Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы

Түзүлгөн күнү: 2024-12-31

Кыргыз Республикасынын

Улуттук банк Башкармасынын

2024-жылдын 27-декабрындагы

№ 2024-П-12/71-3-(БС)

Токтому

«Кыргыз Республикасынын коммерциялык банктарынын капиталынын жетиштүүлүгүнө (шайкештигине) баа берүү боюнча ички жол-жоболор жөнүндө» жобону бекитүү тууралуу

Кыргыз Республикасынын «Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы жөнүндө» конституциялык Мыйзамынын 5, 9 жана 64-беренелерине ылайык, Кыргыз Республикасынын Улуттук банк Башкармасы токтом кылат:

1. «Кыргыз Республикасынын коммерциялык банктарынын капиталынын жетиштүүлүгүнө (шайкештигине) баа берүү боюнча ички жол-жоболор жөнүндө» жобо бекитилсин (кошо тиркелет).

2. Токтом расмий жарыяланган күндөн тартып 15 (он беш) күн өткөндөн кийин күчүнө кирет.

3. Юридика башкармалыгы:

- тиешелүү документтерди алган күндөн тартып 3 (үч) жумуш күнү ичинде токтомду Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын расмий интернет-сайтында жарыяласын;

- расмий жарыялангандан кийин токтомду Кыргыз Республикасынын ченемдик укуктук актыларынын мамлекеттик реестринде чагылдырылышы үчүн Кыргыз Республикасынын Юстиция министрлигине жөнөтсүн.

4. Көзөмөлдөө методологиясы башкармалыгы токтом расмий жарыялангандан кийин 3 (үч) жумуш күнү ичинде ушул токтом менен коммерциялык банктарды, «Кыргызстан банктарынын союзу» юридикалык жактар бирикмесин, Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын түзүмдүк бөлүмдөрүн, областтык башкармалыктарын жана Баткен областындагы өкүлчүлүгүн тааныштырсын.

5. Токтомдун аткарылышын контролдоо Көзөмөлдөө методологиясы башкармалыгынын ишин тескөөгө алган Кыргыз Республикасынын Улуттук банк Башкармасынын мүчөсүнө жүктөлсүн.

Төрага М. Тургунбаев

Кыргыз Республикасынын

Улуттук банк Башкармасынын

2024-жылдын 27-декабрындагы

№ 2024-П-12/71-3-(БС)

токтомуна карата тиркеме

«Кыргыз Республикасынын коммерциялык банктарынын капиталынын жетиштүүлүгүнө (шайкештигине) баа берүү боюнча ички жол-жоболор жөнүндө»

ЖОБО

1-глава. Жалпы жоболор

1. Бул жободо Кыргыз Республикасынын коммерциялык банктарынын (мындан ары – банктар) капиталынын жетиштүүлүгүнө (шайкештигине) баа берүү боюнча ички жол-жоболорду иштеп чыгуу негиздери, тартиби жана жол-жоболору аныкталат.

Жобонун талаптары алар банк операцияларын жүзөгө ашырууда колдонгон атайын терминологияны эске алуу менен банктарга, анын ичинде «ислам терезесине» ээ банктарды кошо алганда, операцияларды ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык жүзөгө ашырган банктарга таркатылат.

2. Капиталдын жетиштүүлүгүнө (шайкештигине) баа берүү боюнча ички жол-жоболор (мындан ары - КЖБИЖ) банктарга алар дуушарланган же дуушарланышы ыктымал болгон тобокелдиктердин деңгээлинин ордун жабуу үчүн жетиштүү болуп саналган капиталдын суммасына, түрлөрүнө туруктуу негизде баа берүү, колдоо жана бөлүштүрүү үчүн ишенимдүү, натыйжалуу жана комплекстүү стратегияларды жана процесстерди ишке киргизүүгө өбөлгө түзөт. Бул стратегияларга жана процесстерге алардын толуктугун жана банк ишинин мүнөзүнө, көлөмүнө жана татаалдыгына пропорционалдуулугун камсыз кылуу көз карашынан туруктуу негизде ички баа берилип турууга тийиш.

3. Жободо банктар КЖБИЖнын ишенимдүү, натыйжалуу жана кеңири процесстерин иштеп чыгууда эске алууга тийиш болгон негизги аспектилер, ошондой эле Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы (мындан ары – Улуттук банк) ар бир банктын КЖБИЖсына ар жылдык көзөмөлдүк баа берүү процессинин алкагында баа бере турган анын мазмуну чагылдырылат.

4. Ушул Жобонун ченемдерине кошумча банктарга ошондой эле Банктык көзөмөл боюнча Базель комитети сыяктуу эл аралык институттардын КЖБИЖга тиешелүү башка басылмаларын да эске алуу сунушталат.

Мындан тышкары, банктар КЖБИЖга байланыштуу аларга даректелген бардык сунуш-көрсөтмөлөрдү, мисалы Улуттук банктын көзөмөлдөө процессинен келип чыккан сунуш-көрсөтмөлөрүн, ошондой эле тобокелдиктерди жана контролдукту талаптагыдай тескөөгө тиешелүү сунуш-көрсөтмөлөрдү эске алууга тийиш.

2-глава. Колдонулган терминдер жана аныктамалар

5. Бул Жободо Кыргыз Республикасынын төмөнкү ченемдик укуктук актыларында каралган аныктамалар колдонулат:

1) Кыргыз Республикасынын 2022-жылдын 11-августундагы № 93 «Банктар жана банк иштери жөнүндө» мыйзамы (мындан ары – Банктар жөнүндө мыйзам);

2) Улуттук банк Башкармасынын 2022-жылдын 12-октябрындагы № 2022-П-12/63-1-(НПА) Кыргыз Республикасынын коммерциялык банктарынын капиталынын жетиштүүлүгү (шайкештиги) стандарттарын аныктоо боюнча нускоо (мындан ары - Капиталдын жетиштүүлүгү боюнча нускоо);

3) Улуттук банк Башкармасынын 2017-жылдын 15-июнундагы № 2017-П-12/25-8-(НПА) токтому менен бекитилген «Кыргыз Республикасынын банктарында тобокелдиктерди тескөө боюнча минималдуу талаптар жөнүндө» жобо (мындан ары -Тобокелдиктерди тескөө боюнча жобо).

6. Жобонун максаттарында төмөнкү түшүнүктөр колдонулат:

1) Кошумча капитал – Капиталдын жетиштүүлүгү боюнча нускоонун 17-пунктунда көрсөтүлгөн Биринчи деңгээлдеги кошумча капитал;

2) Тобокелдикти кабыл алуу деңгээли жөнүндө ички документти Тобокелдикти тескөө боюнча жободо көрсөтүлгөн мааниде түшүнүүгө болот;

3) Базалык капитал – Капиталдын жетиштүүлүгү боюнча нускоонун 16-пунктунда каралган Биринчи деңгээлдеги Базалык капитал;

4) Бизнес-пландар – Банктар жөнүндө мыйзамдын 25-беренесине ылайык банктын стратегияларына жана анын иш чөйрөсүнө тиешелүү пландар;

5) Капиталды бөлүштүрүү - банк дуушар болгон белгилүү бир тобокелдик деңгээлин эске алуу менен капиталдын белгилүү бир суммасын тобокелдиктин белгилүү бир түрүнө (мисалы, кредиттик, операциялык ж.б.) бөлүү процесси.

Капиталды бөлүштүрүү өзүндө Капиталдын жетиштүүлүгү боюнча нускоодо көрсөтүлгөн тобокелдиктерди (кредиттик тобокелдик жана операциялык тобокелдик) жана Капиталдын жетиштүүлүгү боюнча нускоодо каралбаган башка тобокелдиктерди (рынок тобокелдиги, кредиттик концентрациялануу тобокелдиги жана башка тобокелдиктер) камтыйт;

6) Биринчи деңгээлдеги капитал же өздүк капитал – Капиталдын жетиштүүлүгү боюнча нускоонун 15-пунктунда көрсөтүлгөн Биринчи деңгээлдеги капитал;

7) Капиталды пландаштыруу - банктын бизнес-планына толук шайкештигин камсыз кылууга өбөлгө түзгөн, банктын капиталынын келечегине жана капиталга карата талаптарга баа берүү аркылуу белгилүү бир мөөнөткө (адатта 3 жылга) банктын капиталынын жетиштүүлүгү (шайкештиги) коэффициенттерин болжолдоо;

8) Капитал боюнча максаттуу көрсөткүчтөр – банк тарабынан анын капиталынын жетиштүүлүгүнө байланыштуу индикаторлор боюнча (Базалык капиталынын жетиштүүлүгү (шайкештиги) коэффициенттери, суммардык капиталынын жетиштүүлүгү (шайкештиги) ж.б.) тобокелдикти кабыл алуу деңгээли жөнүндө анын ички документинин алкагында белгиленген ар кандай лимиттер (максаты, алдын ала эскертүү индикатору же лимит сыяктуу);

9) Негизги иш багыттары – банк адатта рынокко, инвесторлорго ж.б. маалымат берүү үчүн колдонгон сегменттерге байланыштуу банктын маанилүү киреше булактарын, франшиза пайдасын же наркын түшүндүргөн иш багыттары;

10) Капиталдын ички моделдери – банк ичинде иштелип чыккан жана аларга карата Капиталдын жетиштүүлүгү боюнча нускоого ылайык талаптар белгиленген тобокелдиктерге жана Капиталдын жетиштүүлүгү боюнча нускоодо каралбаган башка тобокелдиктерге сандык баа берүү үчүн колдонулган методологиялар;

11) Мүнөздүү тобокелдик – банктын ишине, продукттарына жана кызматтарына мүнөздүү тобокелдик деңгээли, б.а. банк күндөлүк жана келечекте орун алышы ыктымал болгон жагдайларга байланыштуу тобокелдикке жана белгисиздикке дуушарлануусунан улам олуттуу чыгаша тартуу ыктымалдыгы. Бул контексте «олуттуу чыгашалар» деген терминге банктардын Биринчи деңгээлдеги капиталынын наркынан 5% ашкан чыгымдар суммасы кирет;

12) Капиталга ички талаптар - Капиталдын жетиштүүлүгү боюнча нускоодогу талаптар каралган тобокелдиктердин (кредиттик тобокелдик жана операциялык тобокелдик) жана Капиталдын жетиштүүлүгү боюнча нускоодо каралбаган тобокелдиктердин (мисалы, кредиттик концентрациялануу тобокелдиги, рынок тобокелдиги ж.б.) ордун жабуу үчүн банктын капиталдагы эсептелген ички лимиттери;

13) Кошумча буфердик резерв – банк капиталга карата минималдуу талаптардан ашыкча кармап калууга даяр болгон капиталдын жана «капитал буферинин» индексинин суммасы. «Кошумча буфердик резервдин» суммасы банк тарабынан төмөнкүлөр сыяктуу факторлорду эске алуу менен аныкталат: (а) тобокелдик профили; (б) тобокелдикти кабыл алуу мүмкүнчүлүгү; (в) капиталга карата минималдуу талаптар; (г) банктын дивиденддерин төлөө саясаты ж.б.;

14) Олуттуу тобокелдиктер – банктын капиталын азайтышы мүмкүн болгон, олуттуу чыгашага алып келе турган, банк дуушарланышы мүмкүн болгон олуттуу тобокелдиктер. Олуттуулугун аныктоо максатында банктар, алардын мындай тобокелдикке дуушарлануусу банктын Биринчи деңгээлдеги капиталынын наркынын 5% барабар же андан жогору болгон тобокелдикти олуттуу катары эсептөөгө тийиш;

15) Капиталга карата минималду талаптар – банк Улуттук банктын ченемдик укуктук актыларына ылайык сактоого тийиш болгон өздүк капиталдын минималдуу өлчөмү жана капиталынын жетиштүүлүк (шайкештик) ченеми;

16) Пропорционалдуулук принциби банктын системалуу маанилүүлүгүн, анын ишинин татаалдыгын, бизнес-моделин жана өлчөмүн кошо алганда, ушул Жобону ишке ашырууда таянууга боло турган негизги принциптерине кирет;

17) Тобокелдикти кабыл алуу мүмкүнчүлүгү Тобокелдикти тескөө боюнча жободо аныкталган мааниде түшүнүүгө болот;

18) Тобокелдиктерге баа берүү – бул процесске ылайык банк өзүнүн олуттуу тобокелдиктеринин мүнөздүү тобокелдигин өлчөйт жана бул тобокелдиктердин ар бирин ал дуушар болгон тобокелдиктин деңгээлинин жана тобокелдиктерди тескөөнүн жана аларды контролдоонун тиешелүү системаларынын шайкештигинин негизинде өзүнчө классификациялайт;

19) Тобокелдик факторлору - банк дуушарланган же дуушарланышы мүмкүн болгон тобокелдиктердин олуттуулугуна таасирин тийгизиши мүмкүн болгон факторлор. Тобокелдик факторлору сандык же сапаттык болушу мүмкүн;

20) Тобокелдик деңгээли – банктын олуттуу тобокелдиктерге дуушар болушунун жыйындысынын жана тобокелдиктерди тескөө жана аларды контролдоо системаларынын шайкештигинин негизинде банк тарабынан анын тобокелдиктерине карата жүргүзүлгөн төрт баллдык шкала боюнча баа берүүсүнүн натыйжасы;

21) Тобокелдиктерди идентификациялоо – үзгүлтүксүз процесс, мунун жүрүшүндө банк өз ишин жүзөгө ашырууда дуушарланган бардык олуттуу тобокелдиктерди аныктайт;

22) Тобокелдиктер боюнча лимиттерди Тобокелдиктерди тескөө боюнча жободо аныкталган мааниде түшүнүү зарыл;

23) Таза тобокелдик – мүнөздүү тобокелдик деңгээлин жана тобокелдиктерди тескөө жана контролдоо сапатын эске алуу менен банктын анын олуттуу тобокелдиктерине комплекстүү баа берүүсү;

24) Экинчи деңгээлдеги капитал - Капиталдын жетиштүүлүгү боюнча нускоонун 19-пунктунда каралган Экинчи деңгээлдеги капитал;

25) Таза суммардык капитал - Капиталдын жетиштүүлүгү боюнча нускоонун 6-пунктунун (а) пунктчасына ылайык Биринчи деңгээлдеги капиталдын жана Экинчи деңгээлдеги капиталдын суммасы;

26) Банк портфелиндеги пайыздык чен тобокелдиги – банк портфели менен банк операцияларын жүргүзүүгө байланыштуу келип чыккан тобокелдик;

27) Таза тобокелдик актив (ЧРА) – потенциалдуу жоготуулардын жана чыгым тартуулардын ордун жабуу үчүн каралган атайын резервди минуска чыгаруу менен тобокелдик деңгээли боюнча салмактанып алынган баланстык активдердин жана баланстан тышкаркы милдеттенмелердин суммасы.

3-глава. Капиталдын жетиштүүлүгүнө (шайкештигине)

баа берүү боюнча ички жол-жоболордун талаптары

7. Банктар жыл сайын төмөнкү критерийлерге ылайык КЖБИЖ боюнча ишенимдүү, натыйжалуу жана комплекстүү отчётту иштеп чыгууга тийиш:

1) отчёт банктар тарабынан жыл сайын жаңыртылып, 31-майга чейин Улуттук банкка берилип турууга тийиш;

2) отчётто өткөн жылдын 31-декабрына карата абал боюнча маалымат чагылдырылууга тийиш;

3) отчётто ушул Жобонун IV главасынын 1-параграфында талап кылынган маалымат камтылууга тийиш;

4) отчёт Улуттук банкка берилгенге чейин банктын Директорлор кеңеши тарабынан баа берилип, бекитилүүгө тийиш.

8. Банк өз ишинде КЖБИЖнын жайылтылышына өз алдынча жооп берет, алар банктын белгилүү бир жагдайларына (б.а. банктын бизнес моделине, олуттуу тобокелдиктерге, капиталга карата талаптарга, стресс-тестирлөө сценарийлерин аныктоодо банктын потенциалдуу чабал жактарына ж.б.) жооп берүүгө тийиш.

КЖБИЖга баа берүүдө Улуттук банк ар бир банктын жеке жагдайларын эске алат.

9. Банк анын КЖБИЖсы кеңири берилип, банк дуушарланган бардык олуттуу тобокелдиктер камтылышын жана анын ишинин мүнөзүнө, масштабына жана татаалдыгына шайкеш келишин камсыз кылууга тийиш.

10. Банктын ички аудит кызматы КЖБИЖ боюнча отчёттун каралышын өзүнүн аудит боюнча жылдык планына киргизүүгө тийиш. Ал банктын Директорлор кеңеши бекиткенге чейин каралуусу зарыл.

11. Улуттук банк банктын КЖБИЖ боюнча отчётун банктарга тобокелдикти аныктоого багытталган көзөмөлдүктүн ажырагыс бөлүгү катары баалайт.

4-глава. Капиталдын жетиштүүлүгүнө (шайкештигине) баа берүү боюнча ички жол-жоболор жөнүндө отчётко карата талаптар

§ 1. КЖБИЖ боюнча отчёттун мазмуну

12. Банктар ушул Жобонун 11-пунктуна ылайык даярдоого тийиш болгон КЖБИЖ боюнча отчётто кеминде төмөнкү главалар камтылууга тийиш:

1) жетекчилик үчүн резюме;

2) жалпы маалымат;

3) бизнес-модель жана стратегия;

4) КЖБИЖ алкагында тобокелдиктерди тескөөнү уюштуруу;

5) тобокелдиктерди аныктоо;

6) тобокелдиктерди баалоо;

7) тобокелдикти кабыл алуу мүмкүнчүлүгү;

8) капиталга карата ички талаптар;

9) капиталды пландаштыруу;

10) стресс-тестирлөө;

11) башка жоболор.

13. Буга чейинки пунктта берилген главаларды толтурууда банктар ушул Жобонун 15-36-пункттарында каралган маалыматтарды көрсөтүүгө тийиш.

14. Банктар ушул Жобого карата 1-тиркемеде келтирилген КЖБИЖ боюнча отчётко таянууга тийиш.

§ 2. Жетекчилик үчүн резюме

15. Банк жетекчилик үчүн резюмеде КЖБИЖ боюнча отчёттун негизги элементтерин окулушу жеңил жана түшүнүктүү болушу үчүн толук түшүндүрмө берилишин камсыз кылуусу зарыл. Жетекчилик үчүн резюмеде банк төмөнкүлөрдү көрсөтүүсү зарыл:

1) банктын капиталы боюнча кийинки 12 ай үчүн максаттуу мааниси. Банк Биринчи деңгээлдеги Базалык капитал жана таза суммардык капитал көз карашынан алганда кеминде капитал боюнча өзүнүн максаттуу көрсөткүчтөрүн көрсөтүүсү зарыл;

2) банктын бизнес-модели жана күндөлүк финансылык абалы;

3) Тобокелдиктерди тескөө боюнча жободо аныкталган стратегиялык деңгээлди жана макродеңгээлди кошо алганда, тобокелдиктерди тескөө системасын уюштуруу;

4) банктын олуттуу тобокелдиктери жана өзүнө-өзү баа берүүнүн жыйынтыгы боюнча таза тобокелдикке баа берүү;

5) банктын тобокелдикти кабыл алуу мүмкүнчүлүгү, анын ичинде банктын негизги көрсөткүчтөрү жана тобокелдиктер боюнча лимиттер;

6) банктын капиталына карата ички талаптар;

7) капиталды пландаштырууда капиталдын жетиштүүлүгү (шайкештиги) боюнча болжолдуу коэффициенттер;

8) КЖБИЖнын алкагында жүргүзүлгөн банкты ички стресс-тестирлөө жыйынтыктары;

9) КЖБИЖ процессинин негизинде банк тарабынан кабыл алынган капитал боюнча чечимдер;

10) КЖБИЖ боюнча отчёттун жетиштүүлүгүнө, анын ичинде чабал жактарына жана кемчиликтерине өзүнө-өзү баа берүүлөрүн кыскача чагылдыруу, ошондой эле КЖБИЖны жакшыртуу планы жана бул планды ишке ашыруу мөөнөтү.

§ 3. Жалпы маалымат

16. Банк өзү тууралуу негизги жана жалпы маалыматты жана КЖБИЖ боюнча отчётту, анын ичинде төмөнкү маалыматтарды сунуштоого тийиш:

1) КЖБИЖ боюнча отчётту түзүү үчүн жооптуу адамдын же адамдардын же КЖБИЖ боюнча отчёттун Улуттук банкка берилишине жооптуу адамдардын аты-жөнү, уюштуруу бөлүмү же бөлүмү;

2) байланыш маалыматтары (б.а телефону, факсы, электрондук почта дареги ж.б);

3) КЖБИЖ боюнча отчётко байланыштуу маалыматтар (отчёттук мезгил, отчёт түзүлгөн дата, акыркы жаңыртылган дата, Директорлор кеңеши тарабынан каралган жана бекитилген дата, маалымат жеке же консолидацияланган негизде берилгенби);

4) КЖБИЖ боюнча отчёттун түзүлүшү үчүн жооптуу адамдын жана/же адамдардын кол тамгасы.

§ 4. Бизнес-модель жана стратегия

17. Банк КЖБИЖ боюнча отчётко төмөнкү аспектилер камтылышын контролдоого тийиш:

1) банктын күндөлүк бизнес-моделин, анын ичинде негизги иш багыттарын, рынокторду, географиялык аймагын жана продукттарын чагылдыруу;

2) Директорлор кеңеши тарабынан бекитилген, отчёттук күнгө карата күчүндө болгон бизнес-пландын кыскача берилиши;

3) күндөлүк бизнес-моделде же базалык иште күтүлүп жаткан кайсы болбосун олуттуу өзгөрүүлөр (анын ичинде операциялык өзгөрүүлөр (мисалы, ИТ-инфраструктурасында) же тобокелдиктерди тескөөнү уюштуруудагы проблемалар);

4) негизги иш багыттары жана рыноктор боюнча негизги финансылык параметрлерди болжолдоолор: негизги иш багыттары, рыноктор жана туунду компаниялар боюнча бөлүштүрүлгөн негизги киреше булактарын жана сарптоолорду чагылдыруу зарыл.

18. Банк ушул Жобонун 17-пунктунда көрсөтүлгөн маалыматты Банктар жөнүндө мыйзамдын 25-беренесине ылайык Улуттук банкка берилүүчү өзүнүн күндөлүк бизнес-планына кайчылаш шилтеме келтирүү менен киргизе алат.

§ 5. КЖБИЖнын алкагында тобокелдиктерди тескөөнү уюштуруу

19. Банктын Директорлор кеңеши:

1) КЖБИЖнын ишке ашырылышы үчүн жалпы жоопкерчиликтүү болот. Бул максатта Директорлор кеңеши ушул Жобонун 7-пунктунун 4-пунктчасына ылайык КЖБИЖ боюнча отчётко баа берет жана бекитет;

2) КЖБИЖнын алкагында тобокелдиктерди тескөөнүн уюштурулушу үчүн жооптуу, анда КЖБИЖ боюнча отчётту даярдоо функциялары жана милдеттери так бөлүштүрүлөт. Банктын Директорлор кеңеши КЖБИЖ өзүнчө ички документти бекитет, анда КЖБИЖ боюнча отчётту даярдоо тартиби, методикасы жөнгө салынган, ошондой эле отчётту даярдоодо банктын бөлүмдөрүнүн функциясы жана милдеттери бөлүштүрүлгөн;

3) банктын капиталынын жетиштүүлүгү, анын негизги күчтүү жана чабал жактары, системада чагылдырылган жана андан алынган КЖБИЖ боюнча негизги маалыматтар, КЖБИЖнын негизин түзгөн параметрлер жана процесстер жана КЖБИЖнын банктын бизнес-планына шайкештиги (тобокелдикти эске алуу менен салмактанып алынган резервдер, дивиденддер, пайда, активдер ж.б.);

20. Банк Башкармасы КЖБИЖны банктын тобокелдиктерди тескөө системасына киргизүү менен макулдашат жана ишке ашырат.

21. КЖБИЖ банктын тобокелдиктерди тескөө жана чечимдерди кабыл алуу системасынын ажырагыс бөлүгү болуп саналгандыктан, банк:

а) КЖБИЖга байланыштуу натыйжаларды (тобокелдиктердин кыйла өрчүшү, негизги көрсөткүчтөр ж.б.) тиешелүү мезгилдүүлүгүнө жараша ички башкаруу отчётуна интеграциялоого тийиш;

б) КЖБИЖ натыйжаларын чечимдерди кабыл алуу процессинде, анын ичинде төмөнкү учурларда колдонууга тийиш:

- банктын капиталынын максаттуу көрсөткүчтөрүн белгилөөдө;

- банктын капиталы боюнча дивиденддерди төлөө, кредит портфелин көбөйтүү же жаңы капитал тартуу сыяктуу чечимдерди кабыл алууда;

- тобокелдиктерди эске алуу менен пайданы корректировкалоону гарантиялоо үчүн капиталды иш багыттары, продукттар же кардарлар боюнча бөлүштүрүү тууралуу чечим кабыл алуу.

22. КЖБИЖ туруктуу негизде ички текшерүүдөн өтүп турат. Банктын ички аудит кызматы ушул Жобонун 10-пунктуна ылайык КЖБИЖны текшерип турат.

§ 6. Тобокелдиктерди аныктоо

23. Банк өз ишин жүзөгө ашырууда дуушарланган бардык олуттуу тобокелдиктерди үзгүлтүксүз негизде аныктап турууга тийиш. Бул үчүн КЖБИЖда төмөнкү элементтер камтылышы керек:

1) өз ишин жүзөгө ашырууда банк дуушарланган тобокелдиктерди аныктоодо, банктар Тобокелдиктерди тескөө боюнча жободо берилген тобокелдиктердин тизмегине жана аныктамаларына таянышат, атап айтканда:

а) кредиттик тобокелдик;

б) ликвиддүүлүк тобокелдиги;

в) рыноктук тобокелдик, ага төмөнкүлөр кирет:

- баа тобокелдиги;

- пайыздык тобокелдик;

- валюталык тобокелдик;

г) өлкө тобокелдиги, анын ичинде трансферттик тобокелдик жана суверендик тобокелдик;

д) операциялык тобокелдик;

е) аброй жоготуу тобокелдиги;

ж) комплаенс тобокелдиги.

2) тобокелдиктер классификациясында банк күнүмдүк ишинде дуушарланган тобокелдиктердин бардык түрлөрү, анын ичинде аларга сандык баа берүү кыйла татаал (аброй жоготуу тобокелдиги, комплаенс тобокелдиги ж.б.) болгон тобокелдиктер камтылышы керек. Учурдагы тобокелдиктерден тышкары, банк капиталдын жетиштүүлүгү боюнча келечектеги баа берүүлөрүндө өз стратегияларын ишке ашыруудан же анын операциялык чөйрөсүндөгү тиешелүү өзгөрүүлөрдөн келип чыгышы мүмкүн болгон тобокелдиктерди (мисалы, климаттын өзгөрүшүнө байланыштуу тобокелдиктер; крипта валюталык активдерге байланыштуу тобокелдиктер ж.б.) да эске алууга тийиш;

3) банк тигил же бул тобокелдикти олуттуу деп эсептебеген себептерди көрсөтүү менен толук негиздеме берүүгө милдеттүү (мисалы, мүмкүн болуучу жоготуулар банктын Биринчи деңгээлдеги капиталынын 5% ашпайт ж.б.).

§ 7. Тобокелдиктерге баа берүү

24. Банк дуушар болгон олуттуу тобокелдиктерди аныктагандан кийин, ал тобокелдиктерге баа бериши керек. Мындай баа берүүдө банк төмөнкү талаптарды аткарууга тийиш:

1) банк дуушарланышы мүмкүн болгон бардык олуттуу тобокелдиктердин мүнөздүү тобокелдигине төрт деңгээлди (1 (төмөн), 2 (алгылыктуу), 3 (олуттуу) жана 4 (жогорку)) колдонуу менен баа берүү. «Мүнөздүү тобокелдик» деңгээли кайсы бир каражаттын жана контролдоо методунун жоктугунан тобокелдикке дуушар болуу катары каралууга тийиш:

а) жогорку (4): банктын учурдагы жана келечектеги потенциалдуу окуяларга байланыштуу таасирдин жана белгисиздиктин натыйжасында келип чыккан чыгымдары банктын капиталы менен жабылбай калуу (банктын банкроттугу) ыктымалдыгы жогору;

б) олуттуу (3): банктын учурдагы жана келечектеги потенциалдуу окуяларга байланыштуу таасирдин жана белгисиздиктин натыйжасында келип чыккан чыгымдары банктын капиталы менен жабылбай калуу (банктын банкроттугу) ыктымалдыгы олуттуу;

в) алгылыктуу (2): банктын учурдагы жана келечектеги потенциалдуу окуяларга байланыштуу таасирдин жана белгисиздиктин натыйжасында келип чыккан чыгымдары банктын капиталы менен жабылбай калуу (банктын банкроттугу) ыктымалдыгы алгылыктуу;

г) төмөн (1): банктын учурдагы жана келечектеги потенциалдуу окуяларга байланыштуу таасирдин жана белгисиздиктин натыйжасында келип чыккан чыгымдары банктын капиталы менен жабылбай калуу (банктын банкроттугу) ыктымалдыгы төмөн.

2) банк өзүнүн тобокелдиктерине баа берүүнү сандык жана сапаттык критерийлердин негизинде негиздөөгө тийиш. Сандык критерийлерге финансылык көрсөткүчтөр, банктын капиталын бөлүштүрүү, ички стресс-тесттердин натыйжалары же колдонулуучу башка тиешелүү маалымат камтылышы мүмкүн. Сапаттуу маалымат банктын тобокелдик деңгээлин аныктаган негизги факторлордун толук түшүндүрмөсүн камтышы мүмкүн;

3) банк тобокелдик көбөйүп жаткандыгын, туруктуулугун же азаюуусун көрсөтүү менен өзүнүн олуттуу тобокелдиктеринин тенденциясын (багытын) аныктоого тийиш;

4) банк өзүнүн таза тобокелдигин аныктоого тийиш. Таза тобокелдик тобокелдик деңгээлин жана тобокелдикти тескөө жана контролдоо сапатын (мындан ары – ТКС) колдонуу менен банктын олуттуу тобокелдигине байланыштуу мүнөздүү тобокелдигин топтоонун натыйжасы болуп саналат.

25. Банктын олуттуу тобокелдигин тескөө жана контролдоо сапатына баа берүү төмөнкүчө классификацияланууга тийиш: тескөө сапаты начар (4), шайкеш эмес (3), шайкеш (2) жана күчтүү (1):

1) начар: ТКС мүнөздөмөсү олуттуу деңгээлде банктын тобокелдиктеринин мүнөзүн, көлөмүн, татаалдыгын жана профилин эске алганда зарыл деп эсептелгенге шайкеш келбейт;

2) жетишсиз: ТКС мүнөздөмөсү айрым олуттуу аспектилерде банктын тобокелдиктеринин мүнөзүн, көлөмүн, татаалдыгын жана профилин эске алганда зарыл деп эсептелгенге шайкеш келбейт. ТКС механизмдеринин мүнөздөмөсү жана/же өндүрүмдүүлүгү тиешелүү тармактык тажрыйбага дал келбейт, бирок жакшыртууга муктаж болгон тармактар өз убагында тиешелүүү чаралар көрүлсө, пруденциалдык кооптонуу жараткыдай олуттуу деле болуп саналбайт;

3) жетиштүү: банктын тобокелдиктеринин мүнөзүн, көлөмүн, татаалдыгын жана профилин эске алганда ТКС мүнөздөмөлөрү зарыл катары эсептелинет. ТКС бир аз кемчиликтери болсо да, өзүнүн натыйжалуулугун жана талаптарга жооп бере тургандыгын далилдеди. ТКС механизмдеринин мүнөздөмөлөрү жана ишке киргизүү натыйжалары алдыңкы тармактык тажрыйбага шайкеш келет;

4) күчтүү: ТКС мүнөздөмөсү (саясаттары жана стратегиялары, процесстери жана жол-жоболору, контролдоо каражаттары жана персонал) банктын тобокелдиктеринин мүнөзүн, көлөмүн, татаалдыгын жана профилин эске алганда зарыл деп эсептелген көрсөткүчтөн ашкан. ТКС механизмдеринин мүнөздөмөлөрү жана ишке киргизүү натыйжалары текшерилген тармактык стандарттардын натыйжаларынан жогору болгон.

§ 8. Тобокелдикти кабыл алуу мүмкүнчүлүгү

26. Банк КЖБИЖ менен тыгыз байланышта болгон тобокелдикти кабыл алуу мүмкүнчүлүгүнүн деңгээли жөнүндө ички документ аркылуу өзүнүн тобокелдикти кабыл алуу мүмкүнчүлүгүн аныктоосу зарыл. КЖБИЖнын алкагында банк төмөнкүлөрдү ишке ашырууга тийиш:

1) банк кеминде төмөнкү аспектилерге көңүл буруу менен өз иши үчүн жетиштүү деп санаган капитал деңгээлин аныктоого тийиш:

а) банктын таза тобокелдиги;

б) капиталга карата минималдуу талаптар;

в) «капитал буфери» индекси;

г) КЖБИЖ боюнча документтерге ылайык эсептелген капиталга карата ички талаптар;

д) банк өзүнүн капиталга карата минималдуу талаптарынан жана «капитал буфери» индексинен ашыкча колдоого даяр болгон кошумча буфердик резерв;

е) алардын жардамы менен банк финансылык чыңдоо планына ылайык капитал түзө алган жеткиликтүү чаралар;

ж) банктардын КЖБИЖга ылайык жүргүзүлгөн стресс-тестирлөө жыйынтыктары;

з) банктын капитал боюнча пландарында аныкталган капиталдагы потенциалдуу муктаждыктар;

и) дивиденддерди төлөө саясаты.

2) тобокелдикти кабыл алуу мүмкүнчүлүгү деңгээлин жана аныкталган олуттуу тобокелдиктер үчүн белгиленген лимиттерди, ошондой эле мындай лимиттерди актуалдуу абалда кармап туруу үчүн колдонулган убакыт горизонтторун жана процесстерин чагылдыруу. Банк тобокелдикти кабыл алуу мүмкүнчүлүгү боюнча ички документтин аныкталышына негиздеме берүүгө тийиш. Көзөмөл органдары банк өзү белгилеген чектүү маанилерди түшүнгүдөй кыйла жеткиликтүү (өзүнүн мурунку тажрыйбасын, банк секторунун учурдагы деңгээлин, анын бизнес-стратегиясында каралган максаттарды ж.б.) түшүндүрмө берээри күтүлүүдө.

3) эгерде алар олуттуу катары таанылса, тобокелдикти кабыл алуу мүмкүнчүлүгүндө банктын тобокелдиктери камтылууга тийиш (операциялык тобокелдик, аброй жоготуу тобокелдиги ж.б.).

27. Банк бизнес-пландарда тобокелдикти кабыл алуу мүмкүнчүлүгүнө кайчылаш шилтеме келтире алат. Бул учурда банк анын бардык олуттуу тобокелдиктери тобокелдикти кабыл алуу мүмкүнчүлүгүндө канчалык каралгандыгын тастыктоосу зарыл.

§ 9. Капиталга ички талаптар

28. Банкта Капиталдын жетиштүүлүгү боюнча талаптарды эске алуу менен ички ыкма каралууга тийиш, ага ылайык банк чыгаша алып келе турган жана банктын капиталынын өлчөмүнүн төмөндөөсүнө таасирин тийгизе турган бардык олуттуу тобокелдиктерди аныктоого жана сандык баа берүүгө тийиш.

29. Банктар Капиталдын жетиштүүлүгү боюнча нускоого ылайык (кредиттик жана операциялык тобокелдик) капиталдын жетиштүүлүгүн эсептөөгө камтылган тобокелдиктерге жана Капиталдын жетиштүүлүгү боюнча нускоодо талаптар каралбаган олуттуу тобокелдиктер үчүн (мисалы, кредиттик концентрациялануу тобокелдиги, банк портфелиндеги пайыздык чен тобокелдиги, комплаенс-тобокелдик ж.б.) капиталга карата өзүнүн ички талаптарын аныктоого тийиш. Мында банк төмөнкүлөргө милдеттүү:

1) тобокелдиктерге карата төмөнкү ыкмалардын кайсынысы болбосун колдонуу:

а) Капиталдын жетиштүүлүгү боюнча нускоодо каралган талаптарды, ошол эле учурда мындай талаптар менен ордун жабуу жетишсиз болгон тобокелдиктер менен толуктоо аркылуу;

б) капиталга карата ички талаптарга баа берүү үчүн өзүнүн ички моделдерин колдонуу менен жеке башкаруу ыкмасы. Мында бул ыкма банктын капиталын башкаруунун ички процесстерине (б.а. капиталды бөлүштүрүү, баа түзүү, кредиттик тобокелдиктин андеррайтинги ж.б.у.с.) интеграцияланууга тийиш.

2) аларга карата Капиталдын жетиштүүлүгү боюнча нускоодо талаптар каралбаган тобокелдиктер боюнча банк төмөнкүлөргө милдеттүү:

а) кредиттин концентрациялануу тобокелдигин эске алуу менен капиталды баалоо жана бөлүштүрүү. Банк кеминде жеке жана тармактык концентрация тобокелдигинин ордун жабууга тийиш. Ушул Жобонун 2-тиркемесинде банктарга кредиттик концентрациялануу тобокелдигинин ордун жабуу үчүн капиталды бөлүштүрүүдө таяна турган стандартташтырылган ыкмалар сунушталат;

б) банктык портфелдеги пайыздык чен тобокелдигине дуушарланууңузга баа берүү жана бул тобокелдиктин ордун жабуу үчүн капитал бөлүү;

в) бизнес тобокелдигине дуушарланууңузга баа берүү жана бул тобокелдиктин ордун жабуу үчүн капитал бөлүү;

г) комплаенс тобокелдигине дуушарланууңузга баа берүү жана бул тобокелдиктин ордун жабуу үчүн капитал бөлүү;

д) рыноктук тобокелдикке дуушарланууңузга баа берүү жана бул тобокелдиктин ордун жабуу үчүн капитал бөлүү;

е) башка олуттуу тобокелдиктерге дуушарланууңузга баа берүү;

ж) банк башка олуттуу тобокелдиктердин ордун жабуу үчүн өзүнүн ички капиталына сандык баа берүү мүмкүнчүлүгү болбогон учурларда, ал тобокелдиктер үчүн каралган капиталынын 5 пайызынан 15 пайызына чейинки бөлүгүн бөлүп берүүгө милдеттүү, алар Капиталдын жетиштүүлүгү боюнча нускоого ылайык эсептелет.

30. Капиталга карата ички талаптарды эсептөөдө банк төмөнкүлөрдү ишке ашырууга тийиш эмес:

1) ликвиддүүлүк тобокелдиктери үчүн капиталга карата кайсы болбосун ички талаптарды сандык аныктоо, анткени бул тобокелдиктердин орду капитал менен жабылууга тийиш эмес;

2) капиталга карата ички талаптарды Капиталдын жетиштүүлүгү боюнча нускоого ылайык эсептелген капиталга карата минималдуу талаптардан төмөн белгилөөгө;

3) банк толук түшүнбөгөн жана демек өзүнүн ички тобокелдиктерин тескөө жана чечимдерди кабыл алуу үчүн колдонбогон, тобокелдиктерге сандык баа берүүнүн татаал методологиясын ишке киргизүүгө.

Банк таза тобокелдикти баалоону эске алуу менен методологиялардын шайкештигин көрсөтүүгө тийиш.

31. Банктар КЖБИЖ боюнча отчётуна ушул параграфта каралган главаны, анын ичинде төмөнкүлөрдү камтууга тийиш:

1) төмөнкүлөрдү салыштыруу же алардын шайкештиги:

а) ушул Жобонун 23-пунктуна ылайык олуттуу тобокелдиктерди аныктоо;

б) ушул Жобонун 24 жана 25-пункттарына ылайык бул олуттуу тобокелдиктерге баа берүү; ошондой эле

в) тобокелдиктердин ордун жабуу үчүн бөлүнгөн капиталга талаптар.

2) стратегиялык жана ыкчам пландаштырууда, ошондой эле тобокелдикти кабыл алуу мүмкүнчүлүгүн белгилөөдө капиталдын шайкештигине ички баа берүүнүн натыйжаларын жана көрсөткүчтөрүн пайдалануу.

§ 10. Капиталды пландаштыруу

32. Банк өзүнүн капиталынын шайкештик коэффициенттерин болжолдоо, банктын капиталына жана капиталга карата талаптарына баа берүү, ошондой эле анын банктын бизнес-пландарына толук шайкештигин камсыз кылуу жана банктын капиталынын максаттуу көрсөткүчтөрү тууралуу маалымдоо аркылуу капитал боюнча өз планын иштеп чыгууга тийиш.

33. Ушул Жобонун мурунку пунктунда көрсөтүлгөн капитал боюнча пландарды иштеп чыгууда банк төмөнкүлөрдү ишке ашырууга тийиш:

1) Банктар жөнүндө мыйзамдын 25-беренесинин 4-бөлүгүнүн 1-пунктуна ылайык банктын бизнес-планындагыдай эле макроэкономикалык сценарийди, анын ичинде банк иштей турган рынок сегментинин реалдуу экономикалык шарттарын эске алуу менен жүргүзүлгөн эсептөөлөрдү жана болжолдоолорду негиз катары алууга;

2) финансылык болжолдоолорду бизнес-планга ылайык колдонууга, аларды зарыл болгон учурда, пруденциалдык эрежелерди (мисалы, резервдик талаптарды) колдонуу аркылуу оңдоого;

3) үч жылдык мезгил үчүн банктын капиталынын, тобокелдикти эске алуу менен өлчөнгөн активдеринин жана капиталдын жетиштүүлүгүнө талаптардын күтүлүп жаткан өзгөрүүсүнө баа берүүгө;

4) банк болжолдонгон мезгил ичинде ишке ашырууну пландаштырып жаткан капиталга байланыштуу иш-аракеттерге баа берүүгө жана санын аныктоого, анын ичинде:

а) бөлүштүрүлбөгөн пайда жана дивиденддерди төлөө;

б) субординацияланган карызды тартуу, акцияларды же Биринчи деңгээлдеги капиталдын инструменттердин чыгаруу аркылуу өздүк каражаттарды көбөйтүү;

в) активдерди же финансылык үлүштөрдү сатуу;

г) талака жооп берген учурларда, ченемдик укуктук базага жана бухгалтердик эсепке алуу системасына киргизилүүчү өзгөрүүлөрдүн таасири.

5) капитал боюнча план ишенимдүү, актуалдуу жана банктын бизнес-планына жана стратегиялык планына, тобокелдикти кабыл алуу мүмкүнчүлүгүнө жана капиталдык ресурстарга толук шайкеш келишин камсыз кылуу зарыл.

§ 11. Стресс-тестирлөө

34. Банктар келечекте банктын капиталынын жетиштүүлүгүнө терс таасирин тийгизиши ыктымал болгон жагдайларды же рыноктук жагдайлардын өзгөрүүлөрүн аныктоо үчүн өздөрүнүн КЖБИЖ боюнча отчётторунун алкагында стресс-тесттерди өткөрүүлөрү зарыл. Бул үчүн банктар төмөнкүлөрдү ишке ашырууга тийиш:

1) бүтүндөй банк боюнча бардык олуттуу тобокелдиктерди аныктоо менен чабал жактарын терең талдоо жана анын негизинде бир стресс-сценарийди аныктоого;

2) сценарий боюнча стресс-тесттердин деңгээлин банктын бизнес-моделинен жана операциялык чөйрөсүнөн келип чыккан айрым негизги чабал жактарына стресстик макроэкономикалык жана финансылык жагдайлар көз карашында ылайыкташтырууга;

Стресс-сценарийлер кыйла интенсивдүү болуп, анда кыйла узак мезгил ичинде банктын тиешелүү операциялык чөйрөсүндө болгон жагдайлар камтылууга тийиш жана алардын кесепеттерин азайтуу үчүн активдүү башкаруу стратегиялары камтылышы мүмкүн. Бул максатта банк Кыргыз Республикасындагы жана коңшулаш өлкөлөрдө акыркы банктык кризис учурунда келип чыккан экономикалык жана финансылык кырдаалды карап чыгышы мүмкүн;

Катуулатылган, бирок жүйөлүү макро жол берүүлөрдү колдонуу, ошондой эле негизги чабал жактарга көңүл буруу банктын капиталынын шайкештигине таасирдин олуттуулугун баалоого мүмкүндүк берет;

3) олуттуу тобокелдиктер боюнча банктар төмөнкүлөрдү ишке ашырууга тийиш:

а) стресс-тестирлөө учурунда банктын олуттуу тобокелдиктери кандайча эске алынганын түшүндүрүүгө;

б) стресс-тестте колдонулган негизги тобокелдик факторлорун аларга салыштыруу;

4) стресс-сценарийде капиталдын шайкештиги ченемдерин эсептөө;

5) сценарийлердин талдоосун даярдоодо банк колдонгон методологияларды, анын ичинде проблемалуу кредиттерди жана кредиттик чыгымдарды кантип болжолдогонун түшүндүрүүгө;

6) сценарийдин сандык натыйжасынын интерпретациясын же сүрөттөлүшүн берүүгө.

35. Стресс-тестирлөөнү аныктоо үчүн банк макро-стресс-тест өткөрүүгө жана аны өзүнүн КЖБИЖ боюнча отчетунда чагылдырууга тийиш, анда экономикалык жигердүүлүк көрсөткүчүнүн олуттуу төмөндөшүнүн (рецессия) натыйжасында жалпы начарлоо сценарийи каралат. Бул сценарий алгылыксыз шарттарды чагылдырууга тийиш жана Кыргыз Республикасынын макроэкономикалык жагдайынын начарлоосун, ошондой эле ички дүң продукттун тиешелүү түшүүсүн, жумушсуздук деңгээлинин өсүшүн, инфляцияны жана пайыздык чендерди, өлкөнүн тышкы конъюнктурасынын начарлоосун камтышы мүмкүн. Сценарийдин стрессттик финансылык болжолдоолорунда үч жылдык мезгил камтылууга тийиш.

