АНАЛИТИКАЛЫК КАТ 

 

КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНЫН УЛУТТУК БАНКЫ 

 

БЕКИТЕМ 

Кыргыз Республикасынын 

Улуттук банкынын  

төрагасы  

М.Ж.Тургунбаев  

 

____________________ 

(кол тамгасы) 

20__-жылдын ____-____________  

 

 

«Кыргыз Республикасынын банктык жана төлөм кызмат көрсөтүүлөр чөйрөсүндөгү айрым мыйзам актыларына өзгөртүүлөрдү киргизүү жөнүндө» Кыргыз Республикасынын Мыйзам долбоорунун 

 

ЖӨНГӨ САЛУУЧУ ТААСИРИН ТАЛДОО 

 

 

 

Иштеп чыгуу үчүн негиз: Улуттук банктын 2024-жылдын  

16-сентябрындагы № 2024-Пр-021/223-О буйругу. 

 

Жөнгө салуучу таасирин талдоо мөөнөтү:  

2024-жылдын 16-сентябры 2024-жылдын 16-ноябры  

(башталышы) (аякташы) 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Жумушчу топ:	Кол тамгасы
Жумушчу топтун жетекчиси:  Б.К. Алиев, Улуттук банктын төрагасынын орун басары
Жумушчу топтун жетекчисинин орун басары:   М.Ш. Аттокуров, Улуттук банктын төрагасынын орун басары
Жумушчу топтун мүчөлөрү:
Э.О. Абдыразаков, Улуттук банктын Юридика башкармалыгынын мыйзам долбоорлору менен иштөө бөлүмүнүн начальниги
Акылбек уулу Б., Улуттук банктын Юридика башкармалыгынын мыйзам долбоорлору менен иштөө бөлүмүнүн башкы юристи
Бактыбек уулу Т., Улуттук банктын Юридика башкармалыгынын мыйзам долбоорлору менен иштөө бөлүмүнүн юристи
Э.Ч. Абдраимов, Улуттук банктын Төлөм системаларына көзөмөл башкармалыгынын начальниги
Айдар кызы М., Улуттук банктын Төлөм системаларына көзөмөл башкармалыгынын төлөм системаларын инспектирлөө бөлүмүнүн башкы инспектору
М.Ш. Акулуева, Улуттук банктын Төлөм системалары методологиясы жана лицензиялоо башкармалыгынын начальниги
А.Т. Сыргатаев, Улуттук банктын Төлөм системