук банкка карата талаптар; 

в) Кыргыз Республикасынын Ёкмётънё карата талаптар (Кыргыз Республикасынын Ёкмётъ тарабынан чыгарылган баалуу кагаздар жана башка талаптар); 

г) Кыргыз Республикасынын валютасында туюндурулган жана ёзънчё депозит эсебинде турган, камсыздоосу бар активдер (же алардын бёлъгъ); 

д) Экономикалык кызматташтык жана Ёнъгъъ Уюмуна мъчё болуп саналышкан мамлекеттердин валютасында туюндурулган жана ёзънчё депозит эсебинде турган, камсыздоосу бар активдер (же алардын бёлъгъ). 

2-категория (кредиттик тобокелдик деьгээли - 10%): 

а) Кыргыз Республикасынын Ёкмётъ тарабынан ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык чыгарылган утурумдук рыноктук нарктагы баалуу кагаздар менен камсыз кылынган активдер (же алардын бёлъгъ); 

б) Экономикалык кызматташтык жана Ёнъгъъ Уюмуна мъчё болгон мамлекеттердин ёкмёттёръ тарабынан ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык чыгарылган утурумдук рыноктук нарк боюнча баалуу кагаздар менен камсыз кылынган активдер (же алардын бёлъгъ). 

3-категория (кредиттик тобокелдик деьгээли - 20%); 

а) Кыргыз Республикасынын банктары жана башка финансы-кредит мекемелери менен эсептешъълёрдёгъ акчалай активдер; 

б) алтын жана Шариат тарабынан тыюу салынбаган сертификатталган стандарттык куймалардагы башка баалуу металлдар; 

в) Экономикалык кызматташтык жана Ёнъгъъ Уюмуна мъчё болгон мамлекеттердин банктары жана башка финансы-кредит мекемелери менен эсептешъълёрдёгъ акчалай активдер; 

г) Кыргыз Республикасынын банктарына жана башка финансы-кредит мекемелерине карата талаптар жана ушул институттардын гарантияларына негизденген бардык активдер; 

д) Экономикалык кызматташтык жана Ёнъгъъ Уюмуна мъчё болгон мамлекеттердин отчет берген банкка карата аффилирленген мекеме болуп саналбаган банктарына жана башка финансы-кредит мекемелерине карата талаптар жана ошол институттардын гарантияларына негизденген бардык активдер; 

е) Тёмёнкъ кёп тараптуу финансылык уюмдарга карата талаптар: 

Дъйнёлък банктын институттары (Реконструкциялоо жана Ёнъгъънън Эл аралык банкы, Эл аралык Ёнъгъъ Ассоциациясы жана Эл аралык Финансы Корпорациясы), Реконструкциялоо жана Ёнъгъънън Европа Банкы, Азия Ёнъгъъ банкы, Ислам Ёнъгъъ банкы жана ушул институттардын гарантияларына негизденген бардык активдер(6); 

ж) тёмёнкъ финансы уюмдары тарабынан чыгарылган утурумдук рыноктук наркы боюнча баалуу кагаздар менен камсыз болгон активдер же алардын бёлъгъ: Дъйнёлък Банктын институттары, (Эл аралык Реконструкциялоо жана Ёнъгъънън эл аралык банкы, Ёнъгъънън Эл аралык Ассоциациясы жана Эл аралык Финансылык Корпорация), Реконструкциялоо жана Ёнъгъънън Европа Банкы, Азия Ёнъгъъ банкы, Ислам Ёнъгъъ банкы. 

4-категория (кредиттик тобокелдик деьгээли - 50%): 

а) ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык бир ъй бълёгё турак-жай сатып алуу же куруу ъчън жайгаштырылган, ошол турак-жай боюнча баштапкы кърёё менен гарантияланган активдер. Бул категорияга ошол ъйдё же батирде жашоого ниеттенген, башкача айтканда бул турак-жайды (же анын бёлъгън) башка максаттар ъчън пайдаланбаган (сатуу, ижарага беръъ ж.б.) адамдарга берилген активдер гана кирет. 

Ал эми бул активдерди тёлёёлёр 30 къндён ашык ёткёрълъп жиберилсе, же алар реструктуризацияланган же чегерилбеген статуска ёткён болсо, анда алар кредиттик тобокелдиктин 100% деьгээлиндеги 5-категорияда кёрсётълёт. 

б) алтын жана Шариат тарабынан тыюу салынбаган сертификатталган, куймалардагы ченемдик башка баалуу металлдар. 

5-категория (кредиттик тобокелдик деьгээли - 100%): 

а) 1-категорияга кирбеген банкноттор жана монеталар; 

б) Экономикалык кызматташтык жана Ёнъгъъ Уюмуна мъчё болгон мамлекеттердин отчет беръъчъ банкка карата аффилирленген мекеме болуп саналган банктарына жана башка финансы-кредит мекемелерине карата талаптар; 

в) жеке секторго карата талаптар (3, 4 жана 6-категорияларда кёрсётългёндёрдён тышкары, ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык жайгаштырылган активдер); 

г) банктын негизги каражаттары жана башка менчиги; 

д) каралган алып салууларды минуска чыгаруу менен инвестициялар жана финансылык катышуу (18-пункттун б) пунктчасын карагыла); 

е) мурдагы категорияларга кирбеген жана башка активдер. 

6-категория (кредиттик тобокелдик деьгээли - 400%): 

а) чет ёлкё валюталары, акциялар жана/же товарлар менен соода операцияларынан айырмаланган ишкердикти жъзёгё ашыруу максатында, жеке коммерциялык ишканаларга (жоопкерчилиги чектелген коом формасында тъзългён ишканаларды эске албаганда) мушарака жана мудараба келишими боюнча жайгаштырылган активдер. 

25. Баалуу кагаздарга салымдар сыйакыны (дисконтту) жана реализацияланбаган пайданы (чыгымдарды) минуска чыгаруу менен ёлчёнёт. 

26. Активдер боюнча кирешелер, активдердин ёздёръ ёлчёнгёндёй эле тобокелдик деьгээли боюнча ёлчёнёт. 

 

5. Баланстан тышкаркы милдеттенмелерге 

тобокелдик деьгээли боюнча баа беръъ 

 

27. Баланстан тышкаркы милдеттенмелер да белгилъъ бир шарттар орун алышы учурунда (20-пунктту карагыла) кредиттик тобокелдикке дуушарлануусу ыктымал. Мисалы, банктын кардардын атынан гарантияларды беръъсъ, белгилъъ бир жагдайлардын келип чыгышы шартында, активдерди кадимкидей эле жайгаштырууга трансформацияланышы мъмкън. 

28. Баланстан тышкаркы милдеттенмелер боюнча тобокелдик ёлчёмъ, баланстан тышкаркы милдеттенмелердин номиналдык наркын кредиттик конверсия факторунун тиешелъъ пайыздык ёлчёмънё кёбёйтъъ аркылуу аныкталат. Алынган маани баланстан тышкаркы милдеттенмелердин баланстык эквиваленти болуп саналат жана андан ары ушул Нускоонун 4-бёлъгънё ылайык, кредиттик тобокелдиктин деьгээлине жараша ёлчёнёт. 

29. Бул Нускоодо баланстан тышкаркы милдеттенмелер ъчън кредиттик конверсиянын факторлорунун тёмёнкъ пайыздык ёлчёмдёръ аныкталган: 

Кредиттик конверсия фактору - 0%: 

а) банктын, алдын-ала билдиръъсъз эле кайсыл болбосун убакта дароо жокко чыгаруу мъмкънчълъгъ болгон же карыз алуучунун финансылык абалынын начарлоо учурунда алар боюнча автоматтык търдё жокко чыгаруу укугу каралган кандай болбосун милдеттенмелер. 

Кредиттик конверсия фактору - 20%: 

Мурабаха келишиминин негизинде, товарлар/жъктёр търъндёгъ кърёё камсыздоо катары колдонулган импорт жана экспортту каржылоо учурунда банк тарабынан берилген же тастыкталган аккредетив. 

Кредиттик конверсия фактору - 50%: 

а) айкын келишим менен байланышкан, баланстан тышкаркы милдеттенмелер (мисалы, подрядчик курулуш долбоорлорунда ёз милдеттенмелерин аткара албай калган учурда, буйрутма берген адамга чыгым тартууларынын ордун толтуруп беръъгё жана башка ушул сыяктуу милдеттенмелерди гарантиялаган аккредетив); 

б) соода операцияларына байланыштуу болгон, кыска мёёнёттъъ ёзънён-ёзъ жоюла турган милдеттенмелер (мисалы, товарлардын жъктёлъп жёнётълъшъ менен камсыз кылынган документардык аккредетив). 

Кредиттик конверсия фактору - 100%: 

а) активди беръъ (жайгаштыруу) боюнча милдеттенмелер; 

б) кредитти алмаштыруучулар (мисалы, жалпы гарантиялар, камдык аккредетивдер, акцептёё боюнча гарантиялар), б.а. эгерде, банктын анын атына гарантия же аккредетив берилген кардары келишим же ушундай негиз боюнча ъчънчъ тарапка аванс катары берилген каражаттарды тёлёй албаса, ъчънчъ тарапка каражаттарды тёлёё боюнча банктын юридикалык милдеттенмелерин тъшъндъргён документтер (аталышына кёз карандысыз); 

в) кийинчерээк сатып алуу менен сатуу жёнъндё келишим жана контрагенттин активдерди белгилъъ бир учурларда кайтарып алууга укугу менен активдерди сатуу; 

г) мурдагы категорияларга кирбеген жана башка баланстан тышкаркы милдеттенмелер. 

30. Банк, валюта курстарына байланыштуу баланстан тышкаркы милдеттенмелерге баа беръъсъ зарыл, анткени мындай милдеттенмелердин толук номиналдык наркына эмес, болгону ёнёктёштёр келишим боюнча ёз милдеттенмелерин аткара албай калган шартта, акча каражаттар агымынын ордуна колдонулуучу (алгылыктуу нарктагы келишим боюнча) потенциалдуу наркына гана кредиттик тобокелдик келип чыгат. Баланстык эквиваленттердин ёлчёмъ тигил же бул финансылык инструменттердин негизи болуп саналган келишим мёёнётънё жана валюта курстарына жараша болот. 

Валюта курстарына байланыштуу болгон бардык келишимдер ъчън банктар, ага ылайык, потенциалдуу тобокелдик алардын учурдагы рыноктук наркы кандай болооруна кёз карандысыз, келишимдердин ар бир търъ боюнча эсептелинет. Баланстык эквиваленттин ёлчёмън эсептёё ъчън ар бир инструменттин базалык (номиналдык наркын) мънёзънё жана анын аракеттенъъ мёёнётънё жараша белгиленген конверсиондук коэффициенттердин бирине (кредиттик конверсия фактору) кёбёйтъъ зарыл. 

31. Бул Нускоодо валюта курстарына байланыштуу баланстан тышкаркы милдеттенмелер ъчън кредиттик конверсия факторлорунун тёмёнкъдёй пайыздык ёлчёмдёръ аныкталат: 

┌──────────────────────────────────────┬──────────────────────────────┐ 

Келишимдердин аракеттенъъ мёёнётъ Кредиттик конверсия фактору │ 

├──────────────────────────────────────┼──────────────────────────────┤ 

1 жылга жетпеген 2% │ 

├──────────────────────────────────────┼──────────────────────────────┤ 

1 жылдан 2 жылга чейин 5% │ 

├──────────────────────────────────────┼──────────────────────────────┤ 

Ар бир кийинки жылга +3% │ 

└──────────────────────────────────────┴──────────────────────────────┘ 

 

6. "Ислам терезесине" ээ банктардын активдерин 

тобокелдик деьгээли боюнча баа беръъ 

 

32. "Ислам терезесине" ээ банктын капиталынын шайкештик коэффициентин эсептёёдё, ушул Нускоодо аныкталган ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык жайгаштырылган/кабыл алынган банктын баланстык активдерине жана баланстан тышкаркы милдеттенмелерине тобокелдик деьгээли боюнча баа беръъ ыкмасы колдонулат. 

33. "Ислам терезесине" ээ банк тарабынан банк ишинин жана каржылоонун калыптанып, салтка айланган принциптери боюнча жайгаштырылган/кабыл алынган активдер жана баланстан тышкаркы милдеттенмелер Коммерциялык банктар ъчън нускоого ылайык, тобокелдик деьгээлине жараша ёлчёнёт. 

 

7. "Ислам терезесине" ээ банктын капиталдын 

шайкештик стандарттарын аткаруусу жёнъндё отчетту 

толтуруу жана сунуштоо тартиби 

 

34. Ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык банк тарабынан жъзёгё ашырылган операцияларды эске алуу менен капиталдын шайкештик стандарттарынын аткарылгандыгы жёнъндё отчеттор Коммерциялык банктар ъчън каралган нускоо талаптарына ылайык, ушул Нускоодо белгиленген ёзгёчёлъктёрдъ эске алуу менен тъзълёт. 

35. Капиталдын шайкештик стандарттарынын аткарылгандыгы жёнъндё отчетту тъзъъдё тёмёнкълёр эске алынууга тийиш: 

- "ислам терезесине" ээ банктын ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык жайгаштырылган баланстык активдери Мезгил-мезгили менен берилъъчъ регулятивдик банктык отчеттун "жана башка активдердин калган бёлъгъ" деп аталган 15-бёлъгънън 430.2-сабында чагылдырылууга тийиш; 

- ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык тартылган бардык баланстан тышкаркы милдеттенмелер (кыска мёёнёттъъ ёзънён-ёзъ жоюлуучу баланстан тышкаркы милдеттенмелерди кошо алганда). Мезгил-мезгили менен берилъъчъ регулятивдик банктык отчеттун "жана башка баланстан тышкаркы милдеттенмелер" деп аталган 15-бёлъгънън 590-сабында чагылдырылууга тийиш. 

36. Капиталдын шайкештик стандарттарынын аткарылышы жёнъндё маалыматтар жана аларды эсептёёлёр, "ислам терезесине" ээ банк тарабынан Коммерциялык банктар ъчън каралган нускоонун талаптарына ылайык жана Мезгил-мезгили менен берилъъчъ регулятивдик банктык отчеттун курамында сунушталат. 

 

8. Дивиденддер 

 

37. Дивиденддер - бул, банк тарабынан алынган жана акционерлер ортосунда мыйзам актыларына ылайык бёлъштърълъъгё тийиш болгон таза пайданын бёлъгъ

38. Банк Башкармалыгы (аткаруу органы) аудитордук корутундунун негизинде, банктын Директорлор кеьешине жана акционерлердин жалпы жыйынына кароого алып, тиешелъъ баа беръъсъ ъчън эь аз дегенде тёмёнкълёрдън анализин сунуштоого тийиш: 

а) капиталдын шайкештиги жана анын ёзгёръъ тенденциялары; 

б) Улуттук банк тарабынан белгиленген экономикалык ченемдердин аткарылышы; 

в) банктын кирешелеринин номиналдык жана реалдуу деьгээли (инфляциянын деьгээлин эске алуу менен) жана алардын ёзгёръъ тенденциясы; 

г) банктын ёнъгъъ келечеги; 

д) экономикалык шарттардын жана инфляциянын деьгээлинин таасирлери. 

39. Акциялар боюнча дивиденддер финансы жылынын жыйынтыгы боюнча чегерилет жана тёлёнёт. 

40. Банк ишинин туруктуулугуна коркунуч туулган учурда, Улуттук банк, дивиденддерди тёлёёгё тыюу салышы же чектёёсъ мъмкън, эгерде: 

а) дивиденддерди тёлёё Улуттук банк тарабынан белгиленген экономикалык ченемдерди бузууга алып келсе; 

б) банктын капиталынын шайкештик коэффициентинин мааниси Улуттук банк тарабынан ошол банк ъчън белгиленген эь тёмёнкъ чектен тёмён болсо; 

в) бёлъштърълбёгён пайданын ёлчёмъ банктын чыгашалуу ишинен улам нёлгё барабар же андан аз болсо; 

г) банк отчеттук жыл жана/же ага чейинки жыл ичинде чыгым тартса; 

д) банк абалынын начарлоосунун натыйжасында, Улуттук банктын ёзгёчё байкоосуна алынган жана/же колдонуудагы мыйзам актыларын жана ченемдик укуктук актыларынын талабына ылайык "проблемалуу" банктардын катарына чегерилген болсо. 

 

(1) Улуттук банк Башкармасы тарабынан 2004-жылдын 21-июлунда кабыл алынган, Кыргыз Республикасынын Адилет министрлигинде 2004-жылдын 23-августунда 94-04 номеринде каттоодон ёткёртългён N 18/2 токтом менен бекитилген 

(2) Рейтинг белгилёёлёръ Standard & Poor's пайдаланылган ыкмага таянат. Эл аралык деьгээлде таанылган башка рейтингдик агенттиктер тарабынан ыйгарылган эквиваленттъъ рейтингдерди да колдонууга болот. 

(3) Борбордук (Улуттук) банктарга карата, Экономикалык кызматташтык жана Ёнъктъръъ Уюмуна мъчё болуп саналышкан мамлекеттердин ёкмёттёрънё (Экономикалык кызматташтык жана Ёнъктъръъ Уюмуна мъчё болгон мамлекеттердин ёкмёттёръ тарабынан чыгарылган баалуу кагаздар жана башка талаптар) талаптар кредиттик тобокелдиктин - 0% даражасы боюнча ёлчёнёт. 

(4) 3-категорияда кёрсётългён банктарды жана ФКМдерди эске албаганда (24-пунктту карагыла). 

(5) Экономикалык кызматташтык жана Ёнъктъръъ Уюмуна мъчё болуп саналышкан мамлекеттерге тёмёнкълёр кирет: Австралия, Австрия, Бельгия, Улуу Британия, Венгрия, Германия, Греция, Дания, Ирландия, Исландия, Испания, Италия, Канада, Корея, Люксембург, Мексика, Нидерланды, Жаьы Зеландия, Норвегия, Польша, Португалия, Словакия Республикасы, Америка Кошмо Штаты, Туркия, Финляндия, Франция, Швеция, Швейцария, Чехия, Япония. 

(6) Бул тизме Улуттук банк тарабынан толукталышы мъмкън. 

 

 

Бишкек шаары 

2009-жылдын 28-декабры N 51/5 

 

КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНЫН УЛУТТУК БАНК БАШКАРМАСЫНЫН ТОКТОМУ 

 

"Ислам банк иши жана каржылоо принциптерине 

ылайык операцияларды жъзёгё ашырышкан банктарда 

тобокелдиктерди тескёё боюнча минималдуу 

талаптар жёнъндё" жобону бекитъъ тууралуу 

 

Кыргыз Республикасынын 2009-жылдын 28-мартында кабыл алынган "Кыргыз Республикасындагы банктар жана банк иши жёнъндё" Кыргыз Республикасынын Мыйзамына толуктоолорду киргизъъ тууралуу" N 93 жана "Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы жёнъндё" Кыргыз Республикасынын Мыйзамына толуктоолорду киргизъъ тууралуу" N 94 мыйзамдарынын талаптарын жъзёгё ашыруунун чегинде, ошондой эле Кыргыз Республикасынын "Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы жёнъндё" Мыйзамдын 7- жана 43-статьяларына ылайык, Кыргыз Республикасынын Улуттук банк Башкармасы токтом кылат: 

1. "Ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык операцияларды жъзёгё ашырышкан банктарда тобокелдиктерди тескёё боюнча минималдуу талаптар жёнъндё" жобо (кошо тиркелет) бекитилсин. 

2. Токтом расмий жарыялангандан бир ай ёткёндён кийин къчънё кирет. 

 

"КР Улуттук банкынын ченемдик укуктук актылары" журналында, N 2010/2 жарыяланды 

 

3. Юридикалык бёлъм Кыргыз Республикасынын ченемдик укуктук актыларынын мамлекеттик реестринде чагылдырылышы ъчън бул токтомду расмий жарыялангандан кийин Кыргыз Республикасынын Адилет министрлигине жёнётсън. 

4. Кёзёмёл методологиясы жана лицензиялоо Башкармалыгы ушул токтом менен коммерциялык банктарды тааныштырсын. 

5. Ушул токтомдун аткарылышына контролдук Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын Тёрагасынын орун басары К.К.Боконтаев мырзага жъктёлсън. 

 

Кыргыз Республикасынын Улуттук 

Банк башкармасынын тёрагасы М.Алапаев 

Кыргыз Республикасынын 

Улуттук банк Башкармасынын 

2009-жылдын 28-декабрындагы 

N 51/5 токтомуна карата 

тиркеме 

 

Ислам банк иши жана каржылоо принциптерине 

ылайык операцияларды жъзёгё ашырышкан банктарда 

тобокелдиктерди тескёё боюнча минималдуу 

талаптар жёнъндё 

ЖОБО 

 

1. Жалпы жоболор 

2. Тобокелдиктерди тескёёнъ уюштуруу 

3. Банк жетекчилигинин тобокелдиктерди тескёё боюнча жоопкерчилиги 

4. Тобокелдиктин негизги търлёръ 

 

1. Жалпы жоболор 

 

1. Бул Жобо Кыргыз Республикасынын "Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы жёнъндё", "Кыргыз Республикасындагы банктар жана банк иши жёнъндё" мыйзамдарына жана Кыргыз Республикасынын башка ченемдик укуктук актыларына ылайык иштелип чыккан. 

2. Ислам банк иши жана каржылоо принциптери боюнча операцияларды жъзёгё ашырышкан, ошондой эле "ислам терезесине" ээ банктарды (мындан ары - банктар) кошо алганда, коммерциялык банктарда тобокелдикти тескёёнън шайкеш системасынын тъзълъшънё жана ички контролдуктун уюштурулушуна карата минималдуу талаптарды аныктоо ушул Жобонун максаты болуп саналат. 

3. Бул Жободо Кыргыз Республикасынын "Кыргыз Республикасындагы банктар жана банк иши жёнъндё" мыйзамдагы тъшънъктёр колдонулат. 

4. Ушул Жобонун максаттарында инвестициялык эсеп дегенден улам, кардарлардын банктын мудараба келишиминин негизинде тарткан каражаттары чагылдырылган эсептерин тъшънъъ зарыл. Мудараба келишиминин търънё жараша инвестициялык эсеп чектелбеген же чектелген болушу мъмкън. 

 

2. Тобокелдиктерди тескёёнъ уюштуруу 

 

5. Банк ишине мънёздъъ болгон тобокелдиктерди минимизациялоо максатында, банктын колунда анын Директорлор кеьеши тарабынан бекитилген, тобокелдикти тескёё боюнча анын операцияларынын масштабына, керектёёлёрънё жана татаалдыгына ылайык келген концепция жана саясат болууга тийиш

Банктын тобокелдикти тескёё концепциясында тёмёнкъ ыкмалардын бири каралууга тийиш. 

1) тобокелдиктин ар бир търъ ъчън ёзънчё саясаттарды иштеп чыгуу жана кабыл алуу; 

2) тобокелдикти тескёё маселесинин башка ички саясаттарда каралышын караган, бул багытта бирдиктъъ саясаттын болушу (активдерди жана пассивдерди тескёё саясаты, ликвиддъълък саясаты ж.б. саясаттар). 

6. Тобокелдикти тескёё концепциясында банк дуушар болгон тобокелдикти кароого алуу жана ага баа беръъ, башкача айтканда банктын бардык жъргъзгён операцияларында орун алган тобокелдиктин ёз ара таасир этъъсън чагылдыруу каралууга тийиш. 

Банктын концепциясында милдеттъъ търдё тёмёнкълёр аныкталышы зарыл: 

1) тобокелдиктерди аныктоо туруктуу негизде ишке ашырылып, учурда орун алган тобокелдикти жана иш чёйрёсън кеьейтъъдён, жаьы банктык продуктуларды жана кызмат кёрсётъълёрдъ ёздёштъръъдён, анын ичинде алардын Шариат стандарттарына ылайык келъъсъ шартынан улам келип чыгуучу тобокелдикти аныктоого багытталууга тийиш; 

2) тобокелдикти ёлчёё банк ишине таасирин тийгизиши мъмкън болгон тышкы жана ички шарттарды эске алуу менен жъргъзълъшъ зарыл. Банк тарабынан тобокелдикти ёлчёёдё колдонулган инструменттер банк дуушар болгон тобокелдиктин татаалдыгын жана анын деьгээлин чагылдырууга тийиш. Банк тобокелдикти ёлчёё инструменттерине мезгил-мезгили менен баа берип туруусу зарыл; 

3) тобокелдиктерге контролдук банк кызматкерлеринин укуктарын жана жоопкерчиликтерин аныктаган саясаттарда, эрежелерде жана жол-жоболордо лимиттерди белгилёё аркылуу жъргъзълъшъ зарыл. Саясаттарда кёрсётългён лимиттердин ашып кетиши шартында, чечимдерди кабыл алуу тартиби аныкталат. Банк тарабынан колдонулган контролдоо механизми Шариат эрежелерине жана стандарттарына, мыйзам актыларынын талаптарына, ошондой эле банктын ички саясаттарына жана жол-жоболоруна ылайык келъъ менен тобокелдикти тескёё процессинин бътъндъгън камсыз кылууга тийиш; 

4) тобокелдиктерге мониторинг банк тобокелдиктеринин деьгээлине ёз учурунда баяндаманы камсыз кылуу ъчън жъргъзълёт. Тобокелдиктерге мониторинг боюнча отчеттор мезгил-мезгили менен берилип турууга, шайкеш жана ёз учурунда жъргъзълъъгё, ошондой эле тиешелъъ чараларды кёръъсъ ъчън банктын жооптуу адамдарына берилъъгё тийиш. 

7. Банктын тобокелдигин тескёё ар тараптуу негизде жана бир эле учурда бардык деьгээлдерде жъзёгё ашырылышы зарыл. Мында: 

1) банктын Директорлор кеьешинин жана башкармасынын иши тобокелдикти тескёё концепциясын жана жол-жоболорун аныктоого, алгылыктуу тобокелдик деьгээлин белгилёёгё жана контролдоонун шайкеш системасын тъзъъгё багытталууга тийиш; 

2) структуралык бёлъмдёр деьгээлинде тобокелдикти тескёё орто звенонун жетекчилеринин жана тобокелдиктер боюнча баяндамаларды даярдоого байланыштуу функционалдык бёлъмдёрдън ишин камтышы зарыл; 

3) банктын атынан тобокелдикти ёзънё алган адамдардын деьгээлинде тобокелдикти тескёё операциялык жол-жоболорду, ички контролдук жол-жоболорун жана банк жетекчилиги тарабынан белгиленген башка талаптар менен чектелет. 

8. Тобокелдиктерди тескёё консолидацияланган негизде жъзёгё ашырылууга тийиш жана ал Кыргыз Республикасынын аймагында сыяктуу эле, анын чегинен тышкары жайгашкан туунду ишканаларга карата колдонулат. 

9. Банктын тобокелдиктерин тескёё системасынын шайкештигине баа беръъ, Кыргыз Республикасынын мыйзам актыларына ылайык, ички жана тышкы аудит, ошондой эле Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы (мындан ары Улуттук банк) тарабынан ишке ашырылат. 

 

3. Банк жетекчилигинин тобокелдиктерди 

тескёё боюнча жоопкерчилиги 

 

10. Банктын Директорлор кеьеши жана башкармасы, банкта тобокелдиктерди аныктоо, ёлчёё, аларга контролдукту, мониторинг жъргъзъънъ жана банк дуушар болгон тобокелдиктердин ар кандай търънё баа беръънъ кошо алганда, банкта тобокелдикти тескёёнън таасирдъъ системасынын калыптанышы ъчън жоопкерчиликтъъ болуп саналат. 

11. Банктын Директорлор кеьеши тобокелдиктерди тескёё системасынынын концепциясын аныктоого жоопкерчиликтъъ

12. Директорлор кеьеши, банк Башкарма жана тобокелдик-менеджер тарабынан берилген маалыматтардын негизинде тобокелдикти тескёё системасынын эффективдъълъгънё мезгил-мезгили менен баа берип туруу менен зарылчылык келип чыккан шартта тиешелъъ ёзгёртъълёрдъ киргизъъгё тийиш. 

13. Банк Башкармасы Директорлор кеьеши тарабынан бекитилген банктын концепциясына жана саясатына ылайык, тобокелдиктерди тескёёнъ жъзёгё ашыруу менен аларды аныктоо, ёлчёё, контролдукту жана мониторингди жъзёгё ашыруу ъчън жоопкерчиликтъъ, банктын ёз кызматкерлеринин ыйгарым укуктарын аныктайт. Банк Башкармасы иши тобокелдиктерди тескёёгё байланыштуу болгон структуралык бёлъмдёрдън жана кызмат адамдарынын банктын атынан тобокелдиктерди кабыл алган структуралык бёлъмдёрънён кёз карандысыздыгын камсыз кылууга тийиш. 

14. Банктын жъргъзълъп жаткан операцияларынын търлёрънё жараша тобокелдиктерди диверсификациялоо (бёлъштъръъ) боюнча саясаты жана тобокелдикти тескёё жол-жоболору, эрежелери иштелип чыгууга тийиш. Директорлор кеьеши тарабынан аныкталган лимиттердин жалпы ёлчёмдёрънън сакталышын банк Башкармасы камсыз кылат. Банк Башкармасы тобокелдикти тескёё жол-жоболорун жана эрежелерин зарылчылыкка жараша, кайрадан карап турушу зарыл (кеминде жылына бир жолу). 

15. Банк Башкармасы тобокелдиктерди консолидацияланган негизде аныктоого жана ёлчёёгё, аныкталган тобокелдиктердин маанилъълъгънё баа беръъгё жана Директорлор кеьешине отчетторду ёз убагында жана шайкеш сунуштоого жоопкерчиликтъъ

16. Тобокелдиктерди тескёё боюнча концепциясына жана саясатына ёзгёртъълёрдън зарыл экендиги боюнча сунуш-кёрсётмёлёрдъ Директорлор кеьешине ёз учурунда сунуштоо да банк Башкарманын милдетине кирет. 

17. Директорлор кеьеши банк тобокелдиктерине кёз карандысыз контролдукту оперативдъъ негизде жъргъзъъ ъчън тобокелдик-менеджерин дайындайт, ал тобокелдиктерди тескёё саясатынын жъзёгё ашырылышы ъчън жоопкерчиликтъъ болуу менен банк ишине мънёздъъ болгон тобокелдиктерге баа беръънъ туруктуу негизде жъргъзъп турат. 

18. Директорлор кеьеши тобокелдик-менеджеринин укугун, милдетин жана анын банк Башкармасы менен ёз ара аракеттенъъ тартибин аныктайт. 

19. Тобокелдик-менеджери кеминде ай сайын Директорлор кеьешине отчетторду берип турууга тийиш. Тобокелдик-менеджери къндёлък иштерди аткаруу жана чечимдерди оперативдъъ кабыл алуу ъчън банктын аткаруу органынын тобокелдикти тескёё ъчън жооп берген ёкълъ менен кызматташтыкта иш алып барат. 

20. Тобокелдик-менеджеринин иши Директорлор кеьеши бекиткен текшеръълёрдън мезгил аралыгына жараша, банктын ички аудит кызматы тарабынан текшерилъъгё тийиш. 

21. Операцияларды ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык жъзёгё ашырган банкта кёз карандысыз Шариат кеьешинин иштеши милдеттъъ болуп саналат. Банктын Шариат кеьеши ёз ишин Директорлор кеьешинен, банк Башкармасынан жана банктын структуралык бёлъмдёрънён кёз карандысыз жъзёгё ашыруу менен банктын келишимдерине ылайык келъъсънё же болбосо аларга Шариат стандарттарына ылайык тъзётъълёрдън киргизилишине байланыштуу, тобокелдиктердин тескёёгё алынышы ъчън жоопкерчилик тартат. 

 

4. Тобокелдиктин негизги търлёръ 

 

1§. Кредиттик тобокелдик 

 

22. Кредиттик тобокелдик - бул, кардардын келишим шарттарында каралган милдеттенмелерин аткарбай коюусунун же талаптагыдай аткарбашынын натыйжасында келип чыккан, жоготуу тобокелдиги. 

23. Кредиттик тобокелдикти тескёёгё алуу максатында, банк тёмёнкълёрдъ аткарууга тийиш: 

1. (мудараба, мушарака) келишимдерин тъзъъ учурунда каржылоого алуучу тарап катары иш алып баруу менен кардардын милдеттенмелерин аткаруу боюнча тобокелдигине, ошондой эле пландык тёлёмдёрдъ кийинкиге калтыруусуна же тёлёй албашына, (салам, параллель истиснаа) келишим предметин даярдоону жана жеткирип беръънъ кечеьдетишине байланыштуу тобокелдиктерге баа берет; 

2) кредиттик тобокелдиктин келип чыгышы тъзългён келишимдин търънё жана мънёзънё жараша болгондугуна байланыштуу, ар бир келишим боюнча кредиттик тобокелдикке баа беръъ жана аны ёлчёё

3) кредиттик тобокелдиктин ёёрчъшънё алып келген башка тобокелдиктердин таасирин эске алуу. Кредиттик тобокелдикке комплексте баа беръъ менен банктын ишине мънёздъъ тобокелдиктердин бардык търън тескёёгё алуунун комплекстъъ ыкмасынын курамдык бёлъгъ катары, кредиттик тобокелдикти тескёёгё алуу. 

24. Банкта тёмёнкълёрдъ караган кредиттик тобокелдикти тескёё боююнча саясат иштелип чыгууга тийиш: 

1) Директорлор кеьеши тарабынан белгиленген тобокелдиктин алгылыктуу деьгээли (лимиттер); 

2) кредиттик тобокелдикти тескёёгё алууда жоопкерчиликтъъ комитеттердин/бёлъмдёрдън ыйгарым укуктары. Активдердин жайгаштырылышы ъчън жоопкерчиликтъъ болгон банк адистери ъчън лимиттер, ошондой эле активдердин жайгаштырылышынын жактырылышын талап кылган параметрлер каралууга тийиш. Маркетингди, анализдёёлёрдъ жана ёзъндё кредиттик тобокелдикти камтыган активдерди жайгаштыруу боюнча бътъмдёрдъ (келишимдерди) жактырууну жъзёгё ашырган кызматкерлер ортосунда милдеттерди бёлъштъръъ да каралышы зарыл; 

3) потенциалдуу кардардын тёлёёгё жёндёмдъълъгън аныктоо ъчън анализдёё ыкмаларын жана бътъм жёнъндё чечим кабыл алынганга чейин аткарылууга тийиш болгон минималдуу талаптардын тизмесине кирген бътъмдёрдъ (келишимдерди) жактыруу процессин. Кардардын баа беръъсъ ъчън чечим кабыл алуунун алгылыктуу критерийлери жана башка инструменттер кёрсётълъшъ зарыл; 

4) активдерди жайгаштыруу боюнча аларды жъзёгё ашырууда сакталууга тийиш болгон нускоолорду жана аларды ишке ашыруу Шариат стандарттарына ылайык тыюу салынган операциялардын тизмесин кошо алганда, бътъмдёрдън (келишимдердин) търлёрънън тизмесин. Мындай тизмелер мезгил-мезгили менен жаьыртылып турууга жана активдерди жайгаштыруу боюнча операцияны жъзёгё ашырган кызматкерлерге тааныштырылууга тийиш; 

5) жайгаштырылган активдерди тёлёёнън негизделген мёёнёттёръ. Тёлёё мёёнёттёрън пландаштыруу кътълъп жаткан тёлёё булактарына, активдин максатына, кърёёнън пайдалуу кызмат ётёё мёёнётънё жана банктын каржылоо булактарына байланыштырылышы зарыл; 

6) башка факторлор менен катар эле тартылган каражаттардын наркын, активдердин тейлёёгё алынышынын наркын, кошумча чыгашалар жана потенциалдуу чыгымдардын орун алышы мъмкъндъгън, ошондой эле банк ъчън пландаштырылган пайданын алынышын камтыган, активдин баасын тъзъъ боюнча кёрсётмёлёрдъ

7) активдин кърёёнън бааланган наркына катышы, ал берилип жаткан актив ъчън талап кылынган жана ал ъчън алгылыктуу болгон кърёёнън Шариат стандарттары уруксат берген кёлёмън жана търън аныктоо ъчън белгиленет. Саясатта активди реструктуризациялоо учурунда мъмкън болуучу кайра баалоо жол-жобосун кошо алганда, баа беръъ учурунда сакталууга тийиш болгон стандарттык параметрлер, баа беръъ ъчън жоопкерчилик аныкталышы зарыл. Ошондой эле, камсыздоо катары кабыл алынган кърёё суммасы жана анын търъ боюнча лимиттер да аныкталууга тийиш. Банк, кърёё менен иш алып барууда жана кредитордун укугун реализациялоо зарылчылыгы учурунда келип чыгышы ыктымал болгон юридикалык мънёздёгъ кёйгёйлёрдъ да алдын ала караштырышы зарыл; 

8) потенциалдуу кардардын абалына талаптагыдай текшеръънъ жъргъзъъ, алардын кредитти тёлёё жёндёмдъълъгънё баа беръъ, бизнесинин максатын, долбоордун экономикалык маьызын, болочок акча агымынын реалдуу болжолдонушуна баа беръънъ кошо алганда, анын операциялык мъмкънчълъктёрън аныктоо боюнча жобо. Мындай жол-жоболордо стресстестирлёё, ийкемдъълъккё анализдёёлёр жана иликтёёлёрдъ жъргъзъънън башка ыкмалары камтылышы мъмкън. Каржылоонун ар кандай търлёрън пайдаланган кардарлардын абалына алардын ишинин Шариат стандарттарына, ошондой эле Кыргыз Республикасынын мыйзам актыларынын нормаларына ылайык жъргъзълъшъ кёз карашынан, баа беръънъ ишке ашыруу зарыл; 

9) кардардын финансылык отчетту беръъсъ жана аны мезгил-мезгили менен жаьылап туруусу боюнча талаптар. Финансылык отчетко карата талаптар юридикалык жактар сыяктуу эле, жеке адамдар ъчън да каралууга жана алар аудиторлордун тастыктамасын алуу зарылчылыгы жёнъндё жобону камтууга тийиш. Баланстык, тъшкён пайдалар жана кеткен чыгымдар жёнъндё отчетторду, акча каражаттарынын жылышы жёнъндё отчетту ж.б. кошо алганда, жылдык, аралык отчетторду беръълёргё талаптардын белгилениши зарыл. Коюлган талаптарда алардын жол берилишине тиешелъъ ыйгарым укуктарды кёрсётъъ менен мъмкън болуучу (негиздъъ) ёзгёчёлъктёр так аныкталууга тийиш; 

10) жеринде барып экономика секторунун жана кардардын абалына иликтёёлёрдъ жъргъзъънъ кошо алганда, кардар сунуш кылган документтердин негизинде активдин абалына анализдёёлёрдъ жъргъзъъ боюнча талаптар; 

11) кардар мълктъ же товарды сатып алуу билдирмесин токтотуп, алып салган учурда банктын аракеттенъъ тартиби. Мында, тёмёнкълёр чагылдырылууга тийиш: 

а) банктын беръъчълёр тобокелдигине дуушарлануусуна мониторинг жъргъзъъ жана контролдоо тартиби, бул жагдай келишимдерди жъзёгё ашыруунун ар кайсы баскычында (салам жана истиснаа келишими боюнча милдеттенмени аткарбай коюу тобокелдигин кошо алганда), ёзгёчё банктын кардары агент катары иш алып барган шартта, активди беръъ учурларында келип чыгышы ыктымал; 

б) банк, кардар жана беръъчънън ортосунда активге байланыштуу келип чыккан тобокелдикти кабыл алуу тартиби. 

12) ёзъндё кредиттик тобокелдикти камтыган чогуу алгандагы утурумдук (мёёнётъндё тёлёнбёгён) активдер боюнча чектёёлёр; 

13) инсайдерлерге жана аффилирленген жактарга берилген активдер боюнча чектёёлёр жана мындай операцияларды бекитъъ боюнча ыйгарым укуктар; 

14) ёзъндё кредиттик тобокелдикти камтыган (географиялык белгилери боюнча, тармактар боюнча, валюталар же башка факторлор боюнча) активдердин концентрациялануусуна чектёёлёр. Портфель ичинде тобокелдиктин Директорлор кеьеши тарабынан белгиленген алгылыктуу деьгээлине негизденген диверсификациялоо караштырылышы зарыл. Ошондой эле, банктын саясаты концентрацияланууга тиешелъъ бардык маалыматтар мезгил-мезгили менен иликтёёгё алынышын кароого жана банк Башкармасына, Директорлор кеьешине анализдёёлёрдън жыйынтыгы сунушталууга тийиш экендигин кароого алуусу зарыл. Лимиттер банктын эрки боюнча белгилениши мъмкън, бирок ал Улуттук банк тарабынан белгиленген деьгээлден ашпоого тийиш; 

15) банктын активдер портфели анын саясаттарга жана банктын иш максатына ылайык келъъсънё баа беръъ кёз карашынан мезгил-мезгили менен иликтёёгё алынып турууга тийиш; 

16) активди алууга билдирме берген учурдан тартып, анын толук тёлёнъшънё чейин тескёёгё алуу системасы; 

17) кардардын иш жъргъзъъсъ боюнча маалыматтардын търън, аларга мезгил-мезгили менен анализдёёлёрдъ жъргъзъънъ жана алардын жаьыланып турушун камтыган минималдуу талаптар; 

18) активдерди жана баланстан тышкаркы статьяларды ичте классификациялоо системасы, учурдагы же потенциалдуу чыгымдардын ордун жабууга кам тъзъъ. Кредиттик тобокелдиктин ёлчёмън учурдагы же потенциалдуу чыгымдардын ордун жабууга камдарды тъзъънъ эске алуу менен активдерди классификациялоо боюнча так саясаттар жана жол-жоболор иштелип чыгууга, ошондой эле ички классификациялоо процесстеринин натыйжаларын Директорлор кеьешинин жана Башкармасынын кароосуна сунуштоо боюнча талаптар да караштырылууга тийиш; 

19) мёёнётъндё тёлёнбёгён активдерге тиешелъъ кёрълъъчъ иш-чаралар. Мёёнётъндё тёлёнбёгён активдер боюнча отчетко карата коюулуучу талаптарда бардык мёёнётъндё тёлёнбёгён жана эсептен алынып салынган активдердин тизмеси мезгил-мезгили менен Директорлор кеьешине сунушталып туруусун кошо алганда, так аныкталышы зарыл; 

20) проблемалуу активдерди/баланстан тышкаркы статьяларды тескёё боюнча алдын ала абалды оьоочу чаралардын кабыл алуу жол-жобосун караштырган система мезгил-мезгили менен кайрадан каралып чыгып, анда эь аз дегенде тёмёнкълёр камтылууга тийиш: 

а) жеке съйлёшъълёр, абалды жеринде барып иликтеп кёръъ аркылуу кардардын финансылык абалына кёз салуу; 

б) тёлёмдёр графигин кайрадан кароо, тёлёё мёёнёттёрън узартуу, реструктуризациялоо (карыздын жалпы суммасын кёбёйтпёстён); 

в) активдерди Шариат стандарттарына ылайык камсыздандыруу; 

г) Шариат стандарттарына ылайык айыптык санкцияларды колдонуу. 

21) ар бир активге ёз-ёзънчё мониторинг жъргъзъъ системасы. Белгиленген чектен ашкан мёёнёттё берилген активдер ёзънчё каралууга тийиш. Проблемалуу активдерди кароо мезгил аралыгы аныкталышы зарыл. Активдерди кароого алуу кызмат кёрсётъълёргё анализдёёлёрдъ жъргъзъъдён жана маркетингден кёз карандысыз ишке ашырылууга тийиш. Эгерде, мониторингди жъргъзъъ учурунда иштелип чыккан жол-жоболордо же усулдук ыкмаларда айрым бир ёксъктёр аныкталса, анда банктын жол-жоболоруна жана саясаттарына тиешелъъ ёзгёртъълёрдъ киргизъъ зарыл; 

22) банктын параллель бътъмдёргё катышуусу учурунда келип чыккан тобокелдикти тескёё боюнча жол-жоболор (параллель истиснаа, параллель салам); 

23) отчеттордун търлёръ, ошондой эле кредиттик тобокелдик деьгээлин аныктоо максатында, кимге жана качан берилгендигин тактоо зарыл; 

24) Шариат стандарттарына ылайык келген жана жетиштъъ болгон, активдин наркынын ордун жаба алган камсыздандыруу жол-жобосу. Зарылчылык келип чыккан шартта, болжолдонуп жаткан камсыздандыруу учурларына баа беръъ ъчън банктын бул багытта иштеген эксперттерди тартуу мъмкънчълъгъ да караштырылышы зарыл; 

25) кредиттик тобокелдикти тиешелъъ деьгээлде камсыз кылуу ъчън зарыл болгон, банктын чечими боюнча иштелип чыккан кошумча саясаттар жана жол-жоболор. 

 

2§. Капиталга инвестициялар тобокелдиги 

 

25. Капиталга инвестициялар тобокелдиги - бул мудараба, мушарака келишимдерине ылайык банктын каражаттарын компаниялардын акционердик капиталына инвестициялоо учурунда келип чыккан тобокелдик. 

26. Банктын колунда инвестиция тобокелдигин тескёё боюнча тёмёнкълёрдъ караган саясаттын болушу зарыл: 

1) пайданы бёлъштъръъ механизмин кошо алганда инвестицияларга баа беръъ максаттары жана критерийлери; 

2) капиталга инвестицияларды ишке ашыруунун натыйжасында келип чыккан тобокелдиктин алгылыктуу деьгээли боюнча, Директорлор кеьеши тарабынан белгиленген лимиттер; 

3) Шариат стандарттары каражатты инвестициялоого тыюу салган ишкердик чёйрёсънън тизмеги. Мындай тизмелер мезгил-мезгили менен жаьыртылып турууга жана инвестицияларды жайгаштыруу боюнча операцияларды жъзёгё ашырышкан кызматкерлерге тааныштырылууга тийиш. Инвестицияларды жайгаштыруу жёнъндё чечимдин кабыл алынышы, банктын келишимдери Шариат стандарттарына ылайык келъъсън кароого алган жана контролдогон, Шариат кеьешинин мъчёлёрън кошо алганда, адистердин иш тажрыйбасына (эксперттик билим деьгээлдерине) таянуу менен ишке ашырылышы зарыл. Ёткёндё банк ъчън жоготууга алып келген инвестициялар ушул саясаттын чегинде контролдукка алынат; 

4) ёткёндёгъ кызматташуунун жыйынтыгы боюнча критерийлерди инвестициялык долбоорго тартылган адистердин квалификациясы жана сунуш кылынган бътъм боюнча бизнес-планды кошо алганда, ёнёктёштёрдън ишине баа беръъ тартиби; 

5) инвестицияларды жайгаштыруунун мъмкън болушунча негизделген мёёнёттёръ. Мёёнёттёрдъ пландаштыруу пайда алуунун кътълъп жаткан булактарына жана инвестициялардын максатына байланыштуу болууга тийиш жана анда тёлёё мёёнёттёрънън параметрлери да караштырылышы зарыл; 

6) мезгил-мезгили менен кайрадан каралып турууга тийиш болгон кирешелерди бёлъштъръъ механизми менен инструменттерди тескёё боюнча ыйгарым укуктарды алуу, ээлик кылуу жана ёткёръп беръъ учурунда келип чыккан тобокелдиктерди тескёё жол-жобосу жана анын тиешелъъ тъзъмъ

7) банк ёнёктёш катары алардын ишине каражаттарды инвестициялаган субъекттердин операцияларын жана экономикалык иш натыйжаларына ъзгълтъксъз мониторинг жъргъзъъ жол-жобосу. Анда ёнёктёштън финансылык отчетунун шайкештигине баа беръълёр, ёнёктёштън ишинин Шариат стандарттарына ылайык келъъсънё баа беръълёр, ёнёктёштёр менен мезгили-мезгили менен жолугушууларды ёткёръъ жана алардан милдеттъъ търдё протоколдордун толтурулушу каралууга тийиш; 

8) инвестициялык долбоорду жъзёгё ашыруунун ар кандай баскычында тобокелдиктерди идентификациялоо жана алардын ёзгёръъсънё мониторингин жъргъзъъ жол-жобосу; 

9) кирешелер боюнча акча агымынынын жана акционердик капиталга каражаттарды инвестициялоодон капиталдын ёсъшънън кътълъп жаткан кёлёмънё жана мёёнёттёрънё таасирин тийгизиши мъмкън болгон факторлорду аныктоо жана аларга анализдёёлёрдъ жъргъзъъ жол-жобосу; 

10) инвестицияланган каражаттардын наркынын начарлоосуна байланыштуу тобокелдиктерди минимизациялоо ыкмалары. Мында, Шариат стандарттары уруксат берген ёнёктёш сунуш кылган камсыздоо пайдаланылышы мъмкън; 

11) инвестициялардын наркына баа беръъ ыкмасы жана пайданы бёлъштъръъ боюнча банк менен ёнёктёш ортосунда макулдашылууга тийиш болгон мезгил аралыгы. Банк зарылчылык келип чыккан шартта, аудит жъргъзъъ жана инвестициялардын наркына баа беръъ ъчън кёз карандысыз жактарды тартуу жёнъндё ёнёктёштёргё макулдаша алат. Бул чаралар ачык-айкындуулукка ёбёлгё тъзъъ менен алынган пайдага объективдъъ баа беръъгё жана аны бёлъштъръъгё, ошондой эле тёлёёгё каралган сумманы аныктоого мъмкънчълък тъзёт; 

12) далилдъъ маалыматтардын жоктугунан, финансылык контролдук системасынын шайкеш эместиги же ёнёктёштък кирешелерине жана инвестициялардын сапатына шайкеш эмес баа берилип калышына алып келген, отчеттордун жыйынтыгын потенциалдуу бурмалоолордун кесепетинен келип чыккан тобокелдиктерди тескёё жол-жобосу. Мына ушундай тобокелдиктерди тёмёндётъъ ъчън банк, инвестицияларды мониторингдёёгё активдъъ катышуу же тобокелдиктерди басаьдатуу механизмдерин пайдалануу мъмкънчълъктёрън карашуусу зарыл; 

13) инвестициялык келишимдерди узартуу же аларды аягына чыгаруу шарттарын кошо алганда, инвестициялык долбоордон чыгуу критерийлери. Мындай критерийлерде инвестицияларды сатып алуунун же аларды сатуу мъмкъндъгънън шарттары ошондой эле долбоордон чыгуунун альтернативалуу ыкмалары жана мёёнёттёръ камтылууга тийиш; 

14) отчеттордун търлёръ жана капиталга инвестициялардан келип чыгышы ыктымал болгон тобокелдиктерди аныктоо максатында алар, кимге жана качан бериле тургандыгы аныкталуусу зарыл. 

 

3§. Рыноктук тобокелдик 

 

27. Рыноктук тобокелдик - бул, сырьелорго, товарларга баанын, ошондой эле валюта курсунун, акциялардын наркынын ёзгёръъсънън натыйжасында, банктын активдеринин жана милдеттенмелеринин наркынын алгылыксыз ёзгёръъсънё байланыштуу жоготуулардын келип чыгуу ыктымалдыгы. Рыноктук тобокелдик келишимдерди ишке ашыруунун ар кандай баскычтарында келип чыгышы же болбосо алардын ишке ашырылышынын бътъндёй мёёнётъ ичинде туруктуу орун алышы мъмкън. Рыноктук тобокелдикте баа тобокелдиги жана валюта тобокелдиги камтылат. 

28. Банк рыноктук тобокелдикти тескёё процессин жана тёмёнкълёрдъ камтыган маалыматтарды башкаруу системасын аныктоого тийиш: 

1) рыноктук тобокелдикти аныктоонун концептуалдуу жалпы схемасын; 

2) ар кандай портфель жана алар боюнча лимиттерге тиешелъъ тобокелдик камтылган операциялар боюнча нускоолор; 

3) баа тъзъънъ аныктоо, кирешелерге баа беръъ жана аларды таануу ыкмалары; 

4) рыноктук тобокелдикти контролдукка алуу, мониторинг жъргъзъъ жана ал боюнча отчетторду жетекчиликке беръъ ъчън маалымат беръънън ёркъндётългён системасы. 

29. Банк рыноктук тобокелдикке сандык формада дуушарлануу деьгээлин аныктоого жана келечекте чыгымга учуроо ыктымалдуулугуна баа беръъгё тийиш. 

30. Банк, ёз иш чёйрёсънё жана анын татаалдыгына жараша ар кандай ыкмаларды караган, рынок тобокелдигин тескёё боюнча комплекстъъ саясатты иштеп чыгууга тийиш. 

31. Баа тобокелдиги - бул, банкка же анын кайсыл болбосун туунду компаниясына тиешелъъ болгон финансылык инструменттердин жана башка инвестициялардын же активдердин наркынын (баланста же баланстан тышкары) алгылыксыз ёзгёръъсъ шартында, ал дуушар болушу ыктымал болгон жоготуу тобокелдиги. Тобокелдик рынокто иш алып баруунун, дилердик иштин жана капитал, валюта жана товардык рыноктордо ээлеген позициядан улам келип чыгат. 

32. Рыноктук тобокелдикти тескёё боюнча комплекстъъ саясатта баа тобокелдиги аныкталууга жана контролдукка алынууга, ошондой эле банк тарабынан жъргъзългён операциялардын ёлчёмъ жана търъ каралууга тийиш. 

33. Рыноктук тобокелдикти тескёё боюнча комплекстъъ саясатта тёмёнкълёр камтылышы зарыл: 

1) баа тобокелдигине дуушарлануу кесепетинен улам келип чыккан тобокелдиктин алгылыктуу деьгээли боюнча лимиттер. Лимиттер Директорлор кеьеши тарабынан белгиленъъгё жана анда активдердин жана милдеттенмелердин рыноктук наркынын мъмкън болуучу терс ёзгёръъсъ эске алынышы зарыл; 

2) банкта баа тобокелдигин аныктоо, баа беръъ жана ага контролдукту жъргъзъъ ъчън жоопкерчиликтерди бёлъштъръъдё так аныкталууга тийиш болгон ыйгарым укуктар жана жоопкерчиликтер деьгээли. Баа тобокелдиктерин жактыруу боюнча чечимдерди кабыл алуучу ыйгарым укуктар деьгээли да саясатта камтылышы зарыл; 

3) активдердин, милдеттенмелердин жана кирешелъълъктън сапатын болжолдоолор; 

4) квалификациялуу дилерлердин жана банк алар менен бътъмдёрдъ тъзъъгё ниеттенген башка тараптардын тизмеси; 

5) баа тобокелдигин ёлчёё системасы. Мында, банктын рыноктук тобокелдигинин мънёзънё, сапатына жана кёлёмънё баа беръъ, ошондой эле банк учурдагы жана болжолдонгон тенденцияларга ылайык дуушар боло турган же дуушар болуучу баа тобокелдигинин деьгээлин аныктоочу стресстестирлёё сыяктуу эффективдъъ ыкмалар караштырылышы зарыл; 

6) отчеттун мезгил-мезгили менен берилъъсъ

34. Валюта тобокелдиги - бул, ёз ишин жъргъзъъдё банк, чет ёлкё валюталарынын курстарынын ёзгёръъсънё байланыштуу чыгашалардын (чыгымдардын) келип чыгуу тобокелдиги. Чыгашалардын (чыгымдардын) ыктымалдуулугу банктын валюталар боюнча позицияларын нарктык кёрсёткъчъндё кайра баалоодон улам келип чыгат. 

35. Рыноктук тобокелдикти тескёё боюнча саясатта валюта тобокелдиги аныкталууга жана контролдукка алынууга тийиш, ошондой эле анда тёмёнкълёр караштырылышы зарыл: 

1) бир валютадагы жана чогуу алгандагы бътъндёй валюталар боюнча таза, ачык позициянын балансташпагандыгынын натыйжасында келип чыккан тобокелдиктин алгылыктуу деьгээли боюнча лимиттер; 

2) валюта тобокелдигин тескёёгё алуу ъчън жоопкерчиликтъъ комитеттердин/бёлъмдёрдън ыйгарым укуктарынын деьгээли: 

3) тобокелдиктерди ёлчёёнън ички системасы аныкталып, банктын кабыл алган тобокелдик деьгээлинин Директорлор кеьеши тарабынан белгиленген деьгээлге ылайык келъъсънё баа беръъ максатында пайдаланылууга тийиш; 

4) валюталык активдердин баланстык сыяктуу эле, баланстан тышкаркы тъзъмъ

5) банк тарабынан валюта тобокелдигине баа беръъ ъчън колдонулган алгылыктуу инструменттер. Валюта курстарынын ёзгёръъсънён улам келип чыккан тобокелдиктер Шариат стандарттары уруксат берген ыкмаларга ылайык камсыздандырылышы мъмкън; 

6) отчет беръънън жана рынокто олуттуу ёзгёръълёр жъргён шартта, валюта тобокелдигинин жана чыгымдардын деьгээлин аныктоо ъчън стресстестирлёёлёрдъ жъргъзъънън мезгил аралыгы. 

 

4§. Кирешелъълък нормасы тобокелдиги 

 

36. Кирешелъълък нормасы тобокелдиги - бул, банктын активдери жана милдеттенмелери жыйынтыктап тёлёё кънънё дал келбеген жагдайда же рынокто кирешелъълък ченинин ёзгёръъсънън натыйжасында, банк дуушар болушу ыктымал болгон жоготуу тобокелдиги. 

Банк, кирешелъълък нормасы тобокелдиги келип чыгышынын себебинен болгон, биринчи кезекте, рынокто кирешелъълък нормаларынын узак мёёнёттъъ чендеринин мъмкън болуучу ёсъш факторлоруна баа беръъгё тийиш. Ошондой эле банк, къндёлък эсептердеги каражаттардан кёз карандылык деьгээлинин натыйжасын баалоого тийиш. Къндёлък эсеп ээлери пайда алуу максатын кёздёбёй тургандыгына карабастан, акча каражаттарын кътъъсъз кайтара алуу банк ъчън кирешелъълъктън жалпы потенциалдуу нормасына кесепеттъъ таасирин тийгизиши мъмкън. 