§ 12. Башка жоболор

36. Ушул главанын 2-11-параграфтарында баяндалган маалыматтарга кошумча, банктар КЖБИЖ боюнча өз отчетуна төмөнкү маалыматтарды камтууга тийиш:

1) КЖБИЖда аныкталган үзгүлтүктөрдү жана кемчиликтерди кыскача баяндоо;

2) ушул параграфтын 1-пунктчасына ылайык аныкталган олуттуу үзгүлтүктөрдү жана кемчиликтерди четтетүү боюнча түзүлгөн иш-чаралар планы. Иш-чаралар планында төмөнкүлөр да камтылышы мүмкүн:

а) банктын таза тобокелдигин жакшыртуу, анын ичинде иштин тобокелдүү түрлөрүн же бизнес багыттарын кыскартуу же токтотуу, тобокелдиктерди азайтуу ыкмаларын ишке киргизүү ж.б.;

б) банктын тобокелдиктерди тескөө жана контролдоо сапатын жогорулатуу; жана

в) капитал боюнча максаттуу көрсөткүчтүн өзгөрүшү.

5-глава. КЖБИЖ боюнча отчётко баа берүүлөр

37. Банк КЖБИЖ боюнча ар бир отчётту тапшырган күндөн тартып 2 (эки) айдын ичинде Улуттук банк аны карап чыгат жана ага камтылууга тийиш болгон бардык маалыматтар жетиштүү деңгээлде камтылышына баа берет.

38. Улуттук банк ушул Жобонун талаптарын, ошондой эле банктар тарабынан берилген КБЖК боюнча отчётторду баалоо жана салыштыруу үчүн иштелип чыккан ички методикаларды эске алуу менен КЖБИЖ боюнча отчётторго баа берет.

39. КЖБИЖ отчётунун негиздүүлүгүнө, натыйжалуулугуна жана толуктугуна баа берүүдө Улуттук банк банктын капиталынын түзүмүнүн уюштуруу түзүмүнүн татаалдыгына жана банктын таза тобокелдигине ылайык келишин эске алат.

40. Эгерде Улуттук банк КЖБИЖ боюнча отчетто олуттуу кемчиликтер бар деп эсептесе, ал банкка өз баа берүүсү жөнүндө билдирет жана банктан Улуттук банктын комментарийлерин эске алып, алардын четтетилгендигин көрсөтүү менен такталган отчетту 2 (эки) айдын ичинде берүүнү талап кылат.

41. Эгерде Улуттук банк кайра каралган отчёттогу кемчиликтер талапка ылайык четтетилди деп эсептебесе, ал отчётко тиешелүү өзгөртүүлөрдү киргизүү зарылчылыгы жөнүндө банкка маалымдайт.

42. Эгерде банк КЖБИЖ боюнча кайра каралган отчётту бербесе же Улуттук банк кайра каралган КЖБИЖ боюнча отчётто ага баштапкы баа берүүдө аныкталган кемчиликтер талаптагыдай четтетилбегендигин аныктаса, анда Улуттук банк Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына ылайык банкка карата таасир этүү чараларын колдонушу мүмкүн.

«Кыргыз Республикасынын

коммерциялык банктарынын

капиталынын жетиштүүлүгүнө

(шайкештигине) баа берүү боюнча ички жол-жоболор жөнүндө» жобого карата

1-тиркеме

КЖБИЖ боюнча отчёттун

ФОРМАСЫ

Жетекчи үчүн резюме

(ушул Жобонун 4-главасынын 2-параграфын карагыла

1. Капитал боюнча максаттуу көрсөткүчтөр

[Банк өзүнүн максаттуу көрсөткүчтөрүн капитал боюнча аныктайт жана (а) банктын таза тобокелдигин, (б) капиталга карата минималдуу талаптарды, (в) колдонулган учурларда «буфердик капитал» индексин, (г) капиталга карата ички талаптарды, (д) банк капиталга карата минималдуу талаптардан ашыкча колдоого алууга даяр болгон кошумча буфердик резервди, (е) банк финансылык чыңдоо планына ылайык алардын жардамы менен капитал топтой алган жеткиликтүү чараларды, (ж) банктар КЖБИЖге ылайык жүргүзгөн стресс-тесттердин жыйынтыктарына, (з) банктын капитал боюнча пландарында аныкталган капиталды потенциалдуу керектөөлөрдү, (и) дивиденддерди төлөө саясатын эске алуу менен банктын капиталы учурда жетиштүү экендигин аныктайт. Банк кеминде Базалык капитал жана суммардык капитал боюнча өзүнүн капиталынын жетиштүүлүгү боюнча максаттуу көрсөткүчтөрүн билдире тургандыгы күтүлүүдө.

2. Бизнес-модель

[Бизнес-моделди жана жалпы активдерди жана активдердин кыйла маанилүү статьяларын, киреше, чыгаша жана пайданын суммасын көрсөтүү менен банктын учурдагы финансылык абалын кыскача сүрөттөп бергиле. Иштин негизги багыттарын аныктагыла. Учурдагы бизнес-моделдеги кайсы болбосун күтүлүүчү өзгөртүүлөрдү, бизнес-пландарды жана кийинки жылга болжолдонуучу финансылык абалды көрсөткүлө. Банк бизнес-пландардагы ушул бөлүккө кайчылаш шилтеме келтириши мүмкүн.]

3. Тобокелдиктерди тескөө системасын уюштуруу

КЖБИЖ боюнча отчёт даярдоо, бекитүү, мониторинг жүргүзүү жана текшерүү үчүн тобокелдиктерди тескөө системасын кыскача сүрөттөп бергиле, анын ичинде ишке тартылган түзүмдүк бөлүмдөрдү жана бекитүү процессин, ошондой эле ички аудит кызматы тарабынан документ текшерилгендигин кеңири көрсөткүлө.

4. Тобокелдиктерди аныктоо жана баалоо

[Банк олуттуу тобокелдиктер тизмегин сунуштайт]

[Банктын олуттуу тобокелдиктери жана аларды өзүнүн таза тобокелдигине банк тарабынан өзү баа берүүсүнөн турган баалоо]

1-таблица. Банк дуушар болгон же дуушар болушу ыктымал болгон олуттуу тобокелдиктердин тизмеги

Тобокелдиктердин классификациясы (банк тарабынан аныкталат)			Олуттуу тобокелдик (ооба/жок)
Негизги тобокелдиктердин категориялары	Негизги тобокелдикти аныктоо	Бул категорияга киргизилген тобокелдиктердин чакан тобокелдиктери	Олуттуу тобокелдик (ооба/жок)
Кредиттик тобокелдик			Чакан категорияларга бөлүүсүз




Операциялык тобокелдик			Чакан категорияларга бөлүүсүз




Рыноктук тобокелдик			Чакан категорияларга бөлүүсүз




Комплаенс-тобокелдик			Чакан категорияларга бөлүүсүз




Кредиттик концентрация тобокелдиги			Чакан категорияларга бөлүүсүз




….			Чакан категорияларга бөлүүсүз
		….

2-таблица. КЖБИЖнын алкагында олуттуу тобокелдиктер

Олуттуу тобокелдик (олуттуу чакан тобокелдиктин негизги тобокелдиги)	Тобокелдик деӊгээли (1-4)	Капиталга карата ички талаптар		Стресс-тестирлөөгө киргизилген (ооба/жок)
	Тобокелдик деӊгээли (1-4)	Сапаттык (ооба/жок)	Сандык (ооба/жок)	Стресс-тестирлөөгө киргизилген (ооба/жок)
Кредиттик тобокелдик	Жогору	жок	ооба	ооба

3-таблица. Банктын өздүк таза тобокелдигин өзүн-өзү баалоосу

Олуттуу тобокелдик (олуттуу чакан тобокелдиктин негизги тобокелдиги)	Тобокелдик деӊгээли (1-4)	Олуттуу тобокелдик ТКС	Тенденция
Кредиттик тобокелдик	Жогорку	Шайкеш	Өсүүдө




Агрегация (таза тобокелдик)

5. Тобокелдикти кабыл алуу мүмкүнчүлүгү жана капитал боюнча максаттуу көрсөткүчтөр

[Банктын тобокелдикти кабыл алуу мүмкүнчүлүгү, анын ичинде тобокелдиктин негизги индикаторлору жана тобокелдикти кабыл алуу мүмкүнчүлүгүнүн чектүү маанилери. Банк өзү дуушар болгон жана олуттуу катары аныкталган бардык тобокелдиктер боюнча өзүнүн тобокелдикти кабыл алуу мүмкүнчүлүгүн чагылдырууга тийиш.]

[Банктын капитал боюнча максаттуу көрсөткүчтөрү. Банк кеминде Базалык капиталдын жана суммардык капиталдын көз карашынан капитал боюнча өзүнүн максаттуу көрсөткүчтөрүн сунуштай тургандыгы күтүлүүдө.]

4-таблица. Тобокелдикти кабыл алуу мүмкүнчүлүгү деӊгээлинин көрсөткүчтөрү жөнүндө жана капитал боюнча максаттуу көрсөткүчтөр жөнүндө ички документ

Коэффициенттери	Максаттуу мааниси - %	Алдын ала эскертүү индикатору - %	Лимит - %
Базалык капитал
Суммардык капитал

….

6. Капиталга карата ички талаптар

[Капиталга карата жалпы ички талаптар бардык олуттуу тобокелдиктер үчүн капиталга карата ички талаптардын суммасын чыгаруу аркылуу аныкталат]

5-таблица. Олуттуу тобокелдик боюнча капиталга карата талаптар

миӊ сом түрүндө

Олуттуу тобокелдик (олуттуу чакан тобокелдиктин негизги тобокелдиги)	Капиталдын минималдуу өлчөмү	Капиталга карата ички талаптар
Кредиттик тобокелдик




Бардыгы болуп

7. Капиталды пландаштыруу жана чечимдерди кабыл алуу

[Банк капиталды пландаштыруунун жыйынтыктарына кыскача маалымат берет жана банк капиталды кандайча тескей тургандыгын чагылдырат]

6-таблица. Капиталды пландаштыруу

миң сом түрүндө

Позициялар	Базалык линия	Болжолдоо
Позициялар	Базалык линия	1 жыл	2 жыл	3 жыл
Капиталды тартуу инструменттери
Базалык капитал
- эсептен чыгаруулар
Кошумча капитал
- эсептен чыгаруулар
Суммардык капитал
- эсептен чыгаруулар
ТРА
Капиталдын жетиштүүлүгү боюнча нускоого ылайык ТРАга байланыштуу тобокелдиктер
- Кредиттик тобокелдик
- Корреспонденттик эсептер
- Банктар аралык депозиттер
- РЕПО-операциялар
- Кыргыз Республикасынын Министрлер Кабинети жана жергиликтүү бийлик органдары тарабынан чыгарылган баалуу кагаздар
- Кыргыз жана чет өлкө компанияларынын карыздык баалуу кагаздары
- Кыргыз жана чет өлкө компанияларынын капиталын тартуу инструменттери
- Кыргыз Республикасынын банктарына жана чет өлкө банктарына жана финансы уюмдарына кредиттер
- Мамлекеттик секторго кредиттер
- Жеке секторго ипотекалык кредиттер (жеке адамдарды кошо алганда)
- Негизги каражаттар
- Баланстан тышкаркы позициялар
- Башкалар
- Операциялык тобокелдик
…
Кошумча тобокелдиктердин ТРА (Капиталдын жетиштүүлүгү боюнча нускоодо алар боюнча талаптар белгиленбеген тобокелдиктер)
Коэффициенттер
Базалык капитал
Биринчи деӊгээлдеги капитал
Суммардык капитал
…

8. Стресс-тестирлөө

[КЖБИЖнын алкагында банкта өткөрүлгөн ички стресс-тестирлөөнүн жыйынтыктары]

7-таблица. Стресс жагдайлар орун алган учурларда капиталды пландаштыруу

миң сом түрүндө

Позициялар	Базалык линия	Болжолдоо
Позициялар	Базалык линия	1 жыл	2 жыл	3 жыл
Капиталды тартуу инструменттери
Базалык капитал
- эсептен чыгаруулар
Кошумча капитал
- эсептен чыгаруулар
Суммардык капитал
- эсептен чыгаруулар
ТРА
Капиталдын жетиштүүлүгү боюнча нускоого ылайык ТРАга байланыштуу тобокелдиктер
- Кредиттик тобокелдик
- Корреспонденттик эсептер
- Банктар аралык депозиттер
- РЕПО-операциялар
- Кыргыз Республикасынын Министрлер Кабинети жана жергиликтүү бийлик органдары тарабынан чыгарылган баалуу кагаздар
- Кыргыз жана чет өлкө компанияларынын карыздык баалуу кагаздары
- Кыргыз жана чет өлкө компанияларынын капиталын тартуу инструменттери
- Кыргыз Республикасынын банктарына жана чет өлкө банктарына жана финансы уюмдарына кредиттер
- Мамлекеттик секторго кредиттер
- Жеке секторго ипотекалык кредиттер (жеке адамдарды кошо алганда)
- Негизги каражаттар
- Баланстан тышкаркы позициялар
- Башкалар
- Операциялык тобокелдик
…
Кошумча тобокелдиктердин ТРА (Капиталдын жетиштүүлүгү боюнча нускоодо алар боюнча талаптар белгиленбеген тобокелдиктер)
Коэффициенттер
Базалык капитал
Биринчи деӊгээлдеги капитал
Суммардык капитал
…

9. Капитал боюнча чечимдерди кабыл алуу

[КЖБИЖга байланыштуу банк тарабынан кабыл алынган капитал боюнча чечимдер]

10. КЖБИЖнын жетиштүүлүгүнө өздүк баа берүү

[Банк КЖБИЖнын жетиштүүлүгүнө өзүнө-өзү баа берүүсү, чабал жактарын жана кемчиликтерин чагылдыруу, ошондой эле КЖБИЖны жакшыртуу планы жана бул планды ишке ашыруу мөөнөтү жөнүндө кыскача түшүндүрмө келтирет.]

3. Жалпы маалымат

(ушул Жобонун 4-главасынын 3-параграфын карагыла)

1. Жалпы маалымат
Банктын толук аталышы
Отчёттук мезгил
Отчёт түзүлгөн дата
Отчётту координациялоо үчүн жооптуу адам/адамдар
Отчётту макулдашкан байланыш адамынын/адамдардын кызмат орду
Уюштуруу бөлүмү
Байланыш адамынын/адамдарынын телефону жана электрондук почта дареги
КЖБИЖ боюнча ички аудитордун акыркы отчётунун датасы
Директорлор кеңеши бекиткен дата жана кол тамгасы
Банкта КЖБИЖны колдонуу чөйрөсү	КЖБИЖ өздүк же консолидацияланган негизде ишке киргизилип жаткандыгын көрсөткүлө. Эгер КЖБИЖ консолидацияланган негизде колдонулса, отчётко киргизилген юридикалык жактарды, түз жана кыйыр % катышуусун, ошондой эле консолидацияланган периметрде алардын активдерин жана милдеттенмелерин интеграциялоо методологиясын көрсөткүлө (толук консолидация же пропорционалдык консолидация).

4. Бизнес-модель жана стратегия

(ушул Жобонун 4-главасынын 4-параграфын карагыла)

1. Бизнес-модель жана стратегия

[Негизги иш багыттарын, географиялык локациялар боюнча концентрацияны, туунду компанияларды жана банк сунуштаган негизги продукттарды, ошондой эле негизги иш багыттары, рыноктор жана туунду компаниялар боюнча кирешелер жана чыгашалардын негизги булактарын көрсөтүү менен бизнес-моделди сүрөттөп бергиле. Учурдагы бизнес-моделдеги кайсы болбосун күтүлүүчү өзгөрүүлөрдү, күтүлүүчү бизнес-чөйрөнү, бизнес-планды жана ишмердүүлүктүн, рыноктор жана туунду компаниялардын негизги багыттары боюнча кийинки болжолдонуучу финансылык абалды көрсөткүлө. Банк өзүнүн бизнесине операциялык өзгөрүүлөрдү киргизүүгө ниеттенүүсүн кыйла кеңири сүрөттөп бергиле (мисалы, МТ-инфраструктурага). Бул глава бизнес-планга кайчылаш шилтеме берүү аркылуу толтурулушу мүмкүн. Банк ушул маалыматты кайчылаш шилтеме берүү аркылуу Банк иштери жөнүндө мыйзамдын 25-беренесине ылайык Улуттук банкка сунушталуучу өзүнүн учурдагы бизнес-планына киргизе алат.]

5. КЖБИЖнын алкагында тобокелдиктерди тескөөнү уюштуруу

(ушул Жобонун 4-главасынын 5-параграфын карагыла)

1. Уюштуруу түзүмү

[Банк ушул отчёттун тиркемесинде кеңири уюштуруу схемасын сунуштайт, ошондой эле банк банктын башкаруу органынын жана башкармасынын мүчөлөрүнүн тиешелүү милдеттерин жана жоопкерчилик чөйрөсүн көрсөтөт. Отчёт берилүүчү системанын тобокелдиктерди тескөө жана КЖБИЖ бөлүгүнүн блок-схемасы ушул бөлүктө келтирилет же уюштуруу схемасына карата тиркелет (бул глава банктын Улуттук банкка буга чейин сунушталган башка документтерине кайчылаш шилтеме берүү аркылуу толтурулушу мүмкүн)]

[Банк КЖБИЖ боюнча отчёт кандайча түзүлгөндүгүн баяндайт. Банк КЖБИЖны түзүүдө эске алынган факторлорду санап берет. КЖБИЖ канчалык көп колдонула тургандыгын көрсөтөт. КЖБИЖга байланышту отчёттордун тизмесин берет жана алар канчалык көп түзүлө тургандыгын жана кимге берилгендигин көрсөтөт. Банк КЖБИЖ боюнча отчетту даярдоо жол-жобосу аныкталган ички саясатты жана КЖБИЖга байланыштуу ролдорду жана милдеттерди кошо алганда, жол-жобону белгилейт жана түшүндүрөт.]

2. Директорлор кеңешинин ролу

[Директорлор кеңешинин КЖБИЖны даярдоо, мониторинг жүргүзүү жана кароодогу ролун чагылдыргыла. КЖБИЖтогу Директорлор кеңешинин комитеттеринин, айрыкча Аудит боюнча кеңеш комитетинин ролун чагылдыргыла. КЖБИЖге тиешелүү отчётторду талдоонун негизинде Директорлор кеңеши кабыл алган чечимдерди келтиргиле.]

3. Башкарманын ролу

[Башкарманын КЖБИЖдогу ролун баяндап бергиле.]

4. Стратегия, тобокелдиктерди тескөө жана тобокелдиктерди контролдоо

[Банк тобокелдиктерди кабыл алуу жана аларды тескөөнүн кыйла олуттуу принциптерин, ошондой эле алар камтылган ички ченемдик актылардын тизмегин келтирет. Банк тобокелдиктерди тескөө стратегияларын жана бизнес-планды канчалык көп макулдаша тургандыгын баяндайт.]

[Банк тобокелдиктерди кабыл алуу стратегиясын чечмелейт жана бул стратегияны ишке ашырууга жооптууларды санап берет. Банк тобокелдиктерди кабыл алуу мүмкүнчүлүгүн бекитет жана аны билдирет, лимиттер банктын ички ченемдик актыларында аныкталганга окшош сандык формада көрсөтөт. Банк тобокелдиктерди кабыл алуу стратегиясы аныкталган ички актыларды келтирет.]

[Банк контролдоонун ички системасынын шайкештигине жана тобокелдиктеди тескөө ситсемасынын өзүн-өзү баалоо жыйынтыктарын келтирет.]

5. Көзөмөл жана КЖБИЖ жеке баа берүүсү

[Банк банктын ичинде ички аудит жана тобокелдиктерди контролдоо функциясы жана комплаенс-мониторинг функциясы сыяктуу башка көз карандысыз контролдоо функциялары тарабынан жүзөгө ашырылуучу КЖБИЖ шайкештигин баалоо методунун сүрөттөлүшүн келтирет.]

[Банк ички аудиттин отчётторунун тизмегин сунуштайт жана аталган отчёт киргизилген мезгилде аныкталган кыйла олуттуу корутундуларга кыскача баяндама жасайт. Банк ички аудиттин корутундуларынын негизинде көрүлгөн чараларды санап берет.]

[Банк өзүн-өзү баалоо кандай уюштурулгандыгын жана ким жүзөгө ашыра тургандыгын сүрөттөп, б.а. верификацияны жана КЖБИЖ боюнча кайра текшерүүнү, ошондой эле корректировкалоо жана жол-жобону жеткире иштеп чыгуу аткарылган же аткарылууга тийиш болгон жыйынтыктарды жана ыкманы баяндайт.]

6. Тобокелдиктерди аныктоо

(ушул Жобонун 4-главасынын 6-параграфын карагыла)

1. Банк дуушар болуучу же дуушар болушу мүмкүн болгон тобокелдиктер

[Банк дуушар болгон тобокелдиктерди келтирет жана тиешелүү тобокелдикте белгилүү бир чакан тобокелдиктер камтыла тургандыгын же камтылбай тургандыгын түшүндүрүп берет.]

[Банк тобокелдиктерди аныктоо ыкмасын жана арымын жана алардын олуттуулугун аныктоону сүрөттөйт. Банк бул жол-жобонун жүрүшүндө эске алынуучу факторлорду тизмектейт жана түшүндүрүп берет. Биринчи этапта банк сандык критерийлердин негизинде (мисалы, дуушарлануу деӊгээлин баалоо, контрагенттердин дуушарлануу сапатын, тобокелдиктин ордун жабуу деӊгээлин ж.б.) же сапаттуу критерийлердин негизинде (мисалы, аброй жоготуу тобокелдиги, экологиялык тобокелдик ж.б.). тобокелдик олуттуу экендигин аныктоосу зарыл. Экинчи этапта банк ар бир тобокелдикти олуттуу катары идентификациялоосу үчүн колдонулуучу критерийлер жөнүндө кеңири маалымат берүүгө тийиш (сапаттык же сандык).]

[Банк тобокелдик эмне себептен олуттуу деп саналбагандыгына ачык жүйө келтирүүгө тийиш.]

8-таблица. Банк дуушар болгон же дуушарланышы мүмкүн болгон олуттуу тобокелдиктердин тизмеги

Тобокелдиктин негизги категориясы	Негизги тобокелдикти аныктоо	Бул категорияга киргизилген чакан тобокелдиктер
Кредиттик тобокелдик



Операциялык тобокелдик



Рыноктук тобокелдик



Комплаенс- тобокелдик



Кредиттик концентрация тобокелдиги



….

9-таблица. Олуттуу тобокелдиктерди аныктоо

Олуттуу тобокелдик (олуттуу чакан тобокелдиктин негизги тобокелдиги)	Критерийлер		Кеӊири маалымат
	Сапаттык (ооба/жок)	Сандык (ооба/жок)	Сапаттык	Сандык

10-таблица. Олуттуу эмес тобокелдиктер

Олуттуу эмес тобокелдиктер/чакан тобокелдиктер	Банк бул тобокелдиктерге дуушарланууну олуттуу катары санабай тургандыгы себептерин чечмелөө

7. Тобокелдиктерди баалоо

(ушул Жобонун 4-главасынын 7-параграфын карагыла)

1. Мүнөздүү тобокелдик

[Ар бир олуттуу тобокелдик үчүн мүнөздүү тобокелдиктин ыйгарылган деңгээлин көрсөтүү зарыл (1 (төмөн), 2 (артыкчылыктуу), 3 (олуттуу) жана 4 (жогору)), бул деңгээл боюнча түшүндүрмөнү кошуу зарыл жана бул тобокелдик КЖБИЖде кандай караларын көрсөтүлсүн.]

[КЖБИЖнын алкагында тобокелдиктин сапаттык жана сандык фактор болуп санала тургандыгын көрсөткүлө.]

[Стресс-тестирлөөнүн жүрүшүндө олуттуу тобокелдиктер талаптагыдай эске алынгандыгын банк аныктай тургандыгы күтүлөт.]

1.1. Кредиттик тобокелдик

Мүнөздүү кредиттик тобокелдикти баалоо учурунда, банктар бул тобокелдик менен байланышкан көрсөткүчтөрдү талдоого (мисалы, проблемалуу кредиттердин коэффициентин, белгилүү бир резервдердин деӊгээлин, проблемалуу сыяктуу эле жөнөкөй кредиттердин өсүш арымдары ж.б.), ошондой эле айрым же бардык төмөнкү аспекттерге баа берүүгө тийиш:

1) тенденциялар жана сапат, кредиттик тобокелдик менен байланышкан банктын активдеринин жана баланстан тышкаркы статьяларынын курамы жана деӊгээли – өзгөрүүлөрдүн мүнөзүн жана алардын себептерин аныктоо;

2) активдердин класстары ортосундагы негизги өзгөрүүлөр – алардын себептерин аныктоо;

3) баланстык да жана баланстан тышкаркы статьялар да алар менен байланыштуу болгон кредиттер, карыздык баалуу кагаздар жана башка кредиттик тобокелдиктер боюнча резервдерди түзүү жана классификациялоо;

4) активдердин төлөө мөөнөтү боюнча түзүмү – бул түзүм кайсы багытта өзгөрүлө тургандыгын аныктоо: көбөйүү же кыскаруу жагына жана кредиттик тобокелдикке мүнөздүү натыйжаларды аныктоо;

5) кредит портфелинин жана суб-портфелдердин өсүш арымдары, жалпы активдердеги жана кредиттик портфелдеги деӊгээлдин жана салмактын өзгөрүүлөрү жана тенденциялары;

6) банктын учурдагы жана көйгөйлүү кредиттеринин түзүмү жана бул түзүмдөгү өзгөрүүлөр;

7) банк тарабынан сунушталуучу кредиттердин өзгөчөлүктөрү: мисалы, кредиттердин түрү, бул кредиттер рынокто жаӊы болуп санала тургандыгы, төлөө мөөнөтү, пайыздык чен, кардарлардын базасы (рыноктун сегменти), валюта, өзгөрүлмөлүүлүгү (мисалы, банктын стресс-тестинин жыйынтыктары) ж.б.;

8) анда банк кредиттик позицияларга ээ экономика секторлорунун учурдагы абалы жана келечеги, ошондой эле өлкөдөгү жалпы макроэкономикалык жана саясий жагдай; негизги өнөктөш өлкөлөрдөгү жалпы макроэкономикалык жана саясий жагдай;

9) банктын кредиттерин кайра каржылоо деӊгээли жана көлөмү, деӊгээлин жана көлөмүн өзгөртүү жана өзгөрүү себептери;

10) байланыштуу тараптарды кредиттөө, кызматкерлерди кредиттөө деӊгээли жана көлөмү, деӊгээлин жана көлөмүн өзгөртүү жана өзгөртүүнүн себептери;

11) валюта курсунун туруксуздугунан улам келип чыккан кредиттик портфелдин кредиттик тобокелдиги;

12) чакан портфелге тиешелүү банктын чыгымдары тууралуу жеке тарыхый маалыматтар, проблемалуу кредиттер, ордун жабуу коэффициенттери жөнүндө буга чейинки маалыматтар;

13) кайсы болбосун потенциалдуу мыйзамдуу, ченемдик, бухгалтердик жана технологиялык өзгөртүүлөрдүн банктын кредиттик чакан портфелдеринин тобокелдик профилине таасири.

1.2. Операциялык тобокелдик

Мүнөздүү операциялык тобокелдикти баалоо учурунда банктар төмөнкү аспекттердин айрымдарын же бул аспекттердин бардыгын эске алууга тийиш:

1) Улуттук банктын маалыматы боюнча (тарыхый) операциялык чыгым тартуулар жана алардын негизги себептери;

2) операциялык чыгым тартуулардын көрсөткүчү: суммага карата бир жылга операциялык чыгым тартуулардын катышы (үч жыл/ 3 жыл ичиндеги жылдык дүӊ киреше);

3) тобокелдик таандык болгон окуялар жана процесстердин түрлөрү боюнча бөлүштүрүү менен чыгым тартуулардын суммасы (ички алдамчылык, тышкы алдамчылык, кадр саясаты жана эмгекти коргоо, кардарлар, продукттар жана иш тажрыйбасы, материалдык активдерди бүлдүрүү, бизнестин үзгүлтүксүздүгүнүн бузулушу, системалык үзгүлтүктөр, операциялар жана процесстерди башкаруу), жана банк ишинин багыттары боюнча (жеке адамдар үчүн банктык кызматтар, юридикалык жактар үчүн банктык кызматтар, төлөм-эсептешүү операциялар, корпоративдик операциялар, баалуу кагаздар менен операциялар, агенттик кызматтар, брокердик кызматтар, консультациялык кызматтар, башка банктык кызматтар);

4) операциялык чыгым тартуунун келип чыгышы менен байланыштуу бардык жагдайларды жана чыгым тартууларды банктар тарабынан эсепке алуу жана талдоо деңгээли;

5) банктар тарабынан жүргүзүлгөн операциялардын мүнөзү жана татаалдыгы;

6) банктын географиялык абалынын анын операциялык тобокелдигинин профилине таасири (мисалы, электр энергияны берүүдөгү, интернетке туташуудагы үзгүлтүктөр, кылмыштуу аракеттер, жер титирөөлөр ж.б.);

7) продукттардын жаӊычылдыгы жана алардын татаалдыгы.

1.3. Банк портфелиндеги пайыздык чен тобокелдиги

Банкка мүнөздүү банк портфелиндеги пайыздык чен тобокелдигин баалоо учурунда банк тиешелүү көрсөткүчтөрдү (мисалы, таза пайыздык маржаны ж.б.) талдоого жана төмөндө келтирилген аспекттердин айрымдарына же бардыгына баа берүүгө тийиш:

Банктын балансынын түзүмү, баланстан тышкары иштер жана банк портфелиндеги пайыздык чен тобокелдигинин негизги булактарын аныктоо үчүн анын балансынын курамындагы тенденциялар жана анын банк капиталына жана пайдасына таасирин баалоо, ал төмөнкүлөрдү камтыйт:

- бүтүндөй алганда жана инструменттер боюнча бөлүштүрүлгөн таза пайыздык маржаны;

- кредиттерди, инвестицияларды, милдеттенмелерди жана банктын баланстан тышкаркы статьяларын төлөө мөөнөтү жана кайра баалоо түзүмү; банктын банк портфелинде пайыздык чен тобокелдигинин профилинин динамикасы;

- пайыздык ченди өзгөртүүгө жакын баланстык активдердин жана баланстан тышкаркы милдеттенмелердин үлүшү;

- банкта айкын же ишке багытталган опцияларга ээ продукттардын олуттуу запасы барбы: мөөнөтүнөн эрте төлөө варианттары, чектөөлөр же минималдуу деңгээлдери же продукттар – рыноктук пайыздык ченден олуттуу түрдө артта калуучу чендер;

- өзгөрүлмөлүү чен менен өз продукттарын баалоо үчүн банк тарабынан колдонулуучу ар кандай индекстер (мисалы, прайм, Libor, Treasury), ошондой эле бул индекстерге туташтырылган продукттардын деӊгээли же топтому;

- туунду продукттардын мүнөзү жана колдонулушу;

- башка баланстан тышкаркы статьялар (мисалы, аккредитивдер, кредиттерди сунуштоо боюнча милдеттенмелер);

- пайыздык эмес кирешелердин динамикасы;

- каржылоо булактарынын наркынын динамикасы;

- милдеттенмелердин наркы өзгөрүү ылдамдыгына салыштырганда активдер боюнча пайыздык чендин өзгөрүү ылдамдыгы;

- активдерди төлөөгө жана милдеттенмелерди алууга пайыздык чендерди өзгөртүүгө таасири;

- пайыздык эмес кирешелерди көбөйтүү боюнча пландарды ишке ашыруу.

1.4. Кредиттик концентрациянын тобокелдиги

Банкка мүнөздүү кредиттик концентрация тобокелдигин баалоодо банк тиешелүү көрсөткүчтөрдү талдоого тийиш (мисалы, тобокелдиктин жалпы суммасына, кредиттердин концентрациясына карата негизги контрагенттердеги концентрациясы [Херфиндаль индекси] ж.б.), жана төмөнкү айрым параметрлерге же бардык саналган аспекттерге баа берүүнү жүргүзөт:

1) активдердин жана баланстан тышкаркы статьялардын түрлөрү боюнча концентрациясы (мисалы, акча каражаттары, кредиттер, материалдык активдер, материалдык эмес активдер, баалуу кагаздар, туунду инструменттер ж.б.), мындай концентрациянын себептерин жана анын болжолдуу кесепеттерин аныктоо;

2) географиялык, экономикалык сектордун, кредиттин түрүнүн, күрөөнүн, карыз алуучунун ж.б. көз карашынан алганда банктын кредит портфелиндеги концентрациялануу деңгээли – мындай концентрациянын жана анын өзгөрүшүнүн себептерин, орун алышы мүмкүн лболгон проблемаларды жана тобокелдиктерди аныктоо.

11-таблица. КЖБИЖнын алкагында олуттуу тобокелдиктерди кароо

Олуттуу тобокелдик (олуттуу чакан тобокелдиктин негизги тобокелдиги)	Мүнөздүү тобокелдик (1-4)	Капиталга карата ички талаптар (ооба/жок)		Стресс-тестирлөөгө киргизилди (ооба/жок)
	Мүнөздүү тобокелдик (1-4)	Сапаттык	Сандык	Стресс-тестирлөөгө киргизилди (ооба/жок)
Кредиттик тобокелдик	Жогору	жок	ооба	Кредиттик тобокелдик

2. ТКС

[Тандалып алынган класс боюнча түшүндүрмөлөрдү келтирүү менен ар бир олуттуу тобокелдикке ага ыйгарылган ТКС классын көрсөткүлө (1 (күчтүү), 2 (шайкеш), 3 (шайкеш эмес) жана 4 (начар))]

2.1. Кредиттик тобокелдик

Кредиттик тобокелдиктин ТКС баалоо учурунда банктар баалоого өзүнүн стандарттык кредиттерин, ошондой эле алар иштеген ар кандай портфелдерди (мисалы, айыл чарба кредиттөөсүн, карталык кредиттөө, байланышкан тараптарды кредиттөө ж.б.) кошууга жана баалоого айрым же бардык төмөнкү аспекттерди камтууга тийиш:

1. Стратегиялар жана саясаттар, анын ичинде:

- кредиттик стратегия;

- стратегияны пландаштыруу процесси;

- кредиттик саясат;

- тобокелдиктин/кредиттин лимиттери;

- баш ийүү жана жоопкерчилик тартиби;

- башкарма жана жетекчилик тарабынан контроль.

2. Процесстер жана жол-жоболор: программалар жана практикалар, алар банк өз максаттарына жетүүсүн тартипке салат. Процесстерде күндөлүк аракеттер кандайча аткарыла тургандыгын аныкталат. Натыйжалуу процесстер негиз салуучу саясаттарга туура келет жана чыгымдар жана каршы салмактардын тиешелүү системаларынын негизинде жөнгө салынат (ички контроль сыяктуу):

- кредитти сунуштоо;

- кредиттик администрлөө жана мониторинг жүргүзүү;

- проблемалуу кредиттерди тескөө;

- классифкациялоо жана камсыздоо шайкештиги.

3. Контролдоо механизмдери, анын ичинде:

- башкаруунун маалыматтык системалары;

- ички контроль жана текшерүүлөр;

- ички аудит.

4. Процесстерди аткарган же контролдогон персонал: банктын кызматкерлери жана жетекчилиги. Кызматкерлер канчалык квалификациялуу жана компетенттүү, канчалык деңгээлде банктын миссиясын, стратегиясын, саясатын жана процесстерин түшүнө тургандыгы бааланат. Мындан тышкары, эмгекке төлөө программалары канчалык деңгээлде кредиттик тобокелдикти башкаруу менен интеграциялангандыгын баалоосу зарыл.

2.2. Операциялык тобокелдик

Операциялык тобокелдиктин ТКС баалоодо банктар өзүнүн баалоосуна төмөнкү аспекттердин айрымдарын же бардыгын камтууга тийиш:

1. Банк ресурстар жана технологиялар көз карашынан өз максаттарына кантип жете тургандыгы аныкталган план катары түшүнүүгө боло турган стратегия. Саясаттар банктын белгилүү бир максаттарга жетүүсү үчүн көрүлүүчү аракеттери жөнүндө билдирүүлөрү. Саясатта көп учурда стандарттар белгиленет (мисалы, жол берилген тобокелдикке карата) жана банктын негизги миссиясына, максаттарына жана стратегияларга туура келүүгө тийиш.

2. Процесстер жана жол-жоболор: программалар жана практикалар, алар банктын өз максаттарына жетүүсүн тартипке келтирет. Процесстер күндөлүк аракеттер кандайча аткарыла тургандыгын аныктайт. Натыйжалуу процесстер негиз салуучу саясаттарга туура келет жана чыгымдар жана каршы салмактар аркылуу (ички контроль сыяктуулар менен) жөнгө салынат.

3. Контролдоо механизмдери: банктын жетекчилиги тобокелдиктерге карата чечимдерди кабыл алуу жана процесстердин натыйжалуулугун баалоо үчүн өндүрүмдүүлүктү өлчөөдө колдонгон функциялар (ички жана тышкы аудит, тобокелдиктерди талдоо жана сапатты камсыздоо) жана маалыматтык системалар, банктын жетекчилиги өндүрүмдүүлүктү өлчөө үчүн тобокелдиктерге карата чечимдерди кабыл алуу үчүн жана процесстердин натыйжалуулугун баалоо үчүн колдонот. Контролдоо функцияларында так баш ийүү тартиби каралууга, алгылыктуу ресурстарга жана тиешелүү ыйгарым укуктарга ээ болууга тийиш.

2.3. Банк портфелиндеги пайыздык чен тобокелдиги

Башкаруу сапатын жана банк портфелиндеги пайыздык чен тобокелдигин контролдоону баалоодо банктар өз баа берүүсүнө төмөнкү аспекттердин айрымдарын же бардыгын камтууга тийиш:

1. Стратегиялар жана саясаттар, анын ичинде:

- тобокелдик стратегиясы;

- стратегияны пландаштыруу процесси;

- тобокелдиктер боюнча лимиттер;

- тобокелдиктерди тескөө процесси;

- ролдор жана милдеттер;

- Банк Башкармасы тарабынан контроль.

- жалпы аспектилер;

- тобокелдиктерди тескөө процесси;

- тобокелдиктер боюнча лимиттер.

3. Контролдоо механизмдери, анын ичинде:

- башкаруунун маалыматтык системалары;

- ички контроль;

- ички аудит.

4. Процесстерди аткарган же контролдогон персонал: банктын кызматкерлери жана жетекчилиги. Кызматкерлер канчалык деңгээлде квалификациялуу жана компетенттүү экендиги, алар канчалык деӊгээлде банктын миссиясын, стратегиясын, саясатын жана процесстерин түшүнө тургандыгы бааланат. Мындан тышкары, эмгекке төлөө программалары канчалык деңгээлде кредиттик тобокелдикти башкаруу менен интеграциялангандыгын баалоосу зарыл.

2.4. Кредиттик концентрациялануу тобокелдиги

Кредиттик концентрациянын ТКС баалоодо банктар өз баасына кредиттик тобокелдиктин буга чейин иштелип чыккан баасын камтууга тийиш, анын алкагында негизинен кредиттик концентрация тобокелдигин тескөөгө туташтырууга көӊүл бөлүнөт.

12-таблица. КЖБИЖнын алкагында олуттуу тобокелдиктер

Олуттуу тобокелдиктер (олуттуу чакан тобокелдиктин негизги тобокелдиктери)	ТКС (1-4)
Кредиттик тобокелдик	Жогорку

3. Таза тобокелдик

[Банк өзүнүн таза тобокелдигин аныктай тургандыгы күтүлүүдө. Таза тобокелдик банкка мүнөздүү тобокелдик менен ТКС жана анын маанилүү тобокелдиктерин билдире тургандыгы күтүлөт]

[Статикалык баадан тышкары, анын келечектеги «тенденциясы» аныкталат. Ошентип, банк тобокелдиктин учурдагы жана болжолдуу тенденциясы тууралуу корутундусун бере тургандыгы күтүлүүдө]

13-таблица. Банктын жеке таза тобокелдигин өзүн-өзү баалоосу

Олуттуу тобокелдиктер (олуттуу чакан тобокелдиктин негизги тобокелдиктери)	Тобокелдик деңгээли (1-4)	Олуттуу тобокелдиктин ТКС	Таза тобокелдик	Тенденциясы
Кредиттик тобокелдик	Жогорку	Жетиштүү	Жогорку	Өсүүдө
		Жетишсиз	Олуттуу	Туруктуу
		Жогорку	Жол берилген	Төмөндөөдө
		Төмөнкү	Жогорку

Жалпы таза тобокелдик

8. Тобокелдиктерди кабыл алуу мүмкүнчүлүгү

(ушул Жобонун 4-главасынын 8-параграфын карагыла)

1. Тобокелдиктерге туруштук берүү жана тобокелдиктерди кабыл алуу мүмкүнчүлүгү

[Капитал боюнча максаттуу көрсөткүчтөрдү чагылдыргыла жана тобокелдиктерди кабыл алуу мүмкүнчүлүгүнүн деңгээли жөнүндө ички документ менен бизнес-план, капиталды пландаштыруу, тобокелдиктерди тескөө ж.б. ортосунда кандайча байланыш бар экендигин көрсөткүлө]

[Тобокелдиктерди кабыл алуу жана аныкталган олуттуу тобокелдиктер үчүн белгиленген лимиттерди, ошондой эле мындай лимиттерди актуалдуу абалда колдоо үчүн колдонулуучу убактылуу горизонтторду жана процесстерди чагылдыруу.]

[Банк бул маалыматты кайчылаш шилтеме берүү же болбосо Банктар жөнүндө мыйзамдын 25-беренесине же болбосо тобокелдиктерди кабыл алуу мүмкүнчүлүгүнүн деӊгээли жөнүндө өзүнүн ички документине ылайык Улуттук банкка сунушталган өзүнүн бизнес-пландарын камтый алат.]

14-таблица. Тобокелдиктерди кабыл алуу мүмкүнчүлүгүнүн деӊгээлинин көрсөткүчтөрү жана капитал боюнча максаттуу көрсөткүчтөр тууралуу ички документ

Коэффициенттер	Максаттуу маани - %	Алдын ала эскертүү индикатору - %	Лимит - %
Базалык капитал
Биринчи деӊгээлдеги капитал
Суммардык капитал

….

9. Капиталга карата ички талаптар

(ушул Жобонун 4-главасынын 9-параграфын карагыла)

1. Тобокелдиктерге туруштук берүү жана тобокелдиктерди кабыл алуу мүмкүнчүлүгү

[Банктар өзүнүн ички талаптарын Капиталдын жетиштүүлүгү боюнча нускоого (кредиттик жана операциялык тобокелдиктер) ылайык тобокелдиктер боюнча, ошондой эле Капиталдын жетиштүүлүгү боюнча нускоодо каралбаган олуттуу тобокелдиктер боюнча (мисалы, кредиттик концентрация тобокелдиги, банк портфелиндеги пайыздык чен тобокелдиги, комплаенс-тобокелдик ж.б.) аныктайт деп күтүлүүдө.]

[Капиталдын жетиштүүлүгү боюнча нускоодо каралбаган тобокелдиктер боюнча банк

Капиталдын жетиштүүлүгү боюнча нускоодо берилген ыкманы тиешелүү тобокелдиктер менен толуктоо аркылуу колдонууга же болбосо банк өз капиталын ички тескөөдө бул ыкманы колдонгондугун тастыктаган учурда жеке тескөө ыкмасын колдонууга тийиш экендиги күтүлүүдө (б.а. капиталды бөлүштүрүү, баа түзүү, кредиттик тобокелдик андеррайтинги ж.б.)]

[Капиталдын жетиштүүлүгү боюнча нускоого ылайык талап коюлбаган тобокелдиктер боюнча кредиттик концентрация тобокелдигин эске алуу менен кеминде капиталды баалоого жана бөлүштүрүүгө тийиштиги күтүлүүдө. Банк, кеминде, жеке тобокелдикти жана тармактык концентрация тобокедигинин ордун жабууга; банк портфелинде пайыздык чен тобокелдигине өзүнүн дуушарлануусун баалоого, ошондой эле бизнес тобокелдикке, рыноктук тобокелдикке жана комплаенс тобокелдикке өзүнүн дуушарлануусун баалоого тийиш. Эгерде банк өзүнүн ички капиталын баалай албаса, анда ал Капиталдын жетиштүүлүгү боюнча нускоого ылайык эсептелген капиталга карата талаптардын 5% - 15% чейин бөлүп бериши зарыл.]

[Банк тобокелдиктер ортосунда диверсификациялоо суммасынан кандайдыр бир пайда алууну караштырбоого тийиш.]

[Банк аныкталган олуттуу тобокелдиктер, бул тобокелдиктерди баалоо жана аларга бөлүнгөн ички капиталды баа ортосунда так салыштыруу күтүлүүдө.]

9.1. Тобокелдиктер боюнча бөлүштүрүлгөн ички капитал

1. Кредиттик тобокелдиктин ордун жабуу үчүн капиталга карата ички талаптарды баалоо методологиясы
Кредиттик тобокелдиктин ордун жабуу үчүн капиталга карата ички талаптар	Суммасы: (миӊ сом менен)
Банк Капиталдын жетиштүүлүгү боюнча нускоону кредиттик тобокелдик боюнча капиталга карата талаптарды эсептөө үчүн колдонот
[Банк капиталга карата ички талаптарды эсептөө үчүн Капиталдын жетиштүүлүгү боюнча нускоого ылайык кредиттик тобокелдик боюнча капиталга карата минималдуу талаптарды эсептөө үчүн буга чейин колдонгон ыкманы эмне себептен колдонорун чечкендиги боюнча себептерди келтирет.]
[Эгер колдонууга жол берилсе, Капиталдын жетиштүүлүгү боюнча нускоону колдонуудан улам кредиттик тобокелдикти потенциалдуу түрдө жеткире баалабагандыгын түшүндүрөт.]
Банк кредиттик тобокелдиктин ордун жабуу үчүн капиталга карата талаптарды эсептөөгө Капиталдын жетиштүүлүгү боюнча нускоонун алкагында ыкмага түзөтүү киргизет же өзүнүн жеке ыкмасын колдонот.
[Банк колдонгон ыкманы баяндайт жана аны тандоо себептерин чечмелейт.]
[Банк капиталга карата ички талаптарды эсептөө методологиясын жана методологиясы негизделген жол берүүлөргө түшүндүрмө берет. Капиталга карата ички талаптарды эсептөө үчүн Капиталдын жетиштүүлүгү боюнча нускоого карата түзөтүү киргизилген ыкманы колдонгон учурда Капиталдын жетиштүүлүгү боюнча нускоодо алдын ала жазылган ыкмага салыштырмалуу айырмачылыктарды баяндоодо басым жасалат.]
[Банк кредиттик тобокелдикке байланыштуу тобокелдиктерге дуушарлануусу мүмкүндүгүн талдоону чечмелейт (мисалы, калдык тобокелдиги, өлкө тобокелдиги ж.б.) жана эгерде колдонууга жол берилсе, кредиттик тобокелдиктин ордун жабуу үчүн зарыл болгон ички капиталдын жалпы суммасына киргизилген тобокелдиктердин ар биринин ордун жабуу үчүн зарыл болгон ички капиталдын тиешелүү суммасын өзүнчө көрсөтөт.]
[Банк кредиттик тобокелдиктин ордун жабуу үчүн ички талаптарды баалоо методологиясы белгиленген ички саясаттарды кеӊири чагылдырат.]
[Банк бул ыкманы колдонгон учурда, банк ички тобокелдиктерди жана капиталды тескөөдө бул ыкманы кандайча колдоно тургандыгы так жана түшүнүктүү чагылдырыла тургандыгы күтүлөт (б.а. капиталды бөлүштүрүү, баа түзүү, кредиттик тобокелдиктин андеррайтинги, тобокелдикти түзөтүү аркылуу пайда алуу киреше ж.б.). Банктын Директорлор кеӊеши жана Башкармасы КЖБИЖдеги кредиттик тобокелдиктин ордун жабуу үчүн капиталга карата ички талаптарды эсептөө учурунда колдонган методологияларды жетиштүү деӊгээлде түшүнгөндүгүн тастыктоого тийиш.]

2. Операциялык тобокелдиктин ордун жабуу үчүн капиталга карата ички талаптарды баалоо методологиясы
Операциялык тобокелдиктин ордун жабуу үчүн капиталга карата ички талаптар	Суммасы: (миӊ сом)
Банк операциялык тобокелдиктин ордун жабуу үчүн капиталга карата эсептөөлөрдө Капиталдын жетиштүүлүгү боюнча нускоодо баяндалган ыкманы колдонот
[Банк Капиталдын жетиштүүлүгү боюнча нускоонун жоболоруна ылайык операциялык тобокелдиктин ордун жабуу үчүн капиталга карата минималдуу талаптарды эсептөө үчүн буга чейин колдонуп жаткан ыкманы колдонуу менен капиталга карата ички талаптарды эсептөө чечимин кабыл алган себептерди көрсөтөт.]
[Эгерде колдонууга жол берилсе, банк жөнгө салуу ыкмасын колдонуудан улам операциялык тобокелдикти потенциалдуу жеткире баа берилбегендигин баалоону түшүндүрөт жана операциялык тобокелдиктин ордун жабуу үчүн капиталга карата баа берилген ички талаптарга алардын таасирин кеңири баяндайт.]
Банк операциялык тобокелдиктин ордун жабуу үчүн капиталга карата талаптарды эсептөө ыкмасына түзөтүү киргизет же өз ыкмасын колдонот
[Банк колдонгон ыкманы баяндайт жана бул ыкманы тандоо себептерин түшүндүрөт.]
[Банк методология жана капиталга карата ички талаптарды эсептөө методологиясына негизделген жол берүүлөр жөнүндө түшүндүрмө берет. Түзөтүү киргизилген ыкманы колдонуу учурунда Капиталдын жетиштүүлүгү боюнча нускоо менен салыштырганда алар ортосундагы айырмачылыктарга түшүндүрмө берүүгө басым жасалат.]
[Банк операциялык тобокелдикти жабуу үчүн капиталга карата ички талаптарды баалоо методологиясы кеӊири баяндалган ички саясатты чагылдырат.]
[Банк бул ыкманы колдонгон учурда, банк ички тобокелдиктерди жана капиталды тескөөдө бул ыкманы кандайча колдоно тургандыгы так жана түшүнүктүү чагылдырыла тургандыгы күтүлөт (баа түзүү, капиталды бөлүштүрүү, сый акыга көрсөтүү тажрыйбасы ж.б.). Банктын Директорлор кеӊеши жана Башкармасы КЖБИЖнын алкагында операциялык тобокелдиктин ордун жабуу үчүн капиталга карата ички талаптарды эсептөө учурунда колдонулган методологияларды жетишээрлик деӊгээлде түшүнүүнү тастыктоого тийиш.]

3. Рыноктук тобокелдиктин ордун жабуу үчүн капиталга карата ички талаптарды баалоо методологиясы
Рыноктук тобокелдиктин ордун жабуу үчүн капиталга карата ички талаптар	Суммасы: (миӊ сом)
[Банк ал колдонгон ыкманы сүрөттөйт жана бул ыкманы тандоо себептерин түшүндүрөт.]
[Банк методология жана капиталга карата ички талаптарды эсептөө методологиясына негизделген жол берүүлөр жөнүндө түшүндүрмө берет.]
[Банк башка олуттуу тобокелдиктер үчүн капиталга карата ички талаптарды аныктай ала турган ички талаптарды дагы аныктай алат (жалпы жана өзгөчө атайын фондулук тобокелдик, карыздык инструменттердин жалпы жана өзгөчө мүнөздөгү тобокелдик, товардык тобокелдик ж.б.)]
[Банк рыноктук тобокелдиктин ордун жабуу үчүн капиталга карата ички талаптарды баалоо методологиясы кеңири сүрөттөлгөн ички саясатты чагылдырат.]
[Банк ички тобокелдиктерди жана капиталды тескөөдө бул ыкманы кандайча колдоно тургандыгы так жана түшүнүктүү чагылдырыла тургандыгы күтүлөт (лимиттерди белгилөө, ар кандай соода операциялары ортосунда капиталды бөлүштүрүү, сый акыга көрсөтүү тажрыйбасы ж.б.). Банктын Директорлор кеӊеши жана Башкармасы КЖБИЖнын алкагында рыноктук тобокелдиктин ордун жабуу үчүн капиталга карата ички талаптарды эсептөө учурунда колдонгон методологияларды жетишээрлик деӊгээлде түшүнүүнү тастыктоого тийиш.]

4. Банк портфелинде пайыздык чен тобокелдигинин ордун жабуу үчүн капиталга карата ички талаптарды баалоо методологиясы
Банк портфелинде пайыздык чен тобокелдигинин ордун жабуу үчүн капиталга карата ички талаптар	Суммасы: (миң сом)
[Банк методология жана капиталга карата ички талаптарды эсептөө методологиясына негизделген жол берүүлөр жөнүндө түшүндүрмө берет.]
[Банк, банк портфелиндеги пайыздык чен тобокелдигинин ордун жабуу үчүн капиталга карата ички талаптарды баалоо методикасы кеӊири белгиленген ички ченемдик актыларды чагылдырат.]

5. Комплаенс-тобокелдиктин ордун жабуу үчүн капиталга карата ички талаптарды баалоо методологиясы
Комплаенс-тобокелдиктин ордун жабуу үчүн капиталга карата ички талаптар	Суммасы: (миң сом)
[Банк методология жана капиталга карата ички талаптарды эсептөө методологиясына негизделген жол берүүлөр жөнүндө түшүндүрмө берет.]
[Банк комплаенс-тобокелдиктин ордун жабуу үчүн капиталга карата ички талаптарды баалоо методикасын кеңири чагылдырат.]

6. Кредиттик концентрация тобокелдигин жабуу үчүн капиталга карата ички талаптарды баалоо методологиясы
Кредиттик концентрациянын ордун жабуу үчүн капиталга карата ички талаптар	Суммасы: (миң сом)
[Банк методология жана капиталга карата ички талаптарды эсептөө методологиясына негизделген жол берүүлөр жөнүндө түшүндүрмө берет.]
[Банк кредиттик концентрациялануу тобокелдигинин ордун жабуу үчүн ички капиталга карата талаптарды баалоо методикасы кеӊири жазылган ички ченемдик актыларды чагылдырат.]

7. Башка олуттуу тобокелдиктердин ордун жабуу үчүн капиталга карата ички талаптарды баалоо методологиясы
Башка олуттуу тобокелдиктердин ордун жабуу үчүн капиталга карата ички талаптар	Сумма: (миң сом)
Банк башка олуттуу тобокелдиктер боюнча капиталга карата ички капиталга коюлган ички талаптарды эсептөөнүн жөнөкөйлөштүрүлгөн тартибин колдонот
[Банк башка бардык олуттуу тобокелдиктердин ордун жабуу үчүн колдонууга тийиш болгон капиталдын жетиштүүлүгүнүн пайыздык үлүшүн тандоо себептерин түшүндүрөт.]
Банк башка олуттуу тобокелдиктердин ордун жабуу үчүн капиталга карата ички талаптарды эсептөөнүн башка методдорун колдонот
[Банк башка олуттуу тобокелдиктердин ар бирин баалоо методун жана негизги жол берүүлөрүн түшүндүрөт.]
[Банк башка олуттуу тобокелдиктердин ар бири үчүн капиталга карата ички талаптарды баалоо методологиясы кеңири баяндалган ички саясатты чагылдырат.]

9.2. Капиталга карата жалпы ички талаптар

1. Капиталга карата ички талаптар

[Банк бардык олуттуу тобокелдиктер үчүн капиталга карата ички талаптардын суммасын чыгаруу аркылуу капиталга карата жалпы ички талаптарды аныктайт.]

15-таблица. Капиталга карата минималдуу талаптар жана капиталга карата ички талаптар

миң сом менен

Тобокелдик категориясы	Капиталга карата минималдуу талаптар	Капиталга карата ички талаптар
Кредиттик тобокелдик
Чакан категориялар, анын ичинде:
Xx
Xx
..
Операциялык тобокелдик
Чакан категориялар, анын ичинде:
xx
xx
..
Рыноктук тобокелдик
Чакан категориялар, анын ичинде:
xxx
xx
..
Банк портфелиндеги пайыздык чен тобокелдиги
Чакан категориялар, анын ичинде:
Xx
xx
..
Комплаенс-тобокелдик
Чакан категориялар, анын ичинде:
xx
xx
..
Кредиттик концентрациялануу тобокелдиги
Чакан категориялар, анын ичинде:
Xx
Xx
..
Башка олуттуу тобокелдиктер
xx
xx

Бардыгы болуп:

10. Капиталды пландаштыруу жана стресс-тестирлөө

10.1 Капиталды пландаштыруу

(ушул Жобонун 4-главасынын 10-параграфын карагыла)

1. Финансылык пландаштыруу жана капиталды пландаштыруу

[Банк келерки үч жылдагы ишинде келип чыккан бардык олуттуу тобокелдиктердин ордун жаба турган капиталдын пландаштырылган абсолюттук көлөмүн жана түзүмүн көрсөтөт.]

[Каралып жаткан аспектилерди (мисалы, ички, ченемдик), убакыт горизонтун, капитал тартуу инструменттерин ж.б. кошо алганда, капиталды пландаштыруунун жалпы схемасын чагылдыруу]

[Банк капиталды башкаруу планынын эң эле олуттуу элементтерин баяндайт.]

[Банк ушул отчёт түзүлүп жаткан жылга капиталдын пландаштырылган чоңдутун жана ушул эле датага карата КЖБИЖ жыйынтыктары боюнча эсептелип чыккан капиталга карата белгиленген жалпы ички талаптардын арасындагы айырмаларды келтирет.]

[Капитал тартууда ар кандай инструменттерин пландаштырып чыгаруу сыяктуу капиталды пландаштырууда келип чыккан учурдагы корутундуларды баяндоо жана баалоо, капиталга байланыштуу башка чаралар (мисалы, дивиденддерди төлөп берүү саясаты жана баланста пландаштырылган өзгөрүүлөр (мисалы, портфелдерди сатуу.)]

16-таблица. Негизги макроэкономикалык көрсөткүчтөр боюнча күтүүлөр

Индекс	Өлчөө бирдиги	1 жыл	2 жыл	3 жыл

17-таблица. Баланс

миң сом түрүндө

Позициялар		Базалык линия	Божомол
Позициялар		Базалык линия	1 жыл	2 жыл	3 жыл
№	Активдер
1	Акча каражаттары
2	Кыргыз Республикасындагы Улуттук банкындагы корреспонденттик эсеп
3	Башка банктардагы жана финансылык мекемелердеги корреспонденттик эсептер жана депозиттер
4	Баалуу кагаздар
5	Кыска мөөнөттүү жайгаштыруулар, анын ичинде РЕПО-операциялар
6	Финансылык мекемелерге кредиттер
7	Башка кардарларга кредиттер жана финансылык ижара
8	Минус: Келип чыгышы мүмкүн бьолгон кредиттик жана лизингдик жоготуулардын жана чыгымдардын ордун жабууга резерв
9	Жыйынтыгында: Таза кредиттер 12-14-саптын суммасы
10	Банктын негизги каражаттары
11	Банктын башка менчиги
12	Инвестициялар жана финансылык катышуу
13	Башка активдер
14	Жыйынтыгында: Активдер 7-14, 16-21-саптардын суммасы
	Милдеттенмелер
15	Калктын жана ишканалардын талап боюнча төлөнүүчү аманаттары
16	Сактык аманаттар
17	Калктын жана ишканалардын мөөнөттүү депозиттери
18	Банктардын жана башка финансылык мекемелердин депозиттери жана «лоро»-эсептери
19	Жыйынтыгында: Депозиттер 15-18-саптардын суммасы
20	Банктардан жана башка финансылык мекемелерден кредиттер
21	Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынан алынган кредиттер
22	Кыргыз Республикасынын мамлекеттик органдарынын жана жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарынын депозиттери жана кредиттери
23	Башка узак мөөнөттүү милдеттенмелер жана кредиттер
24	Башка милдеттенмелер
25	Жыйынтыгында: Милдеттенмелер 19-24-саптардын суммасы
26	КАПИТАЛ
27	Жөнөкөй акциялар
28	Артыкчылыктуу акциялар
29	Бөлүштүрүлбөгөн пайда
30	Жалпы резервдер
31	РППУ
32	Башка жалпы резервдер
33	Жыйынтыгында: Капитал 27-32-саптардын суммасы
34	Жыйынтыгында: Милдеттенмелер жана өздүк капитал (25 жана 33-саптардын суммасы)

18-таблица. Пайда жана чыгымдар

миң сом түрүндө

Позициялар	Баштапкы маани	Божомол
Позициялар	Баштапкы маани	1 жыл	2 жыл	3 жыл
A. Пайыздык киреше
1. Баалуу кагаздар боюнча пайыздык киреше
2. Кредиттер боюнча пайыздык киреше
3. Кредиттер боюнча башка пайыздык кирешелер
4. Жыйынтыгында, пайыздык киреше
Б. Пайыздык чыгашалар
5. Депозиттер боюнча пайыздык чыгашалар
6. Алынган кредиттер боюнча пайыздык чыгашалар
7. Башка пайыздык чыгашалар
8. Жыйынтыгында, пайыздык чыгашалар
9. Таза пайыздык киреше
10. Кредиттер боюнча болжолдуу жоготуулардын жана чыгымдардын ордун жабууга резерв
11. РППУга чегерүүдөн кийинки таза пайыздык киреше
Пайыздык эмес киреше
12. Кызмат көрсөтүүлөр үчүн жыйымдар жана комиссиялык төлөмдөр
13. Баалуу кагаздар менен жүргүзүлгөн операциялардан киреше
14. Чет өлкө валютасы менен жүргүзүлгөн операциялардан киреше
15. Башка пайыздык эмес киреше
16. Жыйынтыгында, пайыздык эмес киреше
В. Башка операциялык жана административдик чыгашалар
17. Персоналга чыгашалар
18. Негизги каражаттарга сарптоолор
(a) ижара
(б) башкалар
19. Башка операциялык жана административдик чыгашалар
20. Жыйынтыгында, башка операциялык жана административдик чыгашалар
21. Таза операциялык пайда (чыгым)
22. Жоготуулардын жана чыгымдардын ордун жабууга резерв (кредиттик операциялардан эмес)
23. РППУдан кийинки таза киреше (чыгым)
24. Киреше салыгы
25. Күтүлбөгөн киреше жана чыгашалар боюнча таза киреше (чыгым)
26. Таза пайда (чыгым)

19-таблица. Капиталга байланыштуу иш-чараларды аныктоо

Капиталга байланыштуу иш- чаралар	Кыскача баяндоо

10.2 Стресс-тестирлөө

(ушул Жобонун 4-главасынын 11-параграфын карагыла)

1. Стресс-тестирлөө

[Банк КЖБИЖнын алкагында аныкталган бардык олуттуу тобокелдиктер стресс-тестирлөөдө канчалык денгээлде эске алынгандыгын аныктоосу күтүлөт. Банк стресс-тестте пайдаланган тобокелдиктин негизги факторлорун олуттуу тобокелдиктер менен салыштырып чыгуусу күтүлөт.]

[Башкалардан тышкары, өткөрүлүп жаткан стресс-тесттин түрлөрү, алардын жыштыгы, методологиялык аспектилер жана пайдаланып жаткан моделдер, жол берүү диапазону жана маалыматтардын тиешелүү инфраструктурасын кошуу менен стресс-тестирлөө программасын баяндоо.]

[Стресс-тестирлөө программасынын тобокелдиктери менен башкарууну уюштуруу, стресс-тестирлөөнү колдонуу жана аны тобокелдиктер менен контролду башкаруу түзүмүнө интеграциялоо механизмдерин баяндоо.]

[Сценарийге жол берүү мүнөздөмөсүн, негизги макроалмашууну, баланска карата бизнес-жол берүүнү, түпкү даталарды, убакыт горизонтторун ж.б. киргизүү менен КЖБИЖнын алкагында каралып жаткан стресс-сценарийди баяндоо.]

[Сунушталган таблицаларды эске алуу менен сценарийдин сандык жыйынтыктарын баяндоо.]

20-таблица. Стресс шарттарда макроэкономикалык көрсөткүчтөрдүн өзгөрүүсү боюнча күтүүлөр

Индекси	Өлчөө бирдиги	1 жыл	2 жыл	3 жыл












…

21-таблица. Стресстик жагдайларда бухгалтердик баланс

миң сом түрүндө

Позициялар		Базалык линия	Болжолдоо
Позициялар		Базалык линия	1 жыл	2 жыл	3 жыл
№	Активдер
1	Акча каражаттары
2	Кыргыз Республикасынын Улуттук банкындагы корреспонденттик эсеп
3	Башка банктардагы жана финансылык мекемелердеги корреспонденттик эсептер жана депозиттер
4	Баалуу кагаздар
5	Кыска мөөнөттүү жайгаштыруулар, анын ичинде РЕПО-операциялар
6	Финансылык мекемелерге кредиттер
7	Башка кардарларга кредиттер жана финансылык ижара
8	Минус: Келип чыгышы мүмкүн болгон кредиттик жана лизингдик жоготуулардын жана чыгымдардын ордун жабууга резерв
9	Жыйынтыгында, таза кредиттер 12-14-саптардын суммасы
10	Банктын негизги каражаттары
11	Банктын башка менчиги
12	Инвестициялар жана финансылык катышуу
13	Башка активдер
14	Жыйынтыгында, Активдер 7-14, 16-21-саптардын суммасы
	Милдеттенмелер
15	Калктын жана ишканалардын талап боюнча төлөнүүчү аманаттары
16	Сактык аманаттар
17	Калктын жана ишканалардын мөөнөттүү депозиттери
18	Банктардын жана башка финансылык мекемелердин депозиттери жана «лоро»-эсептери
19	Жыйынтыгында, Депозиттер 15-18-саптардын суммасы
20	Банктардан жана башка финансылык мекемелерден кредиттер
21	Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынан алынган кредиттер
22	Кыргыз Республикасынын мамлекеттик органдарынын жана жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарынын депозиттери жана кредиттери
23	Башка узак мөөнөттүү милдеттенмелер жана кредиттер
24	Башка милдеттенмелер
25	Жыйынтыгында: Милдеттенмелер 19-24-саптардын суммасы
26	КАПИТАЛ
27	Жөнөкөй акциялар
28	Артыкчылыктуу акциялар
29	Бөлүштүрүлбөгөн пайда
30	Жалпы резервдер
31	РППУ
32	Башка жалпы резервдер
33	Жыйынтыгында: Капитал (27-32- саптардын суммасы)
34	Жыйынтыгында: милдеттенмелер жана өздүк капитал (25 жана 33-саптардын суммасы)

22-таблица. Стресс жагдайларда пайда жана чыгымдар

миң сом түрүндө

Позициялар	Базалык линия	Болжолдоо
Позициялар	Базалык линия	1-жыл	2-жыл	3-жыл
A. Пайыздык киреше
1. Баалуу кагаздар боюнча пайыздык киреше
2. Кредиттер боюнча пайыздык киреше
3. Кредиттер боюнча башка пайыздык кирешелер
4. Жыйынтыгында, пайыздык киреше
Б. Пайыздык чыгашалар
5. Депозиттер боюнча пайыздык чыгашалар
6. Алынган кредиттер боюнча пайыздык чыгашалар
7. Башка пайыздык чыгашалар
8. Бардык пайыздык чыгашалар
9. Таза пайыздык киреше
10. Кредиттер боюнча болжолдуу жоготуулардын жана чыгымдардын ордун жабууга резерв
11. РППУга чегерүүдөн кийинки таза пайыздык киреше
В. Пайыздык эмес киреше
12. Тейлөө үчүн жыйымдар жана комиссиялык төлөмдөр
13. Баалуу кагаздар менен операциялардан киреше
14. Чет өлкө валюталары менен операциялардан киреше
15. Башка пайыздык эмес киреше
16. Жыйынтыгында, пайыздык эмес киреше
Г. Башка операциялык жана административдик чыгашалар
17. Персоналга чыгашалар
18. Негизги каражаттарга сарптоолор
(a) ижара
(б) башка
19. Башка операциялык жана административдик чыгашалар
20. Жыйынтыгында, башка операциялык жана административдик чыгашалар
21. Таза операциялык пайда (чыгым)
22. Жоготуулардын жана чыгымдардын ордун жабууга резерв (кредиттик операциялардан эмес)
23. РППУдан кийинки таза киреше (чыгым)
24. Киреше салыгы
25. Күтүлбөгөн киреше жана чыгашалар боюнча таза киреше (чыгым)
26. Таза пайда (чыгым)

11. Башка жоболор

(ушул Жобонун 4-главасынын 12-параграфын карагыла)

11.1. КЖБИЖны өркүндөтүү

1. КЖБИЖны өркүндөтүү чаралары

[Банк тарабынан белгиленген КЖБИЖнын негизги чабал жактарын жана кемчиликтерин баяндайт.]

[Зарыл учурларда банк КЖБИЖны толуктап иштеп чыгуу жана өркүндөтүү боюнча иш-чаралардын планына тийиштүү ички ченемдик документтерге шилтеме келтирет.]

[Банк тобокелдиктерди башкаруу стратегиясында пландаштырылган өзгөртүүлөрдүн тизмегин келтирет.]

11.2. Башка маалымат

1. Башка

[Ушул отчёттун башка бөлүктөрүндө камтылбаган бардык башка маалыматтарды жана КЖБИЖ жыйынтыктарын берүү.]

«Кыргыз Республикасынын

коммерциялык банктарынын

капиталынын жетиштүүлүгүнө

(шайкештигине) баа берүү боюнча ички жол-жоболор жөнүндө» жобого карата

2-тиркеме

Кредиттик концентрациялануу тобокелдигинин ордун жабууга капитал бөлүп берүүгө карата СТАНДАРТТЫК ЫКМАЛАР

1. Жалпы жоболор

1. Ушул Жобонун 29-пунктунун 2 (а) пунктчасынын талаптарына ылайык, кредиттик концентрациялануу тобокелдиктеринин ордун жабуу үчүн капиталга карата ички талаптарды баалоодо банктар КЖБИЖ боюнча отчётунда банк үчүн чыгымдарды шартташы мүмкүн болгон тобокелдик катары кредиттик концентрациялануу тобокелдиктерин талдоо маалыматтарын берүүгө тийиш. Төмөндө банк эсептей турган кредиттик концентрациялануу тобокелдигинин формалары берилет:

1) жеке концентрациялануу: кардарларга же кардарлардын байланыш топторуна концентрациялануу; ошондой эле

2) тармактык концентрациялануу: финансылык абалы ушул сыяктуу продуктыларга жана кызмат көрсөтүүлөргө жараша болгон кардарлар менен иштөөнүн натыйжасында келип чыккан тармакка/экономикалык секторго концентрациялануу.

2. Капиталга карата ички талаптарды баалоодо, экономика секторлорундагы жана кардарлар же кардарлардын байланыш топторундагы концентрацияланууга тиешелүү ушул тобокелдиктин ордун жабуу үчүн банктар Улуттук банк тарабынан ушул Жободо белгиленген ыкманы колдонушу мүмкүн.

2. Жеке концентрациялануу

3. Кардарлар/кардарлардын байланыштуу топтору боюнча концентрацияланышын эсептөө ушул Жобонун 4-пунктунда белгиленген Херфиндаль-Хиршман (HHI) индексинин негизинде ишке ашырылат. HHI 1ден ашканда, банк капиталга карата кардарлар/кардарлардын байланыш топтору боюнча концентрациялануу тобокелдигинин ордун жабуу үчүн ички талаптарды жогорулатат. Бул үчүн кредиттик тобокелдиктин ордун жабуу үчүн капиталга карата талап, 1-таблицага ылайык жогорулоосуна жараша тобокелдиктин тиешелүү чоңдугуна көбөйтүлөт:

1-таблица

Кардарлардын/кардарлардын туугандык топторунун концентрациялануу индекси	Жогорулашы
0 < HHIi ≤ 1	0,00%
1 < HHIi ≤ 2	2,00%
2 < HHIi ≤ 4	4,00%
4 < HHIi ≤ 10	6,00%
10 < HHIi ≤ 100	8,00%

4. Банк алардын статусуна карабастан 100 ири карыз алуучулар үчүн жалпы тобокелдикти баалайт. Жеке концентрациялануу индекси (HHII) төмөнкү формула менен эсептелет:

1) HHII = У xi2 / (Уxi)2 * У xi / Уy * 100; мында:

а) «xi» - банктын портфелиндеги кардарлардын «i» наркын (жыйынды тобокелдик боюнча) билдирет;

б) «y» банктын портфелинин жыйынды наркын билдирет;

в) «i» HHI (i = 100) эсептөө үчүн колдонуп жаткан кардарлардын санын билдирет.

	Тобокелдиктин жалпы суммасы	Тобокелдикке дуушарлануусу %
Тобокелдикке жалпы дуушарлануусу	Уy	100
100 ири карыз алуучу	Уx
Жеке концентрациялануу индекси		HHII

3. Тармактык концентрациялануу

5. Тармактык концентрацияланууну ушул Жобонун 6-пунктунда белгиленген Херфиндаль-Хиршман (HHI) индексинин негизинде эсептелинет. HHI 10дон ашканда, банк тармактык концентрациялануу тобокелдигинин ордун жабуу үчүн капиталга карата ички талаптарды жогорулатат. Бул үчүн кредиттик тобокелдиктин ордун жабуу үчүн капиталга карата талап, жогорулашына карата төмөнкү таблицага ылайык тобокелдиктин тиешелүү чоңдугуна көбөйтүлөт:

Тармактык концентрациялануу индекси	Жогорулашы
0 < HHIi ≤ 10	0,00%
10 < HHIi ≤ 15	2,00%
15 < HHIi ≤ 20	4,00%
20 < HHIi ≤ 25	6,00%
25 < HHIi ≤ 100	8,00%

6. Банк бир сектор үчүн жалпы тобокелдикти 2-таблицага ылайык баалайт.

Тармактык концентрациялануу индекси (HHIs) төмөнкү формула боюнча эсептелет:

1) HHIs = У x2 / (Уx) 2 * (Уx) / y, мында:

а) «x» - белгилүү бир сектордун дуушарлануу көрсөткүчүн билдирет;

б) «y» - жалпы дуушарланууну билдирет.

Банк тобокелдиктерге дуушарлануусун өзүнүн маалыматтарына ылайык секторлор боюнча классифицикациялоого тийиш.

2-таблица

Экономикалык секторлор
Чарба ишинин тармактарын эл аралык стандарттык классификациялоо сектору	Белгилүү бир сектордо тобокелдикке жалпы дуушарлануусу	Тобокелдикке жалпы дуушарлануусунан %
Айыл, токой чарбасы, аңчылык, балык уулоо жана балык өстүрүү
Пайдалуу кендерди казып алуу
Өндүрүш
Электр энергиясы, газ жана буу менен камсыздоо, абаны тазалоо
Ичүүчү суу менен камсыздоо, саркынды сууларды чыгаруу, таштандыларды жок кылуу, булганууларды четтетүү боюнча иштер
Курулуш
Дүң жана чекене соода-сатык, автотранспорттук каражаттарды жана мотоциклдерди оңдоо
Ташуу жана сактоо
Мейманканалардын жана коомдук тамактануу ишканаларынын иши
Маалымат жана байланыш жаатындагы иш
Финансылык жана камсыздандыруу иши
Кыймылсыз мүлк менен операциялар боюнча иштер
Кесиптик, илимий жана техникалык иш
Административдик иш жана кошумча кызмат көрсөтүүлөр
Мамлекеттик башкаруу жана аскер коопсуздугун камсыздоо, социалдык камсыздоо
Билим берүү
Саламаттыкты сактоо жана социалдык кызмат көрсөтүү жаатындагы иштер
Маданият, спорт, бош убакытты өткөрүү жана көңүл ачуу жаатындагы иштер
Кызматтардын башка түрлөрүн көрсөтүү
Иш берүүчүлөр катары үй чарбаларынын иши, жеке үй чарбаларынын керектөө үчүн товарларды өндүрүү жана кызматтарды көрсөтүүсү боюнча дифференциацияланбаган иши
Экстерриториалдык уюмдардын жана органдардын иши

Байланыш маалыматтары

Ыкчам шилтемелер