ь 2012-жылдын 17-августунда Улуттук банк Башкармасынын отурумунда тёмёнкъ маселелер кароого алынып, тиешелъъ токтомдор кабыл алынган:  

· Улуттук банк Башкармасынын №34/2 «Тарыхый окуялар», «Кыргызстандын Кызыл китеби» жана «Улуттук музыкалык аспаптар» серияларындагы колекциялык монеталарды жъгъртъъгё чыгаруу жёнъндё» токтом; 

· Улуттук банк Башкармасынын №34/3 «Кыргыз Республикасынын Ёкмётъ менен Улуттук банктын 2005-жылдын 9-сентябрындагы №420/21/4 токтому менен бекитилген Кыргыз Республикасында нак эмес тёлёмдёр жёнъндё жобого ёзгёртъълёрдъ жана толуктоолорду киргизъъ тууралуу» токтому; 

· Улуттук банк Башкармасынын №34/4 «Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын айрым ченемдик укуктук актыларына ёзгёртъълёрдъ жана толуктоолорду киргизъъ тууралуу» токтому. Ёзгёртъълёр жана толуктоолор, Акча которуу системалары боюнча акча каражаттарын которууну жъзёгё ашыруу тартибине жана Депозиттер менен иштёё боюнча жобонун эсеп ачуусуз, агенттик, жана башка келишимдерди тъзъъсъз акча каражаттарын которууну жъзёгё ашыруу бёлъгънё киргизилген;  

· Улуттук банк Башкармасынын №34/5 «Кыргыз Республикасынын коммерциялык банктарындагы жана башка финансы-кредит мекемелериндеги бухгалтердик эсепке алуунун эсептер планына карата талаптар жёнъндё жобого толуктоо киргизъъ тууралуу» токтом. 

ь 2012-жылдын 17-августунан тартып Улуттук банк коллекциялык монеталардын тёмёнкъдёй тёрт търън жъгъртъъгё чыгарат: “Тарыхый окуялар” сериясында Курманжан Датканын 200-жылдык мааракесине арналган 100 сом номиналындагы алтын жана 10 сом номиналындагы къмъш монеталары, “Кыргызстандын кызыл китеби” сериясында 10 сом номиналындагы “Ак илбирс” къмъш монетасы жана “Улуттук музыкалык аспаптар” сериясында 5 сом номиналындагы мельхиордон жасалган “Комуз” монетасы. 

Тарыхый инсан Курманжан Датканын кыргыз мамлекеттъълъгън сактоого жана чыьдоого кошкон зор салымын эске алып, Кыргыз Республикасынын Президентинин токтому менен 2011-жыл Курманжан Датка Жылы деп жарыяланган. Ушуга байланыштуу, Улуттук банк “Тарыхый окуялар” сериясынын алкагында “Курманжан Даткага 200 жыл” коллекциялык алтын жана къмъш монеталарын жъгъртъъгё чыгарат.  

Улуттук оймо-чиймелердин алкагында Курманжан Датканын элесинин чагылдырылышы “Курманжан Даткага 200 жыл” алтын жана къмъш монеталарынын негизги сюжетинин ёзёгън тъзёт. Къмъш монетага эки Swarovski® кристаллы чёгёрълъп кооздолушу монетанын ёзгёчёлъгъ болуп эсептелет.  

“Ак илбирс” къмъш монетасынын алдыькы бетинде тоо чокуларын мекендеген ак илбирстин элеси берилген. Монета эки Swarovski® кристаллы чёгёрълъп коюлган.  

Комузчунун - комузда мыкты ойногон адамдын элеси, мельхиордон жасалган “Комуз” монетасынын негизги сюжетинин ёзёгън тъзёт.  

Бардык монеталар Кыргыз Республикасынын аймагында расмий тёлём каражаты статусуна ээ. 

Кымбат баалуу металлдан жасалган монеталарды сатып алуучулар ъчън 

ЭСКЕРТМЕ 

Монетанын ъстъькъ бетине кол тийип калуудан жана механикалык чийиндерден сактоо ъчън монеталар тунук акрил капсулаларга салынат, бул капсула монетаны бардык тараптан толук коопсуз карап кёръънъ камсыз кыла алат. Зарыл болгон шарттарда монетаны капсуладан чыгарып алуу ъчън атайын кол кап же учуна жумшак материал кийгизилген пинцеттер колдонулат. 

