Кыргыз Республикасынын Улуттук банкында 2008-жылдын 31-мартында ёлкёнън башкы банкынын Тёрагасы М.О.Алапаев Эларалык финансы корпорациясынын (ЭФК) вице-президенти Деклан Дафф жетектеген делегациясы менен жолукту. Мында тараптар ЭФКнын республиканын финансы жана банк секторлорундагы стратегияга, Салык Кодексине карата тъзётъълёргё, атап айтканда лизингдик операцияларда кошумча нарк салыгын тёлёёдён бошотууга, ошондой эле "Айыл Банк" ААКсын менчиктештиръъгё тиешелъъ маселелерди талкууга алышты.
2008-жылдын 7-апрелине карата абал боюнча 17 коммерциялык банк, анын ичинде Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы "Банктар аралык процессинг борбору" ЖАКтын акционерлери болуп саналат. Бирдиктъъ банктар аралык процессинг борборуна 17 коммерциялык банк туташкан. Бардыгы болуп 15 380 Элкарт чыгарылган, 9 банкомат жана 206 терминал иштеп жатат, алардын ичинен 168 терминал коммерциялык банктардын Бишкек шаарындагы жана республиканын райондук борборлорундагы филиалдарында жана сактык кассаларында, 38 терминал соода-сервис пункттарында орнотулган.
Нак акчаларды беръъчъ пункттар, Элкарт улуттук картын тейлёёчъ банкоматтар, соода-сервис ишканаларынын тизмеси сайтта www.nbkr.kg дареги боюнча, "Тёлём системасы"/ "Бирдиктъъ банктар аралык процессинг борбору" бёлъгъндё жайгаштырылган.
Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы "Банк тутумунун ёнъгъъ тенденциялары" расмий басылмасынын 2007-жылдын 1-жарым жылдыгы ъчън англис тилинде жарыкка чыкканын маалымдайт. Басылманын интернет-версиясы сайтта www.nbkr.kg дареги боюнча, "Улуттук банктын басылмалары" бёлъгъндё жайгаштырылган.
Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын адиcтери 2008-жылдын 18-19 январь, 8-9-февраль, 14-15 март жана 28-29-март къндёръ республиканын бир катар коммерциялык банктарынын кассирлери ъчън "Тёлём каражаттарынын аныктыгын тастыктоо - I деьгээл" темасына арналган тёрт семинар ёткёръшкён.
Кассирлерди улуттук жана четёлкё валюталары менен иштёё, кайсы болбосун мамлекеттин жасалма жол менен чыгарылган банкнотторун аныктап, экспертизадан ёткёръъ боюнча окутуу семинардын максаты болуп саналган. Семинардын биринчи кънъндё Кыргыз Республикасынын банкнотторун даярдап чыгаруу технологиясы, банкнот кагаздарынын коргоо элементтери жана аларды окшоштуруп жасоо ыкмалары, суу белгиси, коргоо тилкеси, булалары, басып чыгаруу ыкмалары жана алардын айырмаланган белгилери, ошондой эле коргоо мънёздёмёлёръ боюнча сабак окутулду. Семинардын экинчи кънъндё Кыргызстандын аймагында эь эле кеьири жъгъртълъъчъ АКШ долларын, евро банкнотун, орус рублин жана казак теьгесин иш жъзъндё анализдеп, экспертизалоо багытында иш жъргъзългён. Мында кассирлердин иш ордуларында банкноттун аныктыгын тастыктоо боюнча эсептёё жана эксперттик жабдуулар менен камсыз болуу маселелери дагы каралды. Семинарда алынган билим деьгээлдери акча белгилерин эксперттёё теориясы, улуттук валютадагы шектъъ банкнотторду эксперттен ёткёръъ боюнча тестирлёё менен текшерилип, чектёлкё валюталарынын аныктык белгилерин эксперттёё боюнча топтордо ёзалдынча иште жъргъзълдъ. Семинар соьунда катышуучулар "тегерек стол" четинде пикир алышып кайтышты.
Коммерциялык банктардын "Тёлём каражаттарынын аныктыгын тастыктоо - (I деьгээл)" семинарында окуп кеткен, четёлкё валюталары менен иштеп жатышкан адистери жана коммерциялык банктардын касса башчылары ъчън "Тёлём каражаттарынын аныктыгын тастыктоо (II деьгээл)" терининги ёткёрълёт жана ал практикалык мънёзгё ээ. Окутуунун жъръшъндё Кыргыз Республикасынын Ички иштер министрлигинин Эксперттик-криминалдык борборунун коллекциясынан алынган жасалма банкноттор, атап айтканда алар улуттук валютанын "кооптуу" жасалма банкноттору, орус рублинин, евро валютасынын жасалма банкноттору, АКШ долларынын орто жана жогорку сапаттагы окшоштуруп жасалган банкноттору, анын ичинде жогорку деьгээлде даярдалган жасалма акчалар, ошондой эле казак теьгесинин 2006-жылдын жаьы ългъсъндёгъ сапаттуу жасалма банкноттору пайдаланылат. Катышуучулардын ар бири бардык жасалма, ошондой эле эскилиги жеткен анык банкнотторду ёзалдынча экспертизадан ёткёръшёт. Тренинг жъръшъндё четмамлекеттердин акча белгилеринин аныктыгын эксперттёё боюнча жеке иштер жъргъзълъп, шектъъ банкноттор аныкталган учурда кассирдин жана касса башчысынын аракети боюнча ролдоштурулган оюн, дъйнё жъзъндё аныкталган жасалма банкноттор, Кыргызстанда жъгъртъъдё жъргён валюталардын негизги търлёръ жёнъндё кеьири талдоо ёткёрълёт. Мындан тышкары, анда банкнотторду коргоонун заманбап жана келечек ыкмаларын окуп ъйрёнъъ, ар кайсы мамлекеттердин акча белгилеринин аныктыгын жана тёлёёгё жёндёмдъълъгън тастыктоо ъчън заманбап банк техникаларын колдонуу жана атайын адабиаттарды пайдалануу боюнча сабактар ёткёрълмёкчъ.
Мындай иш-чаралар мындан ары кассирлер ъчън ёз иш ордунда тёлём каражаттарынын аныктыгын ишеничтъъ жана жеьил тастыктай алуусуна, кредиттик мекемелерде тобокелдиктердин олуттуу тёмёндёёсънё мъмкъндък берип, Улуттук банктын ченемдерине ылайык иштёёгё шарт тъзёт.
Кыргызстан банктар союзунун Окутуу борборуна билдирмелерди тёмёнкъ телефондор боюнча жайгаштырууга болот: 65-32-67,65-32-51.
Отчеттук жума ичинде банктар аралык тёлёмдёрдън кёлёмъ 8 047,3 млн. сомду тъзгён, бул ёткён ай ъчън жумалык орточо мааниден 2 193,5 млн. сомго (37,5%) жогору, анын ичинде:
· клирингдик системада тёлёмдёрдън кёлёмъ ёткён айдын орточо жумалык маанисине салыштырганда 39,3% кёбёйгён жана 1 229,4 млн. сомду тъзгён. Казыналыктын эсептеринен каражаттарды алып салуу боюнча тёлёмдёр клирингдик тёлёмдёрдън жалпы кёлёмънън 13,9%, ал эми чегеръъ боюнча - 14,3% тъзгён. Социалдык фонддун тёлёмдёръ алып салуу боюнча - 2,0%, чегеръъ боюнча - 5,6% тъзгён. Бирдиктъъ банктар аралык процессинг борборунун эки тараптуу таза позицияларын эсептёё боюнча кёлёмъ клирингдик тёлёмдёрдън жалпы кёлёмънън 0,2% тъзёт;
· гросстук системада тёлёмдёрдън кёлёмъ 6 817,8 млн. сомду тъзъъ менен, ёткён айдын орточо жумалык маанисине салыштырганда 37,1% кёбёйгён. Алардын ичинен 5 122,2 млн. сомду (75,1%) электрондук тёлёмдёр тъзёт. Казыналыктын эсептеринен каражаттарды алып салуу боюнча тёлёмдёр гросстук тёлёмдёрдън жалпы кёлёмънън 28,8%, ал эми чегеръъ боюнча - 23,1% тъзгён.
Банктар аралык тёлёмдёрдън саны 33 982 тёлёмдъ тъзъъ менен ёткён айдын орточо жумалык маанисинен 7 407 (+27,9%) тёлёмгё жогору, анын ичинде:
· клирингдик системада тёлёмдёрдън саны 27,7% кёбёйгён жана 31 999 тёлёмдъ тъзгён. Казыналыктын эсебинен каражаттарды алып салуу боюнча тёлёмдёр клирингдик тёлёмдёрдън жалпы санынан 9,0%, ал эми чегеръъ боюнча - 45,1% тъзгён. Социалдык фонддун тёлёмдёръ алып салуу боюнча 2,0%, чегеръъ боюнча - 5,0%. Бирдиктъъ банктар аралык процессинг борборунун эки тараптуу таза позицияларынын саны клирингдик тёлёмдёрдън жалпы санынын 0,4% тъзёт;
· гросстук система боюнча тёлёмдёрдън саны 1 983 тёлёмдъ тъзгён, бул ёткён ай ъчън орточо жумалык мааниден 466 (+30,7%) жогору, алардын ичинен 1 557 (78,5%) электрондук тёлёмдёр тъзёт. Борбордук Казыналыктын алып салуу жана чегеръъ боюнча тёлём ълъштёръ, тиешелъълъгънё жараша, 2,6% жана 3,0% тъзгён.
Банктык эмес финансы-кредит мекемелеринин жаьылыктары
Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы тёмёнкъдёй банктык эмес финансы-кредит мекемелерине лицензиялар (къбёлъктёр) берилгендигин маалымдайт:
ЖЧК "ЕврАзия-Кредит" МККсына жеке адамдарга жана юридикалык жактарга чакан кредиттерди беръъгё 2008-жылдын 25-мартында №121-къбёлък берилген. Юридикалык дареги: Бишкек шаары, Табалдиев кёч., 23-3;
ЖЧК "LEGAL TRUST INVEST" МККсына жеке адамдарга жана юридикалык жактарга чакан кредиттерди беръъгё 2008-жылдын 25-мартында №122-къбёлък берилген. Юридикалык дареги: Бишкек шары, Ю. Абдрахманов кёч., 170а, 24-каб.;
ЖЧК "Бай Журт" МККсына жеке адамдарга жана юридикалык жактарга чакан кредиттерди беръъгё 2008-жылдын 28-мартында №123-къбёлък берилген. Юридикалык дареги: Ош обл. Ош шаары, А. Масалиев атындагы кёч., 32;
ЖЧК "Эмир" МККсына жеке адамдарга жана юридикалык жактарга чакан кредиттерди беръъгё 2008-жылдын 28-мартында №124-къбёлък берилген. Юридикалык дареги: Бишкек шаары, 12-кичи район,7-43;
"Бата" МККсына жеке адамдарга жана юридикалык жактарга чакан кредиттерди беръъгё 2008-жылдын 26-мартында №153-къбёлък берилген. Юридикалык дареги: Ысыккёл обл., Балыкчы шаары, Кыргызстандын 40 жылдыгы кёч., 128;
КЖК "Алтын-Кредит" ломбардына кыймылдуу мълктёрдън кърёёгё коюлуусу астында кыска мёёнёттъъ кредиттерди беръъ боюнча операцияларды жъргъзъъ укугуна 2008-жылдын 20-мартында №355-лицензия берилген. Юридикалык дареги: Жалалабат обл. Жалалабат шаары, Ж. Бакиев кёч.,30. "Юг Сити" соода борбору;
Жеке ишкер Разаков Толкун Парпиевичке нак четёлкё валюталары менен алмашуу операцияларын жъргъзъъ укугуна 2008-жылдын 27-мартында №3573-лицензия берилген. Юридикалык дареги: Баткен обл., ЖЧК ?Айбек Базары".
Жеке ишкер Мамедов Эвэрэст Сабировичке нак четёлкё валюталары менен алмашуу операцияларын жъргъзъъ укугуна 2008-жылдын 25-мартында №3570-лицензия берилген. Алмашуу бюросунун каттоо номери 1877., Юридикалык дареги: Бишкек ш., Байтик Баатыр кёчёсъ, 8г. Кошумча алмашуу бюросу, каттоо номери 1878, 1879, 1880. Юридикалык даректери: 1) Бишкек шаары, 5-кич. р-н, 58-ъй, 2) Асанбай кичи р-н, 78-ъй.,3) Асанбай кичи р-н, 51-ъй.