37. Банк, кирешелъълък нормасы тобокелдигин тескёё боюнча, эь аз дегенде, тёмёнкълёрдъ караган саясатты иштеп чыгышы зарыл: 

1) кирешелъълък нормасы тобокелдигинин алгылыктуу деьгээли боюнча лимиттер. Лимиттерди аныктоодо Директорлор кеьеши жана банк Башкармасы банктын стратегияларынын жана операцияларынын мънёзън, ёткёндёгъ иш натыйжаларын, кирешелъълъктън алгылыктуу деьгээлин эске алуусу зарыл. Лимиттерде рынокто кирешелъълък чендеринин мъмкън болуучу кесепеттъъ ёзгёръълёръ жана алардын болжолдуу ёзгёръъ чектери эске алынууга тийиш; 

2) банкта кирешелъълък нормасы тобокелдигин аныктоо, ага баа беръъ жана контролдук жъргъзъъ ъчън жоопкерчиликтери так чектелип аныкталган ыйгарым укуктар жана жоопкерчиликтер деьгээли; 

3) кирешелъълък нормасы тобокелдиги мурда эмне болуп ёткёндъгънё жараша, тёлёё мёёнёттёрънё же кайра баалоо кънънё ылайык, ар кандай убакыт аралыгына карата абал боюнча ёлчёнъп турушу зарыл. Тобокелдикти ёлчёё системасы жёнёкёй ыкмалар сыяктуу эле, кирешелъълък нормасынын белгилъъ бир чени ёкъм съръп турган шартта, банктын кирешесине же капиталына потенциалдуу тобокелдиктин таасирин аныктоочу стресстестирлёё сыяктуу татаал ыкмалардын колдонулушун да карашы мъмкън. Кирешелъълък нормасы тобокелдигине баа беръъ ъчън акча агымынын тъшъъсън, анын ичинде карыздардын эртелеп жабылышынын таасирин болжолдоп алуу маанилъъ

4) банктын Директорлор кеьешине жана банк Башкармасына маалымдалып турууга тийиш болгон ички контролдук жол-жобосу; 

5) банк тарабынан кирешелъълък нормасы тобокелдигин контролдоо ъчън колдонулган, Шариат стандарттарында каралган, ошондой эле мындай инструменттерди колдонуу боюнча кандайдыр бир ички чектёёлёр так аныкталган, алгылыктуу инструменттер; 

6) банктын активдеринин жана милдеттенмелеринин ордун жабуунун сунуш кылынган тъзъмъ

7) Банктын Директорлор кеьешине сыяктуу эле, банк Башкармасынын кароосуна сунушталуучу отчеттордун търлёръ жана аларды беръъ мезгил аралыгы. Отчеттордо рыноктук факторлордун инвестициялык эсеп ээлери кътъп жаткан кирешелерге тиешелъъ активдер боюнча кирешелъълък нормасына потенциалдуу таасир этъъсън аныктоо ъчън кирешелъълък нормасы тобокелдигине кылдат баа беръълёр камтылууга тийиш. Аларда ошондой эле, банк тарабынан кабыл алынган кирешелъълък нормасы тобокелдигине баа беръълёр алардын белгиленген лимиттерге жана тобокелдикти тескёё стратегиясына ылайык келъъсъ камтылышы зарыл; 

8) банктын активдери боюнча алынган кирешелъълък атаандаштар алган кирешелъълъктён тёмён болгон шартта, пайдаларды бёлъштъръъ боюнча жол-жоболор. Бул жол-жоболордо банк, пайданын бёлъгън алуудан же бътъндёй ёз ълъшънён инвестициялык эсеп ээлеринин пайдасы ъчън баш тарткан учурлар, рынокто тъптёлгён жагдайга ылайык кирешелъълъктън болочоктогу маржаларынын ёзгёръълёръ, кардарлардын кирешелъълък деьгээлин колдоо ъчън тъзългён камдарга багытталуучу сууммаларды эсептёёлёр камтылышы мъмкън. 

 

5§. Ёлкёлък тобокелдик 

 

38. Ёлкёлък тобокелдик - бул Кыргыз Республикасынын ёнёктёшънън-резидент эместин финансылык тобокелдиктерге байланышпаган себептер боюнча банк алдындагы ёз милдеттенмелеринин ордун жабууга жёндёмсъздъгъ же ниеттенбей коюу кесепетинен келип чыккан чыгашалар (чыгымдар) тобокелдиги. 

39. Банк, ёлкёлък тобокелдикти тескёё боюнча, ёз иш чёйрёсънън татаалдыгына жана ёлчёмънё жараша, тёмёнкълёрдъ камтыган ар кандай ыкмаларды караган саясатты иштеп чыгууга тийиш: 

1) Директорлор кеьеши тарабынан белгиленген, банк ёзънё алууга даяр болгон тобокелдиктин алгылыктуу деьгээли. Ёлкёлък тобокелдиктин алгылыктуу деьгээли боюнча лимиттер ёзънчё ёлкё же ёлкёлёр тобу боюнча так аныкталуусу зарыл; 

2) банктын ёлкёлък тобокелдигин тескёё ъчън жоопкерчиликтъъ комитеттин/бёлъмдън ыйгарым укуктарынын деьгээли; 

3) уруксат берилген финансылык инструменттердин търлёръ

4) ёлкёлёр боюнча тобокелдиктин уруксат берилген суммасына ылайык, валюталардын търлёръ боюнча чектёёлёр; 

5) кошумча тобокелдиктерди эске алуу менен банктын башка ёлкёлёрдёгъ кардарлары ъчън финансылык инструменттердин баасын белгилёё боюнча талаптар. Башка ёлкёлёрдёгъ активдерге салымдардан инвестицияларга кирешелъълъктън зарыл болгон ёсъшън аныктоо зарыл; 

6) кредиттик рейтингдин ички же тышкы системаларын пайдалануу зарылчылыгы. Алгылыктуу рейтингдер Директорлор кеьешинин талабы боюнча белгиленъъгё тийиш

7) потенциалдуу жоготуулардын жана чыгым тартуулардын ордун жабууга кам тъзъъ учурунда ёлкёлък тобокелдигине баа беръъ тартиби; 

8) ёлкёлък тобокелдик деьгээлине контролдукту жъргъзъъгё тиешелъъ отчеттор мезгил-мезгили менен жетекчиликке берилип турушу. 

 

6§. Операциялык тобокелдик 

 

40. Операциялык тобокелдик - бул, тышкы жагдайлардан, персоналдын катачылыктарга жол беръъсънён, ошондой эле процесстердин, жол-жоболордун же контролдоо системасынын шайкеш эместигинин же бузулушунун натыйжасында банктын же анын туунду компанияларынын операцияларындагы ъзгълтъктёрдън кесепетинен банк дуушар болушу ыктымал болгон тике же кыйыр търдёгъ чыгымдар тобокелдиги. Операциялык тобокелдик банктын бардык продуктыларында жана анын ишинин търлёръндё орун алышы ыктымал. Банк, Шариат стандарттарын сактабагандыктан жана инвестициялык эсеп ээлеринин ресурстарды тескёёдё банк алдында милдеттенмелердин талаптагыдай аткарылбашынан улам, операциялык тобокелдиктин пайда болушунун себептерин караштыруусу зарыл. Операциялык тобокелдикте Шариат стандарттарын сактабай койгондук, банктын фидуциардык жоопкерчилигин сактабай койгондук, ылайык келбёё тобокелдигин камтыйт. 

41. Банк, тобокелдиктин ушул търънън келип чыгуу себептерин, ошондой эле ушул тобокелдик деьгээлине таасир этиши мъмкън болгон ички жана тышкы тенденцияларды аныктоо ыкмаларын караган саясатты иштеп чыгууга тийиш. 

42. Банк, ички контролдук системасынын жана маалымат системаларынын ъзгълтъккё учурашы, коопсуздук техникасынын, кардарлар менен иш алып баруу, банк продуктуларын сунуштоо ыкмаларынын сакталбашы, ошондой эле мыйзам актыларынын нормаларынын, Улуттук банк тарабынан белгиленген эрежелердин жана жоболордун талаптарын бузууга жол беръънън натыйжасында келип чыккан операциялык тобокелдикке контролдукту жъргъзъъ механизмдерин иштеп чыгуу зарыл. 

43. Шариат стандарттарын сактабай коюу тобокелдиги банктык продуктылардын, келишимдеринин банк операцияларын жъзёгё ашыруу боюнча Шариат стандарттары белгилеген эрежелерге ылайык келбей калуусунун натыйжасында келип чыгат, бул банктын абройунун тёмёндёшънё алып келиши ыктымал. Шариат стандартынын сактабай коюу тобокелдигин тескёё максатында банк, тёмёнкълёрдъ камсыз кылышы зарыл: 

1) Шариат эрежелерин жана стандарттарын туруктуу негизде сактоо. Шариат стандарттарын сактоо маселеси банк ишин жъзёгё ашырууда туруктуу негизде каралууга тийиш; 

2) банктын продуктуларынын жана кызмат кёрсётъълёрънън типтъъ келишимдердин, терминологиянын жана келишимдерди аткарууга таасирин тийгизиши мъмкън болгон башка элементтердин Шариат стандарттарына ылайык келъъсъ

3) Шариат стандаттарына ылайык келбеген бътъмдёрдън натыйжасында, банк тарабынан алынган жана таанылбаган кирешелерге кёз салып, байкоо жъргъзъъ. Банк мындай учурлардын келечекте кайталанылышы ыктымалдыгына баа беръъгё тийиш. Мурдатан алынган маалыматтарды жана Шариат стандарттары сакталбаган потенциалдуу чёйрёнъ эске алуу менен банк, ёз операцияларынын Шариат стандарттарына ылайык келбёёсънён улам таанылбай калышы мъмкън болгон кирешелер кёлёмънё баа бериши зарыл. 

44. Ислам банк иши жана каржылоо принциптери жагында тиешелъъ билим деьгээлине ээ ички жана тышкы аудитти жъргъзъъ боюнча эксперттердин колдонуп жаткан системаларынын чегинде, операциялардын Шариат стандарттарына ылайык келишин, контрактылардын аткарылышын камсыз кылуу максатында, банк ишине эь аз дегенде жылына бир жолу текшеръълёрдъ жъргъзъъ зарыл. 

45. Банктын фидуциардык жоопкерчилигинин сакталбашы тобокелдиги, банк ёз кардарларынын акча каражаттарын тескёёнъ талаптагыдай жъргъзбёёнън жана инвестициялык келишимдерде чагылдырылган шарттардын сакталбашынын натыйжасында келип чыгат. Инвестициялык эсеп ээлеринин акча каражаттарынын банктын ёзънън каражаттары менен аралашып кетиши учурунда, активдерди, чыгымдарды жана пайдаларды бёлъштъръъ механизмдери аныкталышы зарыл. Мына ушул тобокелдикти тескёё максатында банк, инвестициялык эсеп ээлеринин таламдарын коргоо боюнча, тёмёнкълёрдъ камтыган саясатты аныктап алууга тийиш: 

1) инвестициялык келишимдердин шарттарына жараша жана банктын фидуциардык жоопкерчилигине ылайык, банктын инвестициялык ишмердигин аныктоо; 

2) инвестициялык келишим мёёнётънё жана банктын фидуциардык милдеттенмелерине ылайык, банк менен инвестициялык эсеп ээлеринин ортосунда пайдаларды жана чыгымдарды бёлъштъръъ механизмин аныктоо; 

3) инвесторлордун бир кыйла кёбърёёк пайда алуусун чектебеген деьгээлде зарыл болгон камдардын ёлчёмън белгилёё

4) утурумдук жана инвестициялык эсептерге байланыштуу тобокелдиктин ёткёрълъшънё чектёёлёр; 

5) инвестициялык долбоорлорго мъмкън болуучу салымдар тууралуу потенциалдуу инвесторлорго толук маалыматтарды беръъ тартиби жана милдеттъълъгъ

6) чектелген инвестициялык эсеп ээлеринин каражаттарына байланыштуу банк операциялары боюнча ёзънчё эсептерди жъргъзъъ

7) инвестициялык эсеп ээлери ъчън кирешелъълък нормасын камсыз кылуу максатында, келечекте тиешелъъ суммалардын жетишсиздигинин ордун жабуу ъчън кам тъзъъ тартиби; 

8) тобокелдиктерге консолидацияланган негизде тескёёнъ жъзёгё ашыруу максатында, туунду компаниялардын тобокелдиктерине мониторинг жъргъзъънъ жана алар боюнча отчет беръънъ камсыз кылуу талаптары; 

9) банк айкын инвестициялык долбоор ъчън акча каражаттарын тарткан учурда, инвестициялык эсептердин инвестициялык долбоордун чёйрёсъ, аны жъзёгё ашыруу мёёнётъ жана анда камтылышы мъмкън болгон тобокелдик деьгээли сыяктуу, белгилъъ бир талаптарга ылайык келишин камсыз кылуу талабы. 

46. Ылайык келбёё тобокелдиги Кыргыз Республикасынын мыйзам актыларынын талаптарын, Улуттук банк тарабынан белгиленген эрежелердин же жоболордун, ички саясаттардын, жол-жоболордун, ошондой эле ислам банк ишине мънёздъъ болгон этикалык нормалардын бузулушуна жол берилген учурда келип чыгат. Бул тобокелдик ошондой эле, банк ишин жана банктык продуктулардын жана кызмат кёрсётъълёрдън търлёрън жёнгё салган мыйзам актыларынын нормалары же эрежелери так эмес же талаптагыдай аныкталбаган учурларда келип чыгышы ыктымал. 

47. Ылайык келбёё тобокелдигин тескёё максатында, банк тёмёнкълёрдъ жъргъзъъгё тийиш: 

1) ылайык келбёё тобокелдигинин ички жана тышкы потенциалдуу булактарына туруктуу баа беръъ. Баа беръъ банк ишинин келечек жана учурдагы пландарына негизденъъ менен жъргъзълъшъ зарыл; 

2) банктын негизги иш багытына анын материалдык таасирин аныктоо ъчън орун алган тобокелдиктерге сандык жана сапаттык баа беръълёр; 

3) Директорлор кеьешине мезгил-мезгили менен берилип туруучу отчеттордун негизинде, тобокелдикке мониторинг жъргъзъъ

4) банк ишинин мыйзам актыларынын, банктын саясаттарын жана жол-жоболорунун нормаларына ылайык келъъсъ ъчън жооп берген жана бул боюнча отчетторду даярдаган структуралык бёлъмдёрдъ же кызмат адамдарын так аныктоону кошо алганда, ылайык келбёё тобокелдигин басаьдатуу, тобокелдикке контролдуктун максаты болуп саналат. 

48. Операциялык тобокелдикти тескёё саясатын аныктоодо Директорлор кеьеши банк Башкармасы менен бирдикте тёмёнкълёрдъ аткарууга тийиш: 

1) операциялык тобокелдикти тескёёнън жана ага мониторинг жъргъзъъ бардык деьгээли боюнча укуктарды жана милдеттерди, ошондой эле олуттуу тобокелдиктерди аныктоого, ага баа беръъгё, контролдукка алууга мъмкъндък берген тиешелъъ инструменттерди белгилёё менен так операциялык тъзъмдъ камтууга тийиш болгон операциялык тобокелдикти тескёёнън таасирдъъ системасын камсыз кылуу; 

2) банк ишине мънёздъъ болгон операциялык тобокелдиктердин бардык категориясын аныктоого жана алардын кесепеттерин таанууга. 

49. Операциялык тобокелдикти тескёё саясаты жана жол-жобосу банктын фронт жана бек-офистеринин ортосунда милдеттердин бёлъштърълъшън кароосу зарыл. 

50. Операциялык тобокелдикти тескёё саясаты жана жол-жоболору белгиленген тартипте бекитилип, аны менен банктын бардык кызматкерлери тааныштырылууга тийиш. 

51. Банк ёз ишине, процесстерге жана системаларга мънёздъъ болгон операциялык тобокелдиктерди, аныктоого жана ага баа беръъгё, ошондой эле ушул тобокелдиктерге дуушарлануу ийкемдъълъгън аныктоого тийиш. Банк, кандайдыр бир жаьы банктык продуктуларды, иш чёйрёсън, процесстерди жана системаларды колдонууга киргизгенге чейин орун алган операциялык тобокелдиктин потенциалдуу ёлчёмънё баа беръънъ камсыз кылуусу зарыл. 

52. Операциялык тобокелдик боюнча отчеттор банк жетекчилигине ёз учурунда берилип жана аларда эь аз дегенде тёмёнкълёр камтылышы зарыл: 

1) банк, анын туунду компанияларын кошо алганда, дуушар болушу мъмкън болгон операциялык тобокелдиктин търлёрънън тизмеги; 

2) операциялык тобокелдикти жана мъмкън болуучу проблемаларды ёзъндё камтыган жагдайлар, ошондой эле аларды оьдоо боюнча кёрългён чаралар; 

3) операциялык тобокелдиктерди басаьдатуу боюнча кёрългён чаралардын натыйжалуулугуна баа беръъ

4) банк ишине мънёздъъ болгон операциялык тобокелдиктерди аныктоо ъчън иштелип чыккан чаралар; 

5) операциялык тобокелдик келип чыгышы ыктымал болгон иш чёйрёсъ же участкасы; 

6) банк тарабынан кёрългён, операциялык тобокелдикке бёгёт коюуга багытталган чаралардын натыйжалары. 

53. Банктар, операциялык тобокелдиктерге бёгёт коюу ъчън иш ъзгълтъксъздъгън камсыз кылууга жана жоготууларды азайтууга багытталган, кътъъсъз жагдайлар учурунда иштёё пландарын, иш ъзгълтъксъздъгън камсыз кылуу пландарын иштеп чыгуусу зарыл. Пландарда негизги маалыматтарды кёчърмёлёп коюу жана аларды ёзънчё жайларда сактоо сыяктуу иш-чаралар камтылууга жана банк муну менен гана чектелип калбоого тийиш эмес. 

 

7§. Ликвиддъълъктъ жоготуу тобокелдиги 

 

54. Ликвиддъълъктъ жоготуу тобокелдиги - бул, банк ёзънё алган милдеттенмелерин учурунда аткарууга жёндёмсъз абалда калышына байланыштуу келип чыккан тобокелдик. 

55. Банк ликвиддъълък тобокелдигин тескёё боюнча саясатты иштеп чыгууга тийиш жана анда эь аз дегенде тёмёнкълёр камтылышы зарыл: 

1) ликвиддъълък тобокелдигинин Директорлор кеьеши белгилеген алгылыктуу деьгээли; 

2) банктын ликвиддъълък тобокелдигин аныктап, ага баа беръъ жана контролдукка алуу, ошондой эле банктын ликвиддъълъккё муктаждыгын аныктаган ыйгарым укуктар жана жоопкерчиликтер деьгээли; 

3) каржылоо булактарына кайрылуу мъмкънчълъгън кошо алганда, Директорлор кеьеши тарабынан белгиленген ликвиддъълък деьгээлине ылайык келбей калууга байланыштуу, кътъъсъз жагдайларды пландаштыруу; 

4) каржылоо булактарын белгилёё ъчън тандалган инвесторлордун тизмеги; 

5) банктын алгылыктуу деьгээлдеги иши жана Директорлор кеьеши тарабынан белгиленген чектёёлёрдъ эске алуу менен Шариат стандарттарына каршы келбеген каржылоо булактары. Ошондой эле, каржылоо булактарын диверсификациялоо да караштырылышы зарыл; 

6) жетиштъъ ликвиддъълъктъ колдоого алуу максатында активдердин жана милдеттенмелердин тёлёё мёёнёттёръ боюнча да оптималдуу катышы; 

7) учурда тъптёлгён жана келечекте болжолдонуп жаткан терс тенденциялардын шартында, банк дуушар болушу мъмкън болгон тобокелдик деьгээлине баа беръъ ъчън банктын болочоктогу акча агымынын болжолдоо ыкмалары; 

8) ликвиддъълък тобокелдикетерин тескёё боюнча отчеттордун търъ, жоопкерчиликтъъ адамдар тарабынан аларды беръъ мезгил аралыгы. 

56. Банк, тиешелъъ мезгил аралыгында активдерди жана милдеттенмелерди тёлёё къндёрънън графигин тъзъъ аркылуу, келечекте мъмкън болуучу ликвиддъълъктън жетишсиздигин аныктап алууга тийиш. Банк, акча агымдарын классификациялоо критерийлерин ёз алдынча аныктай алат же болбосо тёмёнкъдёй акча агымдарын пайдаланышы мъмкън: 

1) белгилъъ болгон акча агымы - алдын-ала белгилъъ болгон суммаларды тёлёё кънъ (мурабаха, иджара, иджара мунтахийа биттамлик жана шарика/мушарака бътъмдёръ боюнча дебитордук карыздар); 

2) шартталган, бирок болжолдоого болгон акча агымы (салам жана истиснаа бътъмъ) - шартталгандык келишимдин търъ жана иштин алдын-ала белгиленген шарттарда жана мёёнёттёрдё аткарылышы менен аныкталат; 

3) шартталган, бирок болжолдоого болбогон акча агымы тёлёё кънъ ачык кёрсётългён келишимдер (шарика/мушарака келишими боюнча инвестициялар), ошондой эле инвестицияланган каражаттардын ордунун жабылышы жана инвестициялардан киреше алуу долбоор боюнча иш натыйжалары менен шартталган. 

57. Банк, рынокто тъптёлгён жагдайдын ёнъгъъ багытынын ар кандай болушу шартында, акча агымына мезгил-мезгили менен анализдёёлёрдъ жъргъзъп турууга тийиш. Ал "нормалдуу" бизнес чёйрёсънё же ар кандай терс жагдайларды эске алуу менен негизделиши мъмкън. 

58. Банк, каржылоо булактарын керектёёлёргё жана алардан пайдалануу мъмкънчълъгънё баа бериши зарыл. 

59. Банк, мъмкън болуучу ликвиддъълък оорчулугун четтетъъ ъчън аракеттенъъ планын иштеп чыгышы зарыл. Банк, ликвиддъълък оорчулугунун баскычтарына баа беръъ критерийлерин ёз алдынча аныктап, же болбосо мында тёмёнкълёрдъ камтыган башка ыкмаларды пайдаланышы мъмкън: 

1) ликвиддъълък ажырымын же каражаттардын алдын-ала болжолдонбогон агылып чыгышына алып келиши ыктымал болгон жагдайды аныктоо; 

2) активдерди же инвестицияларды ликвиддъълък ажырымынын ордун жабуу ъчън белгиленген тартипте жок кылуу зарылчылыгын аныктоо; 

3) жъргъзългён иш-чаралар ликвиддъълък ажырымынын ордунун жабылышына алып келбесе, кечиктирилгис чараларды кёръъ

60. Банк, аракеттенъъ планында тёмёнкъ факторлорду эске алууга тийиш: 

1) жогорку ликвиддъъ активдерге ээлик кылуу, алар баланстык нарктан тёмён баада сатылышы ыктымалдыгын эске алуу менен олуттуу кёлёмдё сатып ёткёрълъшъ мъмкън; 

2) башка активдердин жана алардын ликвиддъълък деьгээлинин мънёздёмёлёръ

3) Шариат талаптарына жооп берген каржылоонун башка жеткиликтъъ булактарына баа беръъ, алардын ичинде башка банктар же башка финансы институттары менен пайызсыз негизде кызматташуу, негизги каражаттарды сатуу же кыйла узак мёёнёткё каржылоо ъчън кайтарым лизинги менен сатуу келишимдери камтылышы мъмкън; 

4) Улуттук банк тарабынан ликвиддъълъктън камсыз кылынышынын мъмкъндъгъ

5) ликвиддъълък оорчулугунун ар кандай баскычында чаралардын кёрълъшъ ъчън жоопкерчиликтъъ болгон, кризиске каршы иш алып барган жетекчиликти же персоналды дайындоо; 

6) эгерде туунду тъзъм болсо, башкы банкка маалымдоо жол-жобосу. 

 

8§. Абройду жоготуу тобокелдиги 

 

61. Абройду жоготуу тобокелдиги - бул, банк же анын туунду компанияларынын иши тууралуу коомчулуктун терс ой пикиринин калыптанышынан улам, банк дуушар болуучу жоготуу тобокелдиги. Бул тобокелдик банктын жаьы ёз ара мамилелерди тъптёёсънё же мурдатан калыптанып келген мамилелерди колдоого алуусуна таасирин тийгизиши ыктымал. Абройду жоготуу тобокелдиги банктын соттук териштиръълёргё тартылышынын натыйжасында келип чыгып, финансылык жоготууларга же болбосо анын абройунун кетишине кесепетин тийгизет. 

62. Ислам банк иши жана каржылоо принциптери боюнча операцияларды жъзёгё ашырышкан банкта абройду жоготуу тобокелдиги, ошондой эле банктык продуктулардын жана кызмат кёрсётъълёрдън Шариат стандарттарына ылайык келбей калуусунан да келип чыгышы мъмкън. 

63. Бул тобокелдиктин тескёёгё алынышы ъчън ёзънчё саясаттын иштелип чыгышы гана эмес, таасирдъъ корпоративдик башкаруунун, ички контролдуктун, ички аудиттин жана тиешелъъ маалыматтардын артыкчылыктуу пайдаланышынын орун алышы зарыл. Мындан тышкары, банктын белгиленген стратегиянын жана алдыга коюлган максаттардын жана милдеттердин талаптарын бузбастан, ёз кардарларынын жана жалпы коомчулуктун керектёёлёрън канааттандырууга жёндёмдъълъгън камсыз кылуу зарыл. 

64. Банк, анын кызмат кёрсётъълёрънён пайдаланышкан коомчулукка жана кардарларга сунушталып жаткан кызмат кёрсётъълёрдън, операциялардын жана/же чечимдердин таасир этъъсън да караштырып, эске алууга тийиш. 

65. Банктын Директорлор кеьеши тёмёнкълёрдън жъзёгё ашырылышын камсыз кылуусу зарыл: 

1) абройду жоготуу тобокелдигине търткъ берген ички жана тышкы потенциалдуу булактарга объективдъъ баа беръъ аркылуу, ошол тобокелдикти аныктоо. Тобокелдикти аныктоо келечек пландарга жана утурумдук иш пландарына негизденъъгё тийиш. Банк тарабынан ишке ашырылган негизги операциялар абройду жоготуу тобокелдигине ёзгёчё баа беръънъ талап кылат; 

2) тобокелдиктин банк ишинин негизги багыттарына материалдык таасир этъъсън аныктоо ъчън тобокелдиктерге сандык жана сапаттык жактан баа беръъ

3) Директорлор кеьешине банктын абройуна потенциалдуу коркунуч келтирип жаткандыгы жёнъндё маалымдоо ъчън мезгил-мезгили менен отчетторду берип туруу аркылуу, тобокелдикке мониторинг жъргъзъъ. Отчеттордо кардарлардын даттануулары, аягына чыгарыла элек же коркунуч туудурган соттук териштиръълёргё укуктук негизде анализдёёлёрдъ жъргъзъълёр, ылайык келбёё проблемалары жана банк ъчън абройду жоготуу тобокелдигине алып келиши ыктымал болгон кандай болбосун башка потенциалдуу тобокелдик булактарды камтышы зарыл; 

4) банктын абройуна доо кетиръъ ыктымалдыгын басаьдатуу ъчън тобокелдикке тёмёнкълёр аркылуу контролдукту жъргъзъъ

а) коомчулук менен байланыш тъзъъ бёлъмънън натыйжалуу иши; 

б) пресс-релиздерге жана жарнамаларга кеьири коомчулук ъчън жарыялоо алдында экспертиза жъргъзълъшъ боюнча талаптарды аткаруу (юридикалык бёлъм же коомчулук менен байланыш тъзъъ бёлъмъ, Шариат кеьеши тарабынан); 

в) банкка каршы соттук доолор менен иш алып барууга карата ыкмаларды аныктоо; 

г) банк тарабынан кардарларга сунушталуучу маалыматтардын толуктугуна жана жеткиликтъълъгънё кёз салуу; 

е) банк кызматкерлери ъчън иш алып баруу (Шариат кеьешинин катышуусу же анын пикирин эске алуу менен) жана тренингдерди ёткёръъ кодексинин кабыл алынышы; 

ж) банк ъчън алгылыктуу башка чараларды кёръъ

 

9§. Тобокелдиктин башка чёйрёлёръ 

 

66. Банктын ишинде тобокелдиктин башка търлёрънън камтылышы шартында, банктын Директорлор Кеьеши аларды ошол тобокелдикти тескёё боюнча ёз концепцияларында аныктап, тиешелъъ саясаттарды бекитъъгё тийиш. Ал эми Банк Башкармасы аларга карата тиешелъъ жол-жоболорду жана процесстерди кабыл алышы зарыл. Тобокелдикти аныктоо, ёлчёё, мониторингдёё жана контролдоо сыяктуу минималдык талаптар банк ишинин жъръшъндё келип чыгышы ыктымал болгон тобокелдиктин башка търлёрънё таркатылышы зарыл. 

Бишкек шаары 

2009-жылдын 28-декабры N 51/6 

 

КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНЫН УЛУТТУК БАНК БАШКАРМАСЫНЫН ТОКТОМУ 

 

Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын 

айрым ченемдик укуктук актылары жёнъндё 

 

Кыргыз Республикасынын 2009-жылдын 28-мартында кабыл алынган "Кыргыз Республикасындагы банктар жана банк иши жёнъндё" Кыргыз Республикасынын мыйзамына толуктоолорду киргизъъ тууралуу" N 93 жана "Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы жёнъндё" Кыргыз Республикасынын мыйзамына толуктоолорду киргизъъ тууралуу" N 94 мыйзамдарынын талаптарын жъзёгё ашыруунун чегинде, ошондой эле Кыргыз Республикасынын "Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы жёнъндё" мыйзамынын 7- жана 43-статьяларына ылайык, Кыргыз Республикасынын Улуттук банк Башкармасы токтом кылат: 

1. Кароого сунушталган "Ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык активдерди классификациялоо жана потенциалдуу жоготуулардын жана чыгым тартуулардын ордун жабууга камдарга тиешелъъ чегеръълёр жёнъндё" жобо (кошо тиркелет) бекитилсин. 

2. Кароого сунушталган "Экобанк" ААКсында ислам каржылоо принциптерине ылайык активдерди классификациялоо жана потенциалдуу жоготуулардын жана чыгым тартуулардын ордун жабууга камдарга чегеръълёр боюнча операцияларды жъзёгё ашыруу учурундагы минималдуу талаптар жёнъндё" жобосу (кошо тиркелет) бекитилсин жана Кыргыз Республикасында банк ишинин жана каржылоонун исламдык принциптерин киргизъъ жагынан 2006-жылдын 16-майындагы Кыргыз Республикасынын, Ислам ёнъктъръъ банкынын жана "Экобанк" ААКнун ортосундагы ёз ара тъшънъшъъ жёнъндё Меморандумдун талабын жъзёгё ашыруунун чегинде тъзългён Жетектёёчъ комитетке жёнётълсън. 

3. Улуттук банк Башкармасынын 2007-жылдын 2-февралында кабыл алынган, Кыргыз Республикасынын Адилет министрлигинде 2007-жылдын 6-мартында 26-07 номеринде каттоодон ёткёртългён N 6/5 "Экобанк" ААКунда ислам каржылоо принциптерине ылайык активдерди классификациялоо жана потенциалдуу жоготуулардын жана чыгым тартуулардын ордун жабууга камдарга чегеръълёр боюнча операцияларды жъзёгё ашыруу учурундагы минималдуу талаптар жёнъндё" жобо тууралуу" токтому къчън жоготту деп таанылсын. 

4. Токтом расмий жарыялангандан бир ай ёткёндён кийин къчънё кирет. 

 

"КР Улуттук банкынын ченемдик укуктук актылары" журналында, N 2010/2 жарыяланды 

 

5. Юридикалык бёлъм Кыргыз Республикасынын ченемдик укуктук актыларынын мамлекеттик реестринде чагылдырылышы ъчън бул токтомду расмий жарыялангандан кийин Кыргыз Республикасынын Адилет министрлигине жёнётсън. 

6. Кёзёмёл методологиясы жана лицензиялоо Башкармалыгы ушул токтом менен коммерциялык банктарды тааныштырсын. 

7. Ушул токтомдун аткарылышына контролдук Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын Тёрагасынын орун басары К.К.Боконтаев мырзага жъктёлсън. 

 

Кыргыз Республикасынын Улуттук 

Банк башкармасынын тёрагасы М.Алапаев 

Улуттук банк Башкармасынын 2009-жылдын 28.12 №51\6 токтомуна тиркеме  

 

«Ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык операцияларды жъзёгё ашырууда активдерди классификациялоо жана потенциалдуу жоготуулардын жана чыгым тартуулардын ордун жабууга камга чегеръълёр жёнъндё» жобо  

 

1. Жалпы жоболор 

1. Бул Жобо Кыргыз Республикасынын "Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы жёнъндё", "Кыргыз Республикасындагы банктар жана банк иши жёнъндё" мыйзамдарына ылайык иштелип чыккан. Жобонун таасири ислам банктарына жана «ислам терезесине» ээ банктарга (мындан ары - банк) таркатылат. 

2. Бул жобонун максаты болуп, ёзъндё кредиттик тобокелдикти алып жъргён ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык жайгаштырылган/кабыл алынган активдерди жана баланстан тышкаркы милдеттенмелерди классификациялоого, ошондой эле жёнгё салуу жана кёзёмёлдёё максаттарында потенциалдуу жоготуулардын жана чыгым тартуулардын ордун жабууга тиешелъъ камдарды (мындан ары текст боюнча РППУ) тъзъъгё карата минималдуу талаптарды белгилёё болуп саналат.  

3. Потенциалдуу жоготуулардын жана чыгым тартуулардын ордун убагында жабуу ъчън ошондой эле, реалдуу финансылык абалды жана иштин натыйжалуулугун аныктоо максатында, банк ёз активдеринин сапатына баа беръънъ (классификациялоону) туруктуу жъргъзъп турууга жана активдер боюнча мъмкън болуучу жоготуулардын ордун жабуу ъчън жетиштъъ болгон деьгээлде РППУ тъзъъгё милдеттъъ. 

4. Кыргыз Республикасынын Ёкмётънё жана Кыргыз Республикасынын Улуттук банкына (мындан ары-Улуттук банк) карата талаптарды эске албаганда, жеке адамдарга жана юридикалык жактарга, анын ичинде банктарга карата талаптар болуп саналган активдер классификацияланууга тийиш.  

5. РППУ активдердин нарксызданышы, башкача айтканда банктын кардарлары активдер боюнча ёз милдеттенмелерин келишим шарттарына ылайык аткарбагандыгынан же талаптагыдай аткарбагандыгынан улам же анын натыйжасында реалдуу коркунуч орун алган шартта (талаптагыдай аткарбагандыгынан), шартта тъзълёт. 

Активдин наркынын тёмёндёё ёлчёмъ активдин сапатына баа беръъ учуруна карата анын баланстык наркы (актив боюнча карыздын калдыгы) менен ушул Жобонун нормаларына ылайык жъргъзългён баа беръъ учуруна карата анын реалдуу (учурдагы) наркынын ортосундагы айырма катары аныкталат. 

6. Банк тарабынан ушул Жобого ылайык иштелип чыккан, активдерди классификациялоо системасы РППУнун ёлчёмънё шайкеш баа беръъ ъчън негиз болуп саналат. Мында, РППУга чегеръълёрдън зарыл болгон ёлчёмъ банк тарабынан салынган ёздък сыяктуу эле, тартылган (банк менен кардардын ортосундагы келишим шарттарына ылайык, кардарга кайтарылып берилъъгё тийиш болгон) каражаттардын суммасынан эсептелинет. 

РППУнун шайкеш деьгээлин камсыз кылбаган банк иши Улуттук банк тарабынан ишенимсиз жана алгылыксыз банктык тажрыйба катары каралат. 

7. Активдердин классификациясы ар търдъъ факторлорго жараша ёзгёръп туруучу жоготуу тобокелдигинин ар търдъъ даражасынын берилиши болуп саналат. 

8. Банк, активдерин классификациялоону мезгил-мезгили менен ёткёръп турууга тийиш, аларга тёмёнкълёр кирет: 

- кардар тарабынан келишим шарттарынын аткарылбашынын же талаптагыдай аткарылбашынын натыйжасында, жоготуу тобокелдигин алып жъръъчъ активдер; 

- ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык чыгарылган баалуу кагаздарга жана/же компаниянын капиталына инвестициялар (акция формасындагы, инвестициялануучу компаниянын капиталында финансылык катышуусу); 

- банктар аралык жайгаштыруулар; 

- баланстан тышкаркы милдеттенмелер (аккредитивдер, гарантиялар жана башкалар); 

- активдерди тёлёёгё жана/же банктын жоготууларын компенсациялоо катары кабыл алынган, банктын башка менчиги; 

- жогоруда аталбаган, бирок ёзъндё кайтарып бербей коюу тобокелдигин алып жъргён, кайсыл болбосун башка активдер. 

Ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык жайгаштырылган кээ бир активдердин жана баланстан тышкаркы милдеттенмелердин мънёздёмёлёрън эске алуу менен бул Жобо банктар аралык жайгаштырууларды, реструктуризацияланган активдерди, ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык чыгарылган баалуу кагаздарды жана/же компаниянын капиталына инвестицияларды, банктын башка менчигин, ошондой эле баланстан тышкаркы милдеттенмелерди классификациялоо боюнча атайын талаптарды аныктайт.  

9. Активдерди классификациялоону жъзёгё ашыруу ъчън банк, акча каражаттарынын кыймылы жёнъндёгъ маалыматтарга кёз салуу менен аларды анализдёёгё жана келишим шарттарын аткаруу ъчън кардардын акча каражатынын жетиштъъ кёлёмън алуу жёндёмдъълъгънё баа беръъгё тийиш. Ислам банк иши жана каржылоо принциптеринин ёзгёчёлъктёрън эске алуу менен кардар тарабынан финансылык жана башка отчеттор мезгил-мезгили менен сунушталуусу Келишимде каралууга тийиш, алар банкка келишим шарттарынын кардар тарабынан аткарылышын баалоого мъмкънчълък берет.  

Мында, финансылык так маалыматтардын (мисалы, тышкы аудитор тарабынан тастыкталган баланстык отчеттун жана кардардын кирешелери жёнъндё отчеттун) жана ага тиешелъъ анализдёёлёрдън жоктугу, олуттуу кемчилик болуп саналат. Кыргыз Республикасынын мыйзам актыларына ылайык, кардар банкка сунушталчу отчеттордун жана маалыматтардын толуктугуна жана аныктыгына жооп берет. Банк, келишим тъзъъ менен байланышкан тобокелдиктерди ёзънё алуу менен бул отчеттордун аныктыгын активдерди сунуштоо учуруна чейин сыяктуу эле, андан-ары банктын каражаттарын толук кайтарып бергенге чейин текшеръъгё тийиш.  

 

2. Жободо колдонулган негизги тъшънъктёр 

 

10 Кредиттик тобокелдик бул, кардар ёз милдеттенмелерин келишим шарттарына ылайык аткарбагандыгынан же талаптагыдай аткарбагандыгынан улам активдердин наркынын тёмёндёшънън натыйжасында келип чыгуучу жоготуу тобокелдиги. 

11. Активдер Мёёнётъ ётъп кеткен активдер болуп тёмёнкъ учурларда саналат: 

- кардар тарабынан келишим шарттарын аткаруу графиги 30 кънгё жана андан ашык мёёнёткё бузулганда; 

- пландык тёлёмдёрдън графиги 30 кънгё жана андан ашык мёёнёткё бузулганда;  

- келишимге ылайык товарларды беръъ мёёнётъ 30 кънгё жана андан мёёнёткё бузулганда; 

- долбоорду жъзёгё ашыруу, финансылык агымдардын графиги 30 кънгё жана андан ашык мёёнёткё бузулганда;  

- ъчънчъ тарап тарабынан келишим шарттарын аткаруу мёёнётъ 30 кънгё жана андан ашык мёёнёткё бузулганда.  

12. Реструктуризацияланган активдер бул, банк келишим шарттарынын аткарылышы ъчън кардарга жеьилдиктерди берген активдер. 

13. Банктын баалуу кагаздарга жана/же капиталга инвестициялары бул, банктын ислам банк иши жана каржылоо принциптери боюнча чыгарылган баалуу кагаздарга инвестициялары жана/же иш максаты Шариат стандарттарына ылайык келген компаниялардын акцияларын сатып алуусу же капиталына финансылык инвестициялары.  

Банктын башка компаниялардын жъгъртъъ каражаттарына каражат салуусу жана биргелешкен долбоорлорго катышуусу, ёзъндё кредиттик тобокелдикти камтыган активдер болуп саналат.  

 

3. Активдерди классификациялоо боюнча жалпы талаптар 

 

14. Активдерди классификациялоо банктын кардарынын финансылык абалына (мындан ары текст боюнча-кардар) кърёёнън сапатына, менчик формасы боюнча кардардын търънё, тармактык тиешелъълъккё, активдер боюнча гарантиялардын болушуна жана алардын търлёрънё, ошондой эле гаранттардын ёзълёрънън ишенимдъълъгънё, банктардын активдери боюнча мурда алынган милдеттенмелердин аткарылышына баа беръънъ, кардардын бизнесинин андан-ары ёнъгъъ келечектерине жана башка факторлорду анализдёёнън негизинде жъзёгё ашырылат.  

15. Активдерди классификациялоону ишке ашырууда аларды классификациялоонун тигил же бул категориясына чегеръъ ъчън тереь ой жъгъртъп, кылдат баа беръълёргё таянуу зарыл, бирок, ушул Жободо келтирилген белгилер менен гана чектелъъгё болбойт.  

16. Классификациялоо категорияларынын аныктамаларын ар кандайча чечмелёё мъмкънчълъгънън келип чыгышына жол бербёё ъчън активдердин сандык жана сапаттык мънёздёмёлёръ сунушталган. Бир же экиден кёп белгилердин жыйындысы классификациялоо категориясын аныктайт. 

17. Эгерде классификациялануучу актив эки категориянын ортосунда арсар абалда калса, анда ошол активди кыйла тёмёнърёёк категорияга чегеръъ зарыл. 

18. Тиешелъъ келишимдерде чагылдырылган банк менен анын кардарынын ортосундагы келишимдик мамилелер Кыргыз Республикасынын мыйзам актыларынын негизинде жъзёгё ашырылууга жана Шариат талаптарынын бузулушуна алып келбёёгё тийиш. 

19. Ушул Жобонун талаптарында активдерди классификациялоо ъчън зарыл болгон критерийлердин минималдуу тизмеги гана келтирилген. Улуттук банк жана банктын ёзъ ушул Жобонун талаптарынын негизинде активдердин сапатына баа беръънън кошумча критерийлерин кабыл алууга укуктуу.  

 

4. Активдерди классификациялоо  

 

20. Активдерди классификациялоо жана РППУну тъзъъ максатында, тёмёнкъдёй категориялар белгиленет: 

Классификацияланбаган активдер: 1) нормалдуу 

2) канааттандырарлык, 

3) байкоого алынган активдер 

Классификацияланган активдер: 4) субстандарттык активдер, 

5) шектъъ активдер, 

6) жоготуу катары классификацияланган активдер 

 

1-§. Классификацияланбаган активдер 

 

21. Нормалдуу активдер бул, акча каражаттарды сактоо максатында, ошол банкта ачылган жеке адамдардын же юридикалык жактардын ёзънчё эсебиндеги каражаттарынан турган кърёё менен (заклад търъндё), активдердин суммасынын эь эле аз дегенде 120% камсыз кылган активдер. Кардарлардын эсептешъъ эсеби жана банктын корреспонденттик эсеби камсыздоо катары пайдаланылышы мъмкън эмес.  

Мында, тёмёнкъ шарттардын аткарылышы зарыл: 

1) активдерди сунуштоо жёнъндё келишимде жана кърёё келишиминде ошол акча каражаттары банк тарабынан берилген каражаттардын камсыздоосу болуп санала тургандыгы жана банк, кардар ёз милдеттенмелерин аткара албай калган учурда андан акцепсиз тартипте ёндъръънъ жъргъзъъгё укуктуу экендиги кёрсётълъшъ зарыл;  

2) кърёё келишиминде ошол акча каражаттардын андан-ары кайра кърёёгё коюлушуна жол берилбестиги каралууга тийиш; 

3) банкта кърёёнъ тариздетъъгё байланыштуу бардык жол-жоболордун аткарылышын жана ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык тартылган акча каражаттарынын келишимде каралган мёёнёттън бътъшънё чейин сакталып турушун камсыз кылган ички контролдукту жъзёгё ашыруу боюнча тиешелъъ жол-жоболордун болушу зарыл; 

4) ёзънчё эсепте жайгаштырылган жана активдин камсыздоосу болуп саналган каражаттар Кыргыз Республикасынын улуттук валютасында же болбосо валюталардын жалпы колдонулган котировкаларынын негизинде кыргыз сомуна эркин конвертирленъъчъ валютада болууга тийиш. Эгерде, ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык тартылган акча каражаттары актив кайсыл валютада болсо, ошол валютада номиналдаштырылган болсо, анда алар активдин ордун кеминде 100% негизде жабууга тийиш, ал эми ислам банк иши жана каржылоо принциптери боюнча тартылган акча каражаттары активдин валютасынан башка валютада болсо, сомдук эквиваленте кеминде 120% жабууга тийиш;  

5) эгерде, активдин камсыздоосу катары активдин валютасынан айырмаланган валютадагы акча каражаттары сунушталган болсо, ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык тартылган акча каражаттарын жумалык негизде кайра баалоону милдеттъъ търдё жъргъзъп туруу зарыл;  

6) эгерде, кайра баалоонун жыйынтыгы боюнча кърёёнън наркы азайган болсо, анда банк, ушул Жобонун талаптарына ылайык анын наркын кёбёйтъънъ талап койуп жана бул талаптын 10 иш кънъ ичинде токтоосуз аткарылышын камсыз кылууга милдеттъъ;  

7) ушул бёлъктън 1-6-пунктарында кёрсётългён талаптар аткарылбай калса, мындай актив толук камсыз кылынбаган катары эсептелъъ менен классификациялоонун башка категориясына которулууга тийиш.  

 

22. Канааттандырарлык активдер бул, кардар тарабынан банк менен тъзългён келишим боюнча милдеттенмелер аткарылып жаткан активдер. 

Актив канааттандыраарлык деп таанууга търткъ берген мънёздъъ белгилеринен болуп, тёмёнкълёр саналат: 

- кардардын финансылык абалы канааттандырарлык;  

- кардардын ишканасы стабилдъъ иштеген, жетишээрлик капиталдаштырылган; 

- банк менен тъзългён келишим шарттары ёз учурунда аткарылууда; 

- келишим суммасына ылайык келген ликвиддъъ кърёёнън болушу;  

- кардар алгылыктуу кредиттик таржымалга ээ (банк менен тъзългён келишимге ылайык, ёз милдеттенмелерин аткарбай кечеьдетъъгё жол берген эмес). 

 

23. Белгилуу бир терс тенденциялар байкалган активдер байкоого алынган активдер болуп саналат. Эгерде, мына ушундай активдер боюнча тиешелъъ чаралар кёрълбёсё, анда алардын сапатынын начарлоосу журушу ыктымал. 

Активди байкоого алынган актив катары таанууга търткъ берген мънёздъъ белгилеринен болуп, тёмёнкълёр саналат: 

- кардардын финансылык абалынын начарлоо тенденциясынын тъптёлъшъ; 

- кардардын банк менен тъзългён келишим шарттарын аткаруусуна кесепеттъъ таасирин тийгизиши мъмкън болгон рыноктук шарттардын ёзгёръъсъ; 

- кардар тарабынан келишимдин шарттарын аткаруу графигинин 30 кънгё чейинки мёёнёткё бузулушу; 

- пландык тёлёмдёрдън графигинин 30 кънгё чейинки мёёнёткё бузулушу;  

- келишимге ылайык товарларды беръъ мёёнётънън 30 кънгё чейинки мёёнёткё бузулушу; 

- долбоорду жъзёгё ашыруу, финансылык агымдардын графигинин 30 кънгё чейинки мёёнёткё бузулушу; 

- ъчънчъ тараптар тарабынан келишимди аткаруунун мёёнётънън 30 кънгё чейинки мёёнёткё бузулушу;  

- документтердин жетишсиздигинен же болбосо аларга баа беръъ боюнча эксперттердин жоктугунан улам кърёёгё мониторинг жъргъзъъ ъчън банктын мъмкънчълъгънън жоктугу; 

- кърёё ликвиддъълъгънън басаьдашынын белгилениши (баанын тёмёндёшъ, валюта курсунун тъшъъсъ). 

 

2-§. Классификацияланган активдер  

 

24. Субстандарттык активдерден болуп, алар боюнча банк РППУну кошумча тъзъъгё жана/же активдин сапатын жакшыртууга багытталган тиешелъъ чараларды кёръъгё тийиш экендигин ачык кёрсёткён белгилъъ бир терс тенденциялар катталган активдер эсептелет.  

Активди субстандарттык катары эсептёёгё търткъ берген мънёздъъ белгилерден болуп, тёмёнкълёр саналат: 

- кардар тарабынан келишимдин шарттарын аткаруу графигининин 30 къндён 60 кънгё чейинки мёёнёткё бузулушу; 

- пландык тёлёмдёрдън графигинин 30 къндён 60 кънгё чейин мёёнёткё бузулушу;  

- келишимге ылайык товарларды беръъ мёёнётънън 30 къндён 60 кънгё чейинки мёёнёткё бузулушу; 

- долбоорду жъзёгё ашыруу, финансылык агымдар графигинин 30 къндён 60 кънгё чейинки мёёнёткё бузулушу; 

- ъчънчъ тараптар тарабынан келишимди аткаруунун мёёнётънън 30 къндён 60 кънгё чейинки мёёнёткё бузулушу;  

- кардардын финансылык абалы жёнъндё тастыкталган терс маалыматтын болушу;  

- актив толук ёлчёмдё кърёё менен камсыз кылынбаган же кърёё сапатынын начарлоосу байкалып же болбосо кърёёнън наркынын тъшъъсъ жърсё. 

 

25. Шектъъ активдерге кардар тарабынан келишим шарттарынын аткарылбай калышы тобокелдигин камтыган белгилъъ бир айкын кемчиликтер же ёксъктёр мънёздъъ, ушундан улам карыздын ордунун жабылыш мумкунчулугу ётё эле шектенъънъ жаратып, арсар экендигине алып келет. Эгерде кемчиликтер четтетилбесе, банк олуттуу чыгым тартуу ыктымалдыгы орун алат. 

Активди шектъъ деп эсептёёгё търткъ берген мънёздъъ белгилерден болуп, тёмёнкълёр саналат: 

- кардар тарабынан келишимдин шарттарын аткаруу графигинин 60 къндён 90 кънгё чейинки мёёнёткё бузулушу; 

- пландык тёлёмдёрдън графигинин 60 къндён 90 кънгё чейинки мёёнёткё бузулушу;  

- келишимге ылайык товарларды беръъ мёёнётънън 60 къндён 90 кънгё чейинки мёёнёткё бузулушу; 

- долбоорду жъзёгё ашыруу, финансылык агымдар графигинин 60 къндён 90 кънгё чейинки мёёнёткё бузулушу; 

- ъчънчъ тараптар тарабынан келишимди аткаруунун мёёнётънън 60 къндён 90 кънгё чейинки мёёнёткё бузулушу;  

- кардардын финансылык абалы жёнъндё тастыкталган терс маалыматтын болушу;  

- банк менен макулдашылган бизнес-планда каралбаган, кардардын чыгашалуу иши; 

- долбоордун жъзёгё ашырылышынын жана бизнес-пландын аткарылышынын жъръшъ жёнъндё, банк менен кардар ортосунда макулдашылган келишимде кёрсётългён мёёнёттёргё ылайык маалыматтардын жоктугу; 

- долбоордун жъзёгё ашырылышына талаптагыдай мониторингди, анын ичинде каржылоо объектиси орун алган жерге баруу менен мониторинг жъргъзъъгё мъмкънчълъктън жоктугу.  

- кардардын финансылык абалынын олуттуу начарлыгынын белгилери (же болбосо кардардын банкроттук чегинде калгандыгы); 

- кърёёлък жана /же гарантиялык камсыздоонун олуттуу начарлосу (же айкын жок болуп калышы) жана кардар тарабынан кошумча кърёёнъ же гарантиялык камсыздоону сунушталбашы же сунуштоо мъмкънчълъгънън жоктугу.  

 

26. Жоготуу катары классификацияланган активдер кайтарылып алынгыс катары эсептелинип, алар боюнча 100% ёлчёмдё РППУ тъзълёт. Мындай активдерди кайтарып алуу боюнча бардык юридикалык мъмкънчълъктёр колдонулуп бъткёндён кийин, алар кеминде беш жыл системадан тышкаркы эсептерде эсепке алынат.  

Активдерди жоготуу катары таанууга търткъ берген белгилерден болуп, тёмёнкълёр саналат: 

- кардар тарабынан келишимдин шарттарын аткаруу графигинин 90 кънгё жана андан ашык мёёнёткё бузулушу; 

- пландык тёлёмдёрдън графигинин 90 кънгё жана андан ашык мёёнёткё бузулушу;  

- келишимге ылайык товарларды беръъ мёёнётънън 90 кънгё жана андан ашык мёёнёткё бузулушу; 

- долбоорду жъзёгё ашыруу, финансылык агымдар графигинин 90 кънгё жана андан ашык мёёнёткё бузулушу; 

- ъчънчъ тараптар тарабынан контрактыларды аткаруунун мёёнётънън 90 кънгё жана андан ашык мёёнёткё бузулушу;  

- банк катышып жаткан долбоордун келишимге ылайык жъзёгё ашарылбай калышы; 

- карыздын тёлёнъшъ мъмкънчълъгъ негизинен, кърёёнън сатып ёткёрълъшънён кёз каранды;  

- кърёёлък камсыздоонун жоктугу же рыноктун жоктугунан улам, кърёёнъ сатып ёткёръънън мъмкън эместиги; 

- кардардын банк менен тъзългён келишим шарттарын аткарууга жёндёмсъздъгъ, андан баш тартышы;  

- кардардын банк менен кызматташууга ниеттенбеши же болбосо кардардын жоктугу; 

- кардардын банкрот болушу; 

- Улуттук банктын талаптарына жооп бербеген оффшордук аймактын субъекттери менен тъзългён келишим боюнча, банк тарабынан жайгаштырылган активдер. 

 

5. Классификациялоону бёлъштъръъ 

 

27. Айрым учурларда активдер классификациялоонун эки категориясы боюнча классификацияланышы, башкача айтканда классификациялоону бёлъштъръъ ыкмасы колдонулушу мъмкън.  

Мисалы, активдин камсыздоосу катары ошол эле банкта (депозит эсебинде) ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык тартылган жана активдин бир гана бёлъгън жаба алган акча каражаттары колдонулса, жана активдин ордун жабуунун башка булактары жок болгон учурларда. Бул учурда ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык тартылган акча каражаттары менен камсыз болгон активдин бёлъгъ «нормалдуу актив» катары, ал эми активдин камсыз кылынбаган бёлъгъ «жоготуу» катары классификацияланат. 

 

 

6. Банктар аралык жайгаштырууларды классификациялоо 

 

28. Ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык тёлёё мёёнётъ 30 къндён ашпаган, камсыз кылынбаган банктар аралык жайгаштыруулар тёмёнкълёрдъ эске алуу менен классификацияланат: 

- тёлёё мёёнётъ 2 къндён 10 кънгё чейин ётъп кеткен банктар аралык жайгаштыруулар, субстандарттык катары классификацияланат; 

- тёлёё мёёнётъ 10 къндён 30 кънгё чейин ётъп кеткен банктар аралык жайгаштыруулар, шектъъ катары классификацияланат; 

- тёлёё мёёнётъ 30 къндён ары ётъп кеткен банктар аралык жайгаштыруулар, жоготуулар катары классификацияланат. 

29. Ушул Жобонун 28-пунктунун максаттары ъчън корреспонденттик эсептеги акча каражаттарынын бардык суммасы классификацияланууга тийиш, ал эми корреспонденттик эсептер боюнча мёёнётъ ётъп кеткен тёлёмдёрдъ эсептёёнъ баштоо кънъ болуп, акча каражаттарын которуу талабы коюлган кън саналат. 

30. Кърёё менен камсыз кылынган жана/же тёлёё мёёнётъ 30 къндён ашкан банктар аралык жайгаштыруулар ушул Жобонун 4-жана 5-пунктарына ылайык классификацияланат.  

 

7. Банктын башка менчигин классификациялоо 

 

31. Баланста баштапкы таануудан кийин активдин ордун жабуу жана/же банктын жоготууларынын ордун толуктап беръъ ъчън кабыл алынган банктын башка менчиги дароо эле субстандарттык катары классификацияланат. 

32. Активдин ордун жабуу жана/же банктын жоготууларынын ордун толуктап беръъ катары кабыл аланган банктын башка менчиги, эгерде ал тёмёнкъ мёёнёттёрдън ётъшъ менен сатылбаган болсо, жоготуу катары классификацияланат: 

а) кыймылдуу мълк ъчън бир жыл,  

б) кыймылсыз мълк ъчън 3 жыл. 

 

8. Реструктуризацияланган активдерди классификациялоо 

 

33. Реструктуризацияланган активдер тёмёнкълёр тастыкталганга чейин субстандарттык катары классификацияланууга тийиш:  

- реструктуризациялоо планынын шарттарына ылайык 180 кън аралыгында актив боюнча тёлёмдёрдън туруктуу агымынын болушу;  

- карыз алуучунун реструктуризациялоо планына ылайык карызды тёлёёнъ камсыз кылган канаттандыраарлык абалы. 

34. Мындай активдер боюнча РППУ бътъндёй баланстык наркка тъзълёт. 

 

9. Баалуу кагаздарга жана/же компаниялардын капиталына инвестицияларды классификациялоо 

 

35. Баалуу кагаздарга жана/же компаниялардын капиталына баланста чагылдырылуучу инвестициялар, ушул Жобонун талабына ылайык жана берилген документтердин негизинде, алардын сапатына баа беръъ кёз карашынан бааланууга тийиш. 

36. Банк финансы отчеттуулугуна (чейректик аяктап жаткан акыркы отчеттук чейрек ъчън жана жылдык кёз карандысыз аудитор тарабынан тастыкталган жана къбёлёндърългён, аяктап жаткан акыркы ъч финансы жылдары ъчън) жана инвестицияланып жаткан компания жана/же баалуу кагаздар эмитенти тууралуу башка маалыматка ээ болуусу зарыл. Жогоруда белгиленген отчеттордун колдо болуусу, банк тарабынан баалуу кагаздардын эмитенти изилденди дегенди далилдебейт. Банк, сунуш кылынган отчеттордун негизинде тиешелъъ анализ жъргъзъъгё тийиш. 

37. Баалуу кагаздарга жана/же компаниянын капиталына инвестициялар, финансы отчеттуулугун, келечектеги акча агымынын анализин, рыноктогу абалды, компаниянын бизнес-планын жана бул инвестициялардын сапатын баалоого ёбёлгё тъзъъчъ башка маалыматтарды кошо алганда, инвестицияланып жаткан компания тууралуу маалымат жок болсо, эь аз дегенде шектъъ катары классификацияланат. 

38. Инвестициялануучу компаниянын жана/же баалуу кагаздар эмитентинин финансылык абалынын начарлоосу учурунда (же инвестицияланчу компания жана/же баалуу кагаздар эмитенти банкроттуулуктун алдында болсо), мындай инвестициялар шектъъ катары классификацияланат.  

39. Эмитент/инвестициялануучу компания дефолт деп жарыяланса, мындай инвестициялар автоматтык търдё жоготуулар катары классификацияланат. 