Монетага эч качан кол тийгизбегиле деп сунуштайбыз, анткени монетанын бетинде калтырылган манжанын тактарын (ёзгёчё къзгъ сымал жылмакай бетинде) эч качан кетире алуу мъмкън эмес болуп калат. Такты толук тазалап кетирген учурларда дагы, бир караганда кёзгё кёрънбёгён май тактар монетанын ъстъькъ бетинин составы менен химиялык реакцияга кирип, кийинчерээк бул жерде кычкылдануу тактары пайда болот. 

Къмъш монеталардын ъстъькъ бети бир топ убакыт ёткёндён кийин кычкылданууга дуушар боло тургандыгына кёьъл бургубуз келет, анын натыйжасында монетада кийинчерээк саргыч тарткан катмар – патина пайда болот. 

Монетанын тышкы търънън абалы кёп учурда аны сактоо шарттарынан кёз каранды болот. Биз монеталарды кескин жарык беръълёр жана температуралык ёзгёръълёр болбой турган кургак жайларда сактоону сунуштайбыз. 

Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын бардык алтын жана къмъш монеталары жогорку эл аралык “proof” сапатына, башкача айтканда, так кёрънгён деталдары бар рельефтъъ тептегиз къзгъ сымал бетке ээ. Монеталарга, алардын ичинен ёзгёчё “proof” сапатында даярдалгандарына туура мамиле кылуу айрым бир белгилъъ жёндёмдёрдъ талап кылат, бирок ошол эле учурда узак убакыттар бою монетанын мыкты тышкы търън сактоонун кепили боло алат. 

Улуттук банктын Эксперттик форумунун кезектеги отуруму болуп ёттъ 

Ётъп жаткан жылдын 7-августунда Улуттук банктын Эксперттик форумунун ъчънчъ отуруму ёткёрълъп, анда Улуттук банктын ёкълдёръ, Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеьешинен эксперттери, Кыргыз Республикасынын финансы-кредит мекемелеринин, эл аралык уюмдардын, мекемелердин жана жалпыга маалымдоо каражаттарынын ёкълдёръ катышышты.  

Бул отурумда катышуучулар, Кыргыз Республикасында 2012-жылдын 2-чейреги ичинде тъптёлгён экономикалык жагдай жана къндёлък акча-кредит саясаты тууралуу Улуттук банктын маалыматы менен таанышышып, эксперттер дъйнёлък жана улуттук экономикада айрым бир алгылыксыз жагдайлардын орун алып тургандыгын белгилёё менен тандалып алынган монетардык багытты кёздёёнъ Улуттук банкка сунушташты.  

Улуттук банктын эсептик чени жыл башынан тартып 13,61 пайыздан 5,16 пайызга чейин тёмёндёгён  

Кыргызстанда, экономика боюнча окуу китептерде кёрсётългён теорияга жана экономикасы ёнъккён мамлекеттерге караганда, Улуттук банктын эсептик чен менен финансы рыногундагы пайыздык чендер ортосунда байланыш, анчалык кёзёмёлгё алынбайт. Улуттук банктын экономисттери бул жагдайды ёлкёнън финансы рыногунун начар ёнъгъшъ менен тъшъндъръшёт. Чындыгында, мисалы 2011-жылдын акырына камсыздандыруу компаниялардын, пенсиондук жана инвестициялык фондулардын, ошондой эле фондулук биржалардын суммардык активдери ИДЁгё карата 0,3 пайызды тъзгён. Буга салыштырмалуу коммерциялык банктардын активдери кыйла алгылыктуу, б.а. ИДЁгё карата 24 пайыз чегинде тъптёлгён болсо да, ёнъккён ёлкёлёргё караганда кыйла тёмён деьгээлде сакталып калууда. Мындай шартта монетардык саясаттын мъмкънчълъгъ чектелъъ, бирок макроэкономикалык туруктуулукту, пайыздык чендердин динамикасынын жана рыноктун башка индикаторлорунун туруктуулугун камсыз кылуу ъчън маанилъъ шарт катары, баа туруктуулугун колдоого багытталган Улуттук банктын акча-кредит саясатынын ролун басаьдатуу мъмкън эмес.  

Белгилъъ болгондой эле, коммерциялык банктардын пайыздык чени рынокто суроо-талапка жана сунушка ылайык тъптёлёт. Коммерциялык банктар кредиттер боюнча пайыздык чендерди белгилёёдё, операция жъргъзъъгё кеткен административдик чыгашаларды, ошондой эле эь негизгиси, коммерциялык банктардын карыздык ресурстарынын – депозиттер же алынган кредиттердин наркы менен байланыштуу болгон кредиттер боюнча негизги чыгашаларды жана тобокелдиктерди эске алган, ёз пайыздык саясатына таянуу менен иш алып барышат.  

Кредиттёё ъчън негиз салган ресурстан болгон мёёнёттъъ депозиттер (3 айга жана андан жогору), коммерциялык банктардын жалпы депозиттик базасынын кёлёмъндё тёрттён бир бёлъгън гана ээлейт, ал эми банктардын депозиттик базасынын калган бёлъгъ кыска мёёнёттъъ болгондуктан кредиттёё мъмкънчълъгънё ээ эмес. 3 айдан 6 айга чейинки мёёнёттъъ депозиттер боюнча орточо салмактанып алынган пайыздык чен 12 пайыздан жогоруну тъзёт. Ётъп жаткан жылдын биринчи чейреги ичиндеги кредиттик тобокелдиктер жогору болгондуктан, кам тъзъъгё чыгашалар банк тутуму боюнча орточо алганда 6 пайызды тъзгён жана карызгерлердин нааразычылыктарына байланыштуу бул тобокелдиктер сакталып турууда. Жаьыдан берилген кредиттер боюнча орточо салмактанып алынган пайыздык чен – 21 пайыздан 23 пайызга чейинкини тъзгён.  

Бътъндёй алганда коммерциялык банктардын кредиттёё кёлёмъ туруктуу ёсъъдё, алсак ушул  

жылдын биринчи жарым жылдыгы ичинде алар 11,8 пайызга кёбёйгён. Банк тутумунда кредиттёё ъчън ресурс жетиштъъ деьгээлде тъптёлъъдё (2012-жылдын биринчи жарым жылдыгында ъстёк камдардын орточо къндък кёлёмъ 1 857,2 млн. сом чегинде катталган). Мындан тышкары коммерциялык банктар ёз каражаттарынан тышкары, экономиканы кредиттёё максаттарында ачылган эл аралык финансылык институттардын кредиттик линияларынан пайдалануу мъмкънчълъгънё ээ. Ошондой эле, 2012-жылы карызгерлерде 7 пайыздык чен боюнча сунушталган «Фермерлерге жеткиликтъъ кредиттер – 2» долбоору боюнча 1,0 млрд. сом ёлчёмъндё Ёкмёт тарабынан бёлънъп берилген каражаттардын ичинен реалдуу сектор тарабынан 700 млн. сом гана ёздёштърългён (2011-жылы «Фермерлерге жеткиликтъъ кредиттер» долбоору боюнча кредиттер 9 пайыздык чен боюнча сунушталган, мында 1,0 млрд. сомдун ичинен 564 млн. сом ёздёштърългён эле). Бул жагдай банк тутумунда рыноктук пайыздык чендерден кыйла тёмён чендер боюнча экономиканы кредиттёёгё ресуртун бар экендигин кёрсётъп турат, балким реалдуу сектордо рентабелдъъ долбоорлор жоктур… 

Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы: Ёлкёдё жаьы банктарды ачуу ъчън эч кандай тоскоолдуктар жок. 

Кыргыз Республикасынын банк ишин жёнгё салган мыйзам актыларында, кандайдыр бир укугун чектеген чаралар жок учурда инвесторлорго бирдей мамиле кылуу каралган, бул Дъйнёлък соода уюмунда Кыргызстандын мъчёлъгъ тарабынан аныкталып, бир нече жолу тиешелъъ эксперттер тарабынан тастыкталган.  

Жаьы банкты, анын ичинде туунду банктарды жана чет ёлкё банктарынын филиалдарын ачуу, жобого ылайык жъзёгё ашырылат жана ал Кёзёмёл боюнча Базель комитетинин эл аралык деьгээлде таанылган талаптарына толугу менен жооп берет. Жобо Улуттук банктын расмий сайтында жайгаштырылган жана бардык потенциалдуу инвесторлордун пайдалануусу ъчън каралган.  

Учурда, МФКны кайра тъзъънън натыйжасында жаьы банктын рынокко аралашуусу кароого алынууда. Башка кайрылуулар келип тъшё элек. Бардыгы болуп ёлкёбъздё 22 банк ёз ишин жъзёгё ашырат, алардын ичинен 14 банк чет ёлкё капиталы менен иш алып барат. Мында, алты банктын капиталы толугу менен чет ёлкёлък болуп саналат, ал эми дагы тёрт банкта чет ёлкё капиталынын ълъшъ 75 пайыздан 97 пайызга чейинкини тъзёт.  

Банк тутумунун капиталы ёсъш тенденциясына ээ болуу менен акыркы беш жыл аралыгында 2,5 эсеге кёбёйгён. Жалпысынан банк тутуму, финансылык ортомчулук деьгээлин жогорулатууга багытталган стратегияга ылайык ёнъгъп келет.  