Тёмёндёгъ банктык эмес финансы-кредит мекемелеринин лицензиялары жокко чыгарылган:
"Диоген" кредиттик союзуна 1999-жылдын 19-ноябрында берилген №164-лицензия 2008-жылдын 15-мартында ёткёрългён жалпы жыйындын протоколунун негизинде 2008-жылдын 26-мартынан тартып жокко чыгарылган.
"Голден Ош" кредиттик союзуна 1999-жылдын 26-майында берилген №123-лицензия текшеръънън жыйынытыгында, белгиленген экономикалык ченемдерди бузгандыгы, кредиттерди туура эмес классификациялап, РППУну тъзгёндъгъ, кредиттерди беръъ жана мониторингдёё тартибин, берилген кредиттер боюнча тиешелъъ документтерди жана келишимдерди тариздёё талаптарын бузгандыгы, сактык пайларды мёёнётъндё албагандыгы жана тёлёбёгёндъгъ жана Улуттук банктын буйрууларын аткарбагандыгы ъчън Улуттук банктын Кёзёмёл боюнча комитетинин 2008-жылдын 20-мартындагы №9/1 токтомунун негизинде 2008-жылдын 20-мартынан тартып жокко чыгарылган.
"Улуттук банктын Коомдук пикирди билъъ кызматы сиздердин сурооьуздарга жооп берет"
Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы анын дарегине жарандардан жана жалпыга маалымдоо каражаттарынан ипотекалык кредиттёёгё тиешелъъ келип тъшкён суроолор боюнча тёмёндёгъдёй маалымат берет.
Кыргыз Республикасынын аймагында иштеп жатышкан бардык коммерциялык банктар (Пакистан Улуттук банкынын Бишкектеги филиалын кошо алганда) ёз иш-аракеттеринин търъ боюнча универсалдуу болуп саналышат жана алар банктык кызмат кёрсётъълёрдън бардык търлёрън сунуштай, анын ичинде ипотекалык кредиттерди да бере алышат. Кредиттерди беръъ шарттарын жана мёёнётън банктар ёзалдынча белгилешет.
Кредиттер боюнча пайыздык чендин ёлчёмъ кредиттик ресурстар рыногундагы суроо-талаптын жана сунуштун таасири астында тъптёлёт жана ал кёптёгён факторлордон да кёзкаранды. Атап айтканда, анын ёлчёмънё тартылган каражаттардын наркы, кредиттин аталган търънё тиешелъъ болгон тобокелдиктер, анын ёлчёмъ, тёлёё мёёнётъ, финансы-кредиттик мекемелер ортосундагы атаандаштык, банктар аралык кредит рыногундагы пайыздык чен жана бир катар башка факторлор.
Ипотека рыногу натыйжалуу иштей алган, ошондой эле ипотекалык кредиттерди карыз алуучулардын кирешелери гана эмес, кыймылсыз мълк дагы камсыз кыла алган шартта ипотекалык кредит боюнча пайыздык чен кредиттердин башка търлёръ боюнча жеке адамдар тёлёп жаткан пайыздык ченден кыйла тёмён болууга тийиш. Тилекке каршы, бир катар коммерциялык банктарда ипотека кредити боюнча пайыздык чен алда канча жогорку деьгээлде калууда. Сапаттуу камсыздандыруу кызмат кёрсётъълёръ, кесиптик баа беръъ иши жолго коюлбаган, кыймылсыз мълк рыногу туруксуз болгон, кардарлардын тёлёёгё жёндёмдъълъгън баалоо жана алардын кирешелерин тастыктоо кыйынга турган шартта банктардын пайыздык чендер боюнча тобокелдиги да жогору болот. Коммерциялык банк ликвиддъълък тобокелдигин басаьдатуу жана милдеттенмелердин аткарылышын камсыз кылуу максатында, узак мёёнёттъъ операциялар чёйрёсъндёгъ ёз кредиттик иш-аракетин тартылган каражаттарынын мънёзънё жараша чектёёгё аргасыз болот.
Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынан лицензия алышкан комбанктардын тизмеси жана алардын лицензияларынын реестри Улуттук банктын сайтында дайыма жаьыртылуу менен жайгаштырылат, дареги: www.nbkr.kg "Банк тутуму" бёлъгъ.