40. Борбордук банктардын жана чет мамлекеттердин Ёкмёттёрънън ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык чыгарылган баалуу кагаздары, эгерде банк бул, мамлекеттердин борбордук банктары жана ёкмёттёръ тёлёёгё жёндёмдъъ экендиги тууралуу тиешелъъ болгон маалыматты сунуш кыла алган шартта классификацияланбайт. Мисалы, Standart&Poor's (АКШ) рейтингдик агентствосу тарабынан ыйгарылган ёлкёнън «ВВВ-» тёмён болбогон суверендик рейтингинин болушу.  

41. Активди классификациянын тигил же бул категориясына чегеръъ маселесинде банк менен банктык кёзёмёлдън текшерип жаткан инспекторлорунун ортосундагы пикир келишпестиктер келип чыккан учурда, банк тиешелъъ анализдерди жана ёзънън классификациясынын тууралыгынын далилдерин кёрсётъъгё милдеттъъ

 

 

10. Баланстан тышкаркы милдеттенмелерди классификациялоо 

 

42. Баланстан тышкаркы милдеттенмелерди классификациялоо ушул Жобонун талаптарына ылайык, банктын активдерин классификациялоодогудай эле ишке ашырылат.  

43. Баланстан тышкаркы милдеттенмелер тёмёнкълёргё жараша классификацияланууга дуушар болот: 

- банк, ушул баланстан тышкаркы милдеттенмелер боюнча ёз милдеттенмелерин аткарышы ыктымалдыгынын келип чыгышына; 

- кардардын ушул милдеттенмелерди колдонуу ыктымалдыгына; 

- кърёёнън болушуна;  

- башка факторлорго.  

 

11. Потенциалдуу жоготуулардын жана чыгым тартуулардын ордун жабууга кам тъзъъ 

 

44. Потенциалдуу жоготуулардын жана чыгым тартуулардын ордун жабууга кам банктын чыгашаларынын эсебинен тъзълёт жана активдердин тиешелъъ категориясынын контр-эсеби болуп саналат. «Ислам терезесине» ээ банк «Активдерди классификациялоо жана потенциалдуу жоготуулардын жана чыгым тартуулардын ордун жабууга камга тиешелъъ чегеръълёр жёнъндё» Жобого ылайык тъзългён РППУга кошумча, ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык жайгаштырылган активдер боюнча РППУну тъзъъгё тийиш.  

Банк тёмёндёгъ камдарды тъзъъгё милдеттъъ

- кредиттик тобокелдикти алып жъргён активдер боюнча РППУ; 

- ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык чыгарылган баалуу кагаздарга жана/же капиталга инвестициялар боюнча РППУ; 

- банктын активдин ордун жабуу ъчън кабыл алынган башка менчиги боюнча РППУ. 

45. Баланстан тышкаркы милдеттенмелер боюнча кам, банктын милдеттенмеси болуп саналат. 

46. РППУ эки бёлъккё бёлънёт - жалпы жана атайы камдар. Жалпы камдар банктын классификацияланбаган активдери, ал эми атайы камдар классификацияланган активдер боюнча тъзълёт. 

47. Улуттук банк ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык жайгаштырылган активдер боюнча РППУга чегеръълёрдън тёмёндёгъ ёлчёмдёрън белгилейт: 

Жалпы камдар: Атайы камдар

Нормалдуу - 0% Субстандарттык - 25%; 

Канааттандыраарлык - 2% Шектъъ - 50%; 

Байкоого алынган активдер - 5% Жоготуулар - 100%. 

48. Талап кылынган бардык чегеръълёрдъ эсептёёдён соь, алар камдардын ар бир търъ боюнча суммаланат жана РППУга чегеръълёрдън жалпы талап кылынган ёлчёмдёръ аныкталат. Бул суммалар баланс боюнча РППУнун утурумдук кёлёмънън суммасы менен салыштырылат. Баланс боюнча РППУнун утурумдук кёлёмъ жетпей калган учурда, банктар отчеттук айдын акырына чейин РППУнун кёлёмън талап кылынып эсептелинген кёлёмънё ылайык келтиръъгё тийиш. Банк, РППУга кошумча чегеръълёрдъ, бул чараны колдонуу зарыл экендигин далилдеп бере алган шартта гана тъзъшъ мъмкън. 

49. РППУнун ёлчёмънё баа беръъдё банк тёмёндёгълёрдъ кароого милдеттъъ

- ёткёндън жоготуулары

- милдеттенмелер жана активдер боюнча тёлёбёй коюу тенденциясы. Банк, тёлёнбёгён милдеттенмелер жана активдер боюнча жоготуулар боюнча байкалган тенденцияны реалдуу чагылдырган эсепке алууну жана отчеттуулукту уюштурууга тийиш; 

- классификацияланган активдердеги тенденциялар. Аларды банктын активдеринин жана капиталынын ёлчёмънё карата кароо зарыл; 

- экономикалык шарттар. Экономикалык шарттардын начарлоосу адатта, банк кардарларынын активдерди тёлёё жёндёмдъълъгънё таасирин тийгизъъ менен потенциалдуу жоготуулардын артышына алып келген кыйынчылыктарды башынан кечире тургандыгын билдирет

- активдердин ёнёр жайдын белгилъъ бир секторунда, экономиканын тармагында же географиялык жерде топтоштурулушу; 

- банктын кёз карашы боюнча активдердин сапатына таасирин тийгизген башка факторлор. 

50. РППУнун шайкештиги банктын активдерин системалуу търдё баалоого жараша болот. Ар бир банк ёз активдеринин шайкештигине баа беръъ системасын иштеп чыгуусу зарыл. Мындай текшеръълёр активдердин сапатына гана эмес, бътъндёй алганда, банктын инвестициялык саясатына да тиешелъъ болууга тийиш. Текшеръъ банктык ички аудит бёлъмъ же кайсы бир тышкы аудитордук фирма тарабынан ёткёрълъшъ мъмкън. Кайсыл вариант тандалып алынганына карабастан, текшеръъчъ адам тажрыйбалуу жана ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык активдерди жайгаштыруу менен аракеттенген бёлъмгё кёз карандысыз болууга тийиш. Бул, текшеръъчъ адамга кайсыл болбосун активди текшеръъ учурунда толук эркиндик берилъъгё жана отчетто текшеръънън жъръшъндё аныкталган бардык кемчиликтер кёрсётълъъгё тийиш дегенди тъшъндърёт. Текшеръъ боюнча отчет банктын Директорлор Кеьешине, банк Башкармасынын Тёрагасына берилъъгё тийиш. 

51. Активдерди классификациялоо жана РППУну эсептёё банк тарабынан ай сайын айдын акыркы кънън кошо алгандагы абал боюнча жъргъзълъъгё тийиш. РППУ алынган кирешелердин ёлчёмънён кёз карандысыз, банктын активдеринин сапатына утурумдук баа беръъгё тёп келген деьгээлде камды колдоп туруу ъчън жетиштъъ болгон суммада тъзълёт. РППУнун активдердин сапатына шайкеш келбёёсъ банктын финансылык абалынын туура эмес чагылдырылышына алып келъъ менен отчетту бурмалагандык катары каралат. 

52. Банк, ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык жайгаштырылган активдер боюнча иликтёёлёрдъ жъргъзъъгё жана аларды классификациялоого, РППУну тъзъъ жана ага чегеръълёр боюнча усулдук ыкмаларга жана баштапкы жоболорго, ушул Жобонун талабына ылайык РППУнун шайкештигине текшеръълёрдъ жъргъзъъ тартибине карата банктын саясатын камтыган документтердин топтомун иштеп чыгууга тийиш.  

 

 

Улуттук банк Башкармасынын  

2009-жылдын 28.12 №51\6 

токтомуна тиркеме  

 

«Ачык акционердик коом «Экобанк» тарабынан каржылоонун ислам принциптерине ылайык операцияларды жъзёгё ашыруу учурунда активдерди классификациялоо жана потенциалдуу жоготуулардын жана чыгым тартуулардын ордун жабууга каралган камга тиешелъъ чегеръълёр боюнча минималдуу талаптар жёнъндё» Жобо 

 

1. Жалпы жоболор 

1. Бул Жобо Кыргыз Республикасында каржылоонун ислам принциптерин колдонууга киргизъъ боюнча алгачкы долбоорду жъзёгё ашыруунун чегинде иштелип чыккан. 

2. Бул жобонун максаты болуп, ёзъндё кредиттик тобокелдикти алып жъргён ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык жайгаштырылган/кабыл алынган активдерди жана баланстан тышкаркы милдеттенмелерди классификациялоого, ошондой эле жёнгё салуу жана кёзёмёлдёё максаттарында потенциалдуу жоготуулардын жана чыгым тартуулардын ордун жабууга тиешелъъ камдарды (мындан ары текст боюнча РППУ) тъзъъгё карата минималдуу талаптарды белгилёё болуп саналат.  

3. Потенциалдуу жоготуулардын жана чыгым тартуулардын ордун убагында жабуу ъчън ошондой эле, реалдуу финансылык абалды жана иштин натыйжалуулугун аныктоо максатында, банк ёз активдеринин сапатына баа беръънъ (классификациялоону) туруктуу жъргъзъп турууга жана активдер боюнча мъмкън болуучу жоготуулардын ордун жабуу ъчън жетиштъъ болгон деьгээлде РППУ тъзъъгё милдеттъъ. 

4. Кыргыз Республикасынын Ёкмётънё жана Кыргыз Республикасынын Улуттук банкына (мындан ары-Улуттук банк) карата талаптарды эске албаганда, жеке адамдарга жана юридикалык жактарга, анын ичинде банктарга карата талаптар болуп саналган активдер классификацияланууга тийиш.  

5. РППУ активдердин нарксызданышы, башкача айтканда банктын кардарлары активдер боюнча ёз милдеттенмелерин келишим шарттарына ылайык аткарбагандыгынан же талаптагыдай аткарбагандыгынан улам же анын натыйжасында реалдуу коркунуч орун алган шартта (талаптагыдай аткарбагандыгынан), шартта тъзълёт. 

Активдин наркынын тёмёндёё ёлчёмъ активдин сапатына баа беръъ учуруна карата анын баланстык наркы (актив боюнча карыздын калдыгы) менен ушул Жобонун нормаларына ылайык жъргъзългён баа беръъ учуруна карата анын реалдуу (учурдагы) наркынын ортосундагы айырма катары аныкталат. 

6. Банк тарабынан ушул Жобого ылайык иштелип чыккан, активдерди классификациялоо системасы РППУнун ёлчёмънё шайкеш баа беръъ ъчън негиз болуп саналат. Мында, РППУга чегеръълёрдън зарыл болгон ёлчёмъ банк тарабынан салынган ёздък сыяктуу эле, тартылган (банк менен кардардын ортосундагы келишим шарттарына ылайык, кардарга кайтарылып берилъъгё тийиш болгон) каражаттардын суммасынан эсептелинет. 

РППУнун шайкеш деьгээлин камсыз кылбаган банк иши Улуттук банк тарабынан ишенимсиз жана алгылыксыз банктык тажрыйба катары каралат. 

7. Активдердин классификациясы ар търдъъ факторлорго жараша ёзгёръп туруучу жоготуу тобокелдигинин ар търдъъ даражасынын берилиши болуп саналат. 

8. Банк, активдерин классификациялоону мезгил-мезгили менен ёткёръп турууга тийиш, аларга тёмёнкълёр кирет: 

- кардар тарабынан келишим шарттарынын аткарылбашынын же талаптагыдай аткарылбашынын натыйжасында, жоготуу тобокелдигин алып жъръъчъ активдер; 

- ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык чыгарылган баалуу кагаздарга жана/же компаниянын капиталына инвестициялар (акция формасындагы, инвестициялануучу компаниянын капиталында финансылык катышуусу); 

- банктар аралык жайгаштыруулар; 

- баланстан тышкаркы милдеттенмелер (аккредитивдер, гарантиялар жана башкалар); 

- активдерди тёлёёгё жана/же банктын жоготууларын компенсациялоо катары кабыл алынган, банктын башка менчиги; 

- жогоруда аталбаган, бирок ёзъндё кайтарып бербей коюу тобокелдигин алып жъргён, кайсыл болбосун башка активдер. 

Ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык жайгаштырылган кээ бир активдердин жана баланстан тышкаркы милдеттенмелердин мънёздёмёлёрън эске алуу менен бул Жобо банктар аралык жайгаштырууларды, реструктуризацияланган активдерди, ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык чыгарылган баалуу кагаздарды жана/же компаниянын капиталына инвестицияларды, банктын башка менчигин, ошондой эле баланстан тышкаркы милдеттенмелерди классификациялоо боюнча атайын талаптарды аныктайт.  

9. Активдерди классификациялоону жъзёгё ашыруу ъчън банк, акча каражаттарынын кыймылы жёнъндёгъ маалыматтарга кёз салуу менен аларды анализдёёгё жана келишим шарттарын аткаруу ъчън кардардын акча каражатынын жетиштъъ кёлёмън алуу жёндёмдъълъгънё баа беръъгё тийиш. Ислам банк иши жана каржылоо принциптеринин ёзгёчёлъктёрън эске алуу менен кардар тарабынан финансылык жана башка отчеттор мезгил-мезгили менен сунушталуусу Келишимде каралууга тийиш, алар банкка келишим шарттарынын кардар тарабынан аткарылышын баалоого мъмкънчълък берет.  

Мында, финансылык так маалыматтардын (мисалы, тышкы аудитор тарабынан тастыкталган баланстык отчеттун жана кардардын кирешелери жёнъндё отчеттун) жана ага тиешелъъ анализдёёлёрдън жоктугу, олуттуу кемчилик болуп саналат. Кыргыз Республикасынын мыйзам актыларына ылайык, кардар банкка сунушталчу отчеттордун жана маалыматтардын толуктугуна жана аныктыгына жооп берет. Банк, келишим тъзъъ менен байланышкан тобокелдиктерди ёзънё алуу менен бул отчеттордун аныктыгын активдерди сунуштоо учуруна чейин сыяктуу эле, андан-ары банктын каражаттарын толук кайтарып бергенге чейин текшеръъгё тийиш.  

 

2. Жободо колдонулган негизги тъшънъктёр 

 

10 Кредиттик тобокелдик бул, кардар ёз милдеттенмелерин келишим шарттарына ылайык аткарбагандыгынан же талаптагыдай аткарбагандыгынан улам активдердин наркынын тёмёндёшънън натыйжасында келип чыгуучу жоготуу тобокелдиги. 

11. Активдер Мёёнётъ ётъп кеткен активдер болуп тёмёнкъ учурларда саналат: 

- кардар тарабынан келишим шарттарын аткаруу графиги 30 кънгё жана андан ашык мёёнёткё бузулганда; 

- пландык тёлёмдёрдън графиги 30 кънгё жана андан ашык мёёнёткё бузулганда;  

- келишимге ылайык товарларды беръъ мёёнётъ 30 кънгё жана андан мёёнёткё бузулганда; 

- долбоорду жъзёгё ашыруу, финансылык агымдардын графиги 30 кънгё жана андан ашык мёёнёткё бузулганда;  

- ъчънчъ тарап тарабынан келишим шарттарын аткаруу мёёнётъ 30 кънгё жана андан ашык мёёнёткё бузулганда.  

12. Реструктуризацияланган активдер бул, банк келишим шарттарынын аткарылышы ъчън кардарга жеьилдиктерди берген активдер. 

13. Банктын баалуу кагаздарга жана/же капиталга инвестициялары бул, банктын ислам банк иши жана каржылоо принциптери боюнча чыгарылган баалуу кагаздарга инвестициялары жана/же иш максаты Шариат стандарттарына ылайык келген компаниялардын акцияларын сатып алуусу же капиталына финансылык инвестициялары.  

Банктын башка компаниялардын жъгъртъъ каражаттарына каражат салуусу жана биргелешкен долбоорлорго катышуусу, ёзъндё кредиттик тобокелдикти камтыган активдер болуп саналат.  

 

3. Активдерди классификациялоо боюнча жалпы талаптар 

 

14. Активдерди классификациялоо банктын кардарынын финансылык абалына (мындан ары текст боюнча-кардар) кърёёнън сапатына, менчик формасы боюнча кардардын търънё, тармактык тиешелъълъккё, активдер боюнча гарантиялардын болушуна жана алардын търлёрънё, ошондой эле гаранттардын ёзълёрънън ишенимдъълъгънё, банктардын активдери боюнча мурда алынган милдеттенмелердин аткарылышына баа беръънъ, кардардын бизнесинин андан-ары ёнъгъъ келечектерине жана башка факторлорду анализдёёнън негизинде жъзёгё ашырылат.  

15. Активдерди классификациялоону ишке ашырууда аларды классификациялоонун тигил же бул категориясына чегеръъ ъчън тереь ой жъгъртъп, кылдат баа беръълёргё таянуу зарыл, бирок, ушул Жободо келтирилген белгилер менен гана чектелъъгё болбойт.  

16. Классификациялоо категорияларынын аныктамаларын ар кандайча чечмелёё мъмкънчълъгънън келип чыгышына жол бербёё ъчън активдердин сандык жана сапаттык мънёздёмёлёръ сунушталган. Бир же экиден кёп белгилердин жыйындысы классификациялоо категориясын аныктайт. 

17. Эгерде классификациялануучу актив эки категориянын ортосунда арсар абалда калса, анда ошол активди кыйла тёмёнърёёк категорияга чегеръъ зарыл. 

18. Тиешелъъ келишимдерде чагылдырылган банк менен анын кардарынын ортосундагы келишимдик мамилелер Кыргыз Республикасынын мыйзам актыларынын негизинде жъзёгё ашырылууга жана Шариат талаптарынын бузулушуна алып келбёёгё тийиш. 

19. Ушул Жобонун талаптарында активдерди классификациялоо ъчън зарыл болгон критерийлердин минималдуу тизмеги гана келтирилген. Улуттук банк жана банктын ёзъ ушул Жобонун талаптарынын негизинде активдердин сапатына баа беръънън кошумча критерийлерин кабыл алууга укуктуу.  

 

4. Активдерди классификациялоо  

 

20. Активдерди классификациялоо жана РППУну тъзъъ максатында, тёмёнкъдёй категориялар белгиленет: 

Классификацияланбаган активдер: 1) нормалдуу 

2) канааттандырарлык, 

3) байкоого алынган активдер 

Классификацияланган активдер: 4) субстандарттык активдер, 

5) шектъъ активдер, 

6) жоготуу катары классификацияланган активдер 

 

1-§. Классификацияланбаган активдер 

 

21. Нормалдуу активдер бул, акча каражаттарды сактоо максатында, ошол банкта ачылган жеке адамдардын же юридикалык жактардын ёзънчё эсебиндеги каражаттарынан турган кърёё менен (заклад търъндё), активдердин суммасынын эь эле аз дегенде 120% камсыз кылган активдер. Кардарлардын эсептешъъ эсеби жана банктын корреспонденттик эсеби камсыздоо катары пайдаланылышы мъмкън эмес.  