Мындан тышкары Кыргыз Республикасынын финансы-кредит сектору, ёлкёнън алыскы региондорундагы калкты кошо алганда, калайык-калктын бардык катмарына финансылык кызмат кёрсётъълёрдён пайдаланууну сунуштаган кёптёгён атайы укукка ээ субъекттерден турат. Алсак рынокто, микрокредиттик компаниялар, микрокредиттик агенттиктер, микрофинансылык компаниялар жана башка банктык эмес финансы-кредит мекемелер иш алып барат, аларды тъзъъ жана ёнъктъръъ иштерине жергиликтъъ сыяктуу эле, чет ёлкё инвесторлору да катышышат.  

МКК «Арыш Инвест" ЖЧКсына жеке адамдарды жана юридикалык жактарды микрокредиттёёгё 2012-жылдын 15-августунда эсептик каттоодон ёткёндъгъ тууралуу №466 къбёлъгъ берилген. Юридикалык дареги: Бишкек шаары, Тоголок Молдо атындагы кёчё, 60, 215-бёлмё. 

Тёмёнкъ банктык эмес финансы-кредит мекемелеринин къбёлъгъ кайтарылып алынды: 

Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын ченемдик укуктук актыларын системалуу търдё бузууга жол бергендигине байланыштуу тёмёнкъ БФКМдердин къбёлъктёръ кайтарылып алынган: 

1. "МКК "Байрабат" ЖЧКсына 2008-жылдын 23-июлунда берилген эсептик каттоодон ёткёндъгъ тууралуу №148 къбёлъгъ, Улуттук банктын Нарын областтык башкармалыгынын 2012-жылдын 13-августундагы №2 чечиминин негизинде, 2012-жылдын 13-августунан тартып кайтарылып алынган. Юридикалык дареги: Нарын областы, Коркор району, Карасуу айылы, Данияров кёчёсъ, 34а; 

2. "МКК "Ак-Бата Инком" ЖЧКсына 2009-жылдын 12-октябрында берилген эсептик каттоодон ёткёндъгъ тууралуу №244 къбёлъгъ, Улуттук банктын Нарын областтык башкармалыгынын 2012-жылдын 13-августундагы №3 чечиминин негизинде, 2012-жылдын 13-августунан тартып кайтарылып алынган. Юридикалык дареги: Нарын областы, Жумгал району, Чаек айылы, Э. Матыев кёчёсъ, 138; 

3. "МКК "Куланбай" ЖЧКсына 2011-жылдын 27-январында берилген эсептик каттоодон ёткёндъгъ тууралуу №336 къбёлъгъ, Улуттук банктын Тышкы кёзёмёл башкармалыгынын начальнигинин 2012-жылдын 13-августундагы №109 чечиминин негизинде, 2012-жылдын 13-августунан тартып кайтарылып алынган. Юридикалык дареги: Чъй областы, Жайыл району, Кара-Балта шаары, Центральная кёчёсъ, №60; 

4. "МКК "Атанэл" ЖЧКсына 2011-жылдын 25-ноябрында берилген эсептик каттоодон ёткёндъгъ тууралуу №176 къбёлъгъ, Улуттук банктын Тышкы кёзёмёл башкармалыгынын начальнигинин 2012-жылдын 15-августундагы №110 чечиминин негизинде, 2012-жылдын 15-августунан тартып кайтарылып алынган. Юридикалык дареги: Бишкек шаары, Кара-Дарыя кёчёсъ, 42; 

5. "МКК "Куттуу Нур" ЖЧКсына 2010-жылдын 17-декабрында берилген эсептик каттоодон ёткёндъгъ тууралуу №327 къбёлъгъ, Улуттук банктын Тышкы кёзёмёл башкармалыгынын начальнигинин 2012-жылдын 15-августундагы №111 чечиминин негизинде, 2012-жылдын 15-августунан тартып кайтарылып алынган. Юридикалык дареги: Бишкек шаары, Ак-Ёргёё конушу, Курманжан Датка атындагы кёчё, 4; 

6. "МКК "Аманат" ЖЧКсына 2009-жылдын 27-мартында берилген эсептик каттоодон ёткёндъгъ тууралуу №203 къбёлъгъ, Улуттук банктын Тышкы кёзёмёл башкармалыгынын начальнигинин 2012-жылдын 15-августундагы №112 чечиминин негизинде, 2012-жылдын 15-августунан тартып кайтарылып алынган. Юридикалык дареги: Чъй областы, Кара-Балта шаары, Кожомбердиев атындагы кёчё, №88. 

Банктар аралык тёлёмдёр 

Элкарт системасынын кёрсёткъчтёръ