Мында, тёмёнкъ шарттардын аткарылышы зарыл: 

1) активдерди сунуштоо жёнъндё келишимде жана кърёё келишиминде ошол акча каражаттары банк тарабынан берилген каражаттардын камсыздоосу болуп санала тургандыгы жана банк, кардар ёз милдеттенмелерин аткара албай калган учурда андан акцепсиз тартипте ёндъръънъ жъргъзъъгё укуктуу экендиги кёрсётълъшъ зарыл;  

2) кърёё келишиминде ошол акча каражаттардын андан-ары кайра кърёёгё коюлушуна жол берилбестиги каралууга тийиш; 

3) банкта кърёёнъ тариздетъъгё байланыштуу бардык жол-жоболордун аткарылышын жана ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык тартылган акча каражаттарынын келишимде каралган мёёнёттън бътъшънё чейин сакталып турушун камсыз кылган ички контролдукту жъзёгё ашыруу боюнча тиешелъъ жол-жоболордун болушу зарыл; 

4) ёзънчё эсепте жайгаштырылган жана активдин камсыздоосу болуп саналган каражаттар Кыргыз Республикасынын улуттук валютасында же болбосо валюталардын жалпы колдонулган котировкаларынын негизинде кыргыз сомуна эркин конвертирленъъчъ валютада болууга тийиш. Эгерде, ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык тартылган акча каражаттары актив кайсыл валютада болсо, ошол валютада номиналдаштырылган болсо, анда алар активдин ордун кеминде 100% негизде жабууга тийиш, ал эми ислам банк иши жана каржылоо принциптери боюнча тартылган акча каражаттары активдин валютасынан башка валютада болсо, сомдук эквиваленте кеминде 120% жабууга тийиш;  

5) эгерде, активдин камсыздоосу катары активдин валютасынан айырмаланган валютадагы акча каражаттары сунушталган болсо, ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык тартылган акча каражаттарын жумалык негизде кайра баалоону милдеттъъ търдё жъргъзъп туруу зарыл;  

6) эгерде, кайра баалоонун жыйынтыгы боюнча кърёёнън наркы азайган болсо, анда банк, ушул Жобонун талаптарына ылайык анын наркын кёбёйтъънъ талап койуп жана бул талаптын 10 иш кънъ ичинде токтоосуз аткарылышын камсыз кылууга милдеттъъ;  

7) ушул бёлъктън 1-6-пунктарында кёрсётългён талаптар аткарылбай калса, мындай актив толук камсыз кылынбаган катары эсептелъъ менен классификациялоонун башка категориясына которулууга тийиш.  

 

22. Канааттандырарлык активдер бул, кардар тарабынан банк менен тъзългён келишим боюнча милдеттенмелер аткарылып жаткан активдер. 

Актив канааттандыраарлык деп таанууга търткъ берген мънёздъъ белгилеринен болуп, тёмёнкълёр саналат: 

- кардардын финансылык абалы канааттандырарлык;  

- кардардын ишканасы стабилдъъ иштеген, жетишээрлик капиталдаштырылган; 

- банк менен тъзългён келишим шарттары ёз учурунда аткарылууда; 

- келишим суммасына ылайык келген ликвиддъъ кърёёнън болушу;  

- кардар алгылыктуу кредиттик таржымалга ээ (банк менен тъзългён келишимге ылайык, ёз милдеттенмелерин аткарбай кечеьдетъъгё жол берген эмес). 

 

23. Белгилуу бир терс тенденциялар байкалган активдер байкоого алынган активдер болуп саналат. Эгерде, мына ушундай активдер боюнча тиешелъъ чаралар кёрълбёсё, анда алардын сапатынын начарлоосу журушу ыктымал. 

Активди байкоого алынган актив катары таанууга търткъ берген мънёздъъ белгилеринен болуп, тёмёнкълёр саналат: 

- кардардын финансылык абалынын начарлоо тенденциясынын тъптёлъшъ; 

- кардардын банк менен тъзългён келишим шарттарын аткаруусуна кесепеттъъ таасирин тийгизиши мъмкън болгон рыноктук шарттардын ёзгёръъсъ; 

- кардар тарабынан келишимдин шарттарын аткаруу графигинин 30 кънгё чейинки мёёнёткё бузулушу; 

- пландык тёлёмдёрдън графигинин 30 кънгё чейинки мёёнёткё бузулушу;  

- келишимге ылайык товарларды беръъ мёёнётънън 30 кънгё чейинки мёёнёткё бузулушу; 

- долбоорду жъзёгё ашыруу, финансылык агымдардын графигинин 30 кънгё чейинки мёёнёткё бузулушу; 

- ъчънчъ тараптар тарабынан келишимди аткаруунун мёёнётънън 30 кънгё чейинки мёёнёткё бузулушу;  

- документтердин жетишсиздигинен же болбосо аларга баа беръъ боюнча эксперттердин жоктугунан улам кърёёгё мониторинг жъргъзъъ ъчън банктын мъмкънчълъгънън жоктугу; 

- кърёё ликвиддъълъгънън басаьдашынын белгилениши (баанын тёмёндёшъ, валюта курсунун тъшъъсъ). 

 

2-§. Классификацияланган активдер  

 

24. Субстандарттык активдерден болуп, алар боюнча банк РППУну кошумча тъзъъгё жана/же активдин сапатын жакшыртууга багытталган тиешелъъ чараларды кёръъгё тийиш экендигин ачык кёрсёткён белгилъъ бир терс тенденциялар катталган активдер эсептелет.  

Активди субстандарттык катары эсептёёгё търткъ берген мънёздъъ белгилерден болуп, тёмёнкълёр саналат: 

- кардар тарабынан келишимдин шарттарын аткаруу графигининин 30 къндён 60 кънгё чейинки мёёнёткё бузулушу; 

- пландык тёлёмдёрдън графигинин 30 къндён 60 кънгё чейин мёёнёткё бузулушу;  

- келишимге ылайык товарларды беръъ мёёнётънън 30 къндён 60 кънгё чейинки мёёнёткё бузулушу; 

- долбоорду жъзёгё ашыруу, финансылык агымдар графигинин 30 къндён 60 кънгё чейинки мёёнёткё бузулушу; 

- ъчънчъ тараптар тарабынан келишимди аткаруунун мёёнётънън 30 къндён 60 кънгё чейинки мёёнёткё бузулушу;  

- кардардын финансылык абалы жёнъндё тастыкталган терс маалыматтын болушу;  

- актив толук ёлчёмдё кърёё менен камсыз кылынбаган же кърёё сапатынын начарлоосу байкалып же болбосо кърёёнън наркынын тъшъъсъ жърсё. 

 

25. Шектъъ активдерге кардар тарабынан келишим шарттарынын аткарылбай калышы тобокелдигин камтыган белгилъъ бир айкын кемчиликтер же ёксъктёр мънёздъъ, ушундан улам карыздын ордунун жабылыш мумкунчулугу ётё эле шектенъънъ жаратып, арсар экендигине алып келет. Эгерде кемчиликтер четтетилбесе, банк олуттуу чыгым тартуу ыктымалдыгы орун алат. 

Активди шектъъ деп эсептёёгё търткъ берген мънёздъъ белгилерден болуп, тёмёнкълёр саналат: 

- кардар тарабынан келишимдин шарттарын аткаруу графигинин 60 къндён 90 кънгё чейинки мёёнёткё бузулушу; 

- пландык тёлёмдёрдън графигинин 60 къндён 90 кънгё чейинки мёёнёткё бузулушу;  

- келишимге ылайык товарларды беръъ мёёнётънън 60 къндён 90 кънгё чейинки мёёнёткё бузулушу; 

- долбоорду жъзёгё ашыруу, финансылык агымдар графигинин 60 къндён 90 кънгё чейинки мёёнёткё бузулушу; 

- ъчънчъ тараптар тарабынан келишимди аткаруунун мёёнётънън 60 къндён 90 кънгё чейинки мёёнёткё бузулушу;  

- кардардын финансылык абалы жёнъндё тастыкталган терс маалыматтын болушу;  

- банк менен макулдашылган бизнес-планда каралбаган, кардардын чыгашалуу иши; 

- долбоордун жъзёгё ашырылышынын жана бизнес-пландын аткарылышынын жъръшъ жёнъндё, банк менен кардар ортосунда макулдашылган келишимде кёрсётългён мёёнёттёргё ылайык маалыматтардын жоктугу; 

- долбоордун жъзёгё ашырылышына талаптагыдай мониторингди, анын ичинде каржылоо объектиси орун алган жерге баруу менен мониторинг жъргъзъъгё мъмкънчълъктън жоктугу.  

- кардардын финансылык абалынын олуттуу начарлыгынын белгилери (же болбосо кардардын банкроттук чегинде калгандыгы); 

- кърёёлък жана /же гарантиялык камсыздоонун олуттуу начарлосу (же айкын жок болуп калышы) жана кардар тарабынан кошумча кърёёнъ же гарантиялык камсыздоону сунушталбашы же сунуштоо мъмкънчълъгънън жоктугу.  

 

26. Жоготуу катары классификацияланган активдер кайтарылып алынгыс катары эсептелинип, алар боюнча 100% ёлчёмдё РППУ тъзълёт. Мындай активдерди кайтарып алуу боюнча бардык юридикалык мъмкънчълъктёр колдонулуп бъткёндён кийин, алар кеминде беш жыл системадан тышкаркы эсептерде эсепке алынат.  

Активдерди жоготуу катары таанууга търткъ берген белгилерден болуп, тёмёнкълёр саналат: 

- кардар тарабынан келишимдин шарттарын аткаруу графигинин 90 кънгё жана андан ашык мёёнёткё бузулушу; 

- пландык тёлёмдёрдън графигинин 90 кънгё жана андан ашык мёёнёткё бузулушу;  

- келишимге ылайык товарларды беръъ мёёнётънън 90 кънгё жана андан ашык мёёнёткё бузулушу; 

- долбоорду жъзёгё ашыруу, финансылык агымдар графигинин 90 кънгё жана андан ашык мёёнёткё бузулушу; 

- ъчънчъ тараптар тарабынан контрактыларды аткаруунун мёёнётънън 90 кънгё жана андан ашык мёёнёткё бузулушу;  

- банк катышып жаткан долбоордун келишимге ылайык жъзёгё ашарылбай калышы; 

- карыздын тёлёнъшъ мъмкънчълъгъ негизинен, кърёёнън сатып ёткёрълъшънён кёз каранды;  

- кърёёлък камсыздоонун жоктугу же рыноктун жоктугунан улам, кърёёнъ сатып ёткёръънън мъмкън эместиги; 

- кардардын банк менен тъзългён келишим шарттарын аткарууга жёндёмсъздъгъ, андан баш тартышы;  

- кардардын банк менен кызматташууга ниеттенбеши же болбосо кардардын жоктугу; 

- кардардын банкрот болушу; 

- Улуттук банктын талаптарына жооп бербеген оффшордук аймактын субъекттери менен тъзългён келишим боюнча, банк тарабынан жайгаштырылган активдер. 

 

9. Классификациялоону бёлъштъръъ 

 

27. Айрым учурларда активдер классификациялоонун эки категориясы боюнча классификацияланышы, башкача айтканда классификациялоону бёлъштъръъ ыкмасы колдонулушу мъмкън.  

Мисалы, активдин камсыздоосу катары ошол эле банкта (депозит эсебинде) ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык тартылган жана активдин бир гана бёлъгън жаба алган акча каражаттары колдонулса, жана активдин ордун жабуунун башка булактары жок болгон учурларда. Бул учурда ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык тартылган акча каражаттары менен камсыз болгон активдин бёлъгъ «нормалдуу актив» катары, ал эми активдин камсыз кылынбаган бёлъгъ «жоготуу» катары классификацияланат. 

 

 

10. Банктар аралык жайгаштырууларды классификациялоо 

 

28. Ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык тёлёё мёёнётъ 30 къндён ашпаган, камсыз кылынбаган банктар аралык жайгаштыруулар тёмёнкълёрдъ эске алуу менен классификацияланат: 

- тёлёё мёёнётъ 2 къндён 10 кънгё чейин ётъп кеткен банктар аралык жайгаштыруулар, субстандарттык катары классификацияланат; 

- тёлёё мёёнётъ 10 къндён 30 кънгё чейин ётъп кеткен банктар аралык жайгаштыруулар, шектъъ катары классификацияланат; 

- тёлёё мёёнётъ 30 къндён ары ётъп кеткен банктар аралык жайгаштыруулар, жоготуулар катары классификацияланат. 

29. Ушул Жобонун 28-пунктунун максаттары ъчън корреспонденттик эсептеги акча каражаттарынын бардык суммасы классификацияланууга тийиш, ал эми корреспонденттик эсептер боюнча мёёнётъ ётъп кеткен тёлёмдёрдъ эсептёёнъ баштоо кънъ болуп, акча каражаттарын которуу талабы коюлган кън саналат. 

30. Кърёё менен камсыз кылынган жана/же тёлёё мёёнётъ 30 къндён ашкан банктар аралык жайгаштыруулар ушул Жобонун 4-жана 5-пунктарына ылайык классификацияланат.  

 

11. Банктын башка менчигин классификациялоо 

 

31. Баланста баштапкы таануудан кийин активдин ордун жабуу жана/же банктын жоготууларынын ордун толуктап беръъ ъчън кабыл алынган банктын башка менчиги дароо эле субстандарттык катары классификацияланат. 

32. Активдин ордун жабуу жана/же банктын жоготууларынын ордун толуктап беръъ катары кабыл аланган банктын башка менчиги, эгерде ал тёмёнкъ мёёнёттёрдън ётъшъ менен сатылбаган болсо, жоготуу катары классификацияланат

а) кыймылдуу мълк ъчън бир жыл,  

б) кыймылсыз мълк ъчън 3 жыл. 

 

12. Реструктуризацияланган активдерди классификациялоо 

 

33. Реструктуризацияланган активдер тёмёнкълёр тастыкталганга чейин субстандарттык катары классификацияланууга тийиш:  

- реструктуризациялоо планынын шарттарына ылайык 180 кън аралыгында актив боюнча тёлёмдёрдън туруктуу агымынын болушу;  

- карыз алуучунун реструктуризациялоо планына ылайык карызды тёлёёнъ камсыз кылган канаттандыраарлык абалы. 

34. Мындай активдер боюнча РППУ бътъндёй баланстык наркка тъзълёт. 

 

9. Баалуу кагаздарга жана/же компаниялардын капиталына инвестицияларды классификациялоо 

 

35. Баалуу кагаздарга жана/же компаниялардын капиталына баланста чагылдырылуучу инвестициялар, ушул Жобонун талабына ылайык жана берилген документтердин негизинде, алардын сапатына баа беръъ кёз карашынан бааланууга тийиш. 

36. Банк финансы отчеттуулугуна (чейректик аяктап жаткан акыркы отчеттук чейрек ъчън жана жылдык кёз карандысыз аудитор тарабынан тастыкталган жана къбёлёндърългён, аяктап жаткан акыркы ъч финансы жылдары ъчън) жана инвестицияланып жаткан компания жана/же баалуу кагаздар эмитенти тууралуу башка маалыматка ээ болуусу зарыл. Жогоруда белгиленген отчеттордун колдо болуусу, банк тарабынан баалуу кагаздардын эмитенти изилденди дегенди далилдебейт. Банк, сунуш кылынган отчеттордун негизинде тиешелъъ анализ жъргъзъъгё тийиш. 

37. Баалуу кагаздарга жана/же компаниянын капиталына инвестициялар, финансы отчеттуулугун, келечектеги акча агымынын анализин, рыноктогу абалды, компаниянын бизнес-планын жана бул инвестициялардын сапатын баалоого ёбёлгё тъзъъчъ башка маалыматтарды кошо алганда, инвестицияланып жаткан компания тууралуу маалымат жок болсо, эь аз дегенде шектъъ катары классификацияланат. 

38. Инвестициялануучу компаниянын жана/же баалуу кагаздар эмитентинин финансылык абалынын начарлоосу учурунда (же инвестицияланчу компания жана/же баалуу кагаздар эмитенти банкроттуулуктун алдында болсо), мындай инвестициялар шектъъ катары классификацияланат.  

39. Эмитент/инвестициялануучу компания дефолт деп жарыяланса, мындай инвестициялар автоматтык търдё жоготуулар катары классификацияланат. 

40. Борбордук банктардын жана чет мамлекеттердин Ёкмёттёрънън ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык чыгарылган баалуу кагаздары, эгерде банк бул, мамлекеттердин борбордук банктары жана ёкмёттёръ тёлёёгё жёндёмдъъ экендиги тууралуу тиешелъъ болгон маалыматты сунуш кыла алган шартта классификацияланбайт. Мисалы, Standart&Poor's (АКШ) рейтингдик агентствосу тарабынан ыйгарылган ёлкёнън «ВВВ-» тёмён болбогон суверендик рейтингинин болушу.  

41. Активди классификациянын тигил же бул категориясына чегеръъ маселесинде банк менен банктык кёзёмёлдън текшерип жаткан инспекторлорунун ортосундагы пикир келишпестиктер келип чыккан учурда, банк тиешелъъ анализдерди жана ёзънън классификациясынын тууралыгынын далилдерин кёрсётъъгё милдеттъъ

 

10. Баланстан тышкаркы милдеттенмелерди классификациялоо 

 

42. Баланстан тышкаркы милдеттенмелерди классификациялоо ушул Жобонун талаптарына ылайык, банктын активдерин классификациялоодогудай эле ишке ашырылат.  

43. Баланстан тышкаркы милдеттенмелер тёмёнкълёргё жараша классификацияланууга дуушар болот: 

- банк, ушул баланстан тышкаркы милдеттенмелер боюнча ёз милдеттенмелерин аткарышы ыктымалдыгынын келип чыгышына; 

- кардардын ушул милдеттенмелерди колдонуу ыктымалдыгына; 

- кърёёнън болушуна;  

- башка факторлорго.  

-  

11. Потенциалдуу жоготуулардын жана чыгым тартуулардын ордун жабууга кам тъзъъ 

 

44. Потенциалдуу жоготуулардын жана чыгым тартуулардын ордун жабууга кам банктын чыгымдарынын эсебинен тъзълёт жана активдердин тиешелъъ категориясынын контр-эсеби болуп саналат. Банк «Активдерди классификациялоо жана потенциалдуу жоготуулардын жана чыгым тартуулардын ордун жабууга камга тиешелъъ чегеръълёр жёнъндё» Жобого ылайык тъзългён РППУга кошумча, ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык жайгаштырылган активдер боюнча РППУну тъзъъгё тийиш.  

45. Баланстан тышкаркы милдеттенмелер боюнча кам, банктын милдеттенмеси болуп саналат. 

46. РППУ эки бёлъккё бёлънёт - жалпы жана атайы камдар. Жалпы камдар банктын классификацияланбаган активдери, ал эми атайы камдар классификацияланган активдер боюнча тъзълёт. 

47. Улуттук банк ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык жайгаштырылган активдер боюнча РППУга чегеръълёрдън тёмёндёгъ ёлчёмдёрън белгилейт: 

Жалпы камдар: Атайы камдар

Нормалдуу - 0% Субстандарттык - 25%; 

Канааттандыраарлык - 2% Шектъъ - 50%; 

Байкоого алынган активдер - 5% Жоготуулар - 100%. 

48. Талап кылынган бардык чегеръълёрдъ эсептёёдён соь, алар суммаланат жана РППУга чегеръълёрдън жалпы талап кылынган ёлчёмдёръ аныкталат. Бул суммалар баланс боюнча РППУнун утурумдук кёлёмънън суммасы менен салыштырылат. Баланс боюнча РППУнун утурумдук кёлёмъ жетпей калган учурда, банктар отчеттук айдын акырына чейин РППУнун кёлёмън талап кылынып эсептелинген кёлёмънё ылайык келтиръъгё тийиш. Банк, РППУга кошумча чегеръълёрдъ, бул чараны колдонуу зарыл экендигин далилдеп бере алган шартта гана тъзъшъ мъмкън. 

49. Активдерди классификациялоо жана РППУну эсептёё банк тарабынан айдын акыркы кънън кошо алуу менен ай сайын жъргъзълъъгё тийиш. Активдердин сапатына РППУнун шайкеш келбеши банктын финансылык абалынын туура эмес чагылдырылышына алып келет жана отчетту бурмалоо катары бааланат. 

52. Банк, ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык жайгаштырылган активдер боюнча иликтёёлёрдъ жъргъзъъгё жана аларды классификациялоого, РППУну тъзъъ жана ага чегеръълёр боюнча усулдук ыкмаларга жана баштапкы жоболорго, ушул Жобонун талабына ылайык РППУнун шайкештигине текшеръълёрдъ жъргъзъъ тартибине карата банктын саясатын камтыган документтердин топтомун иштеп чыгууга тийиш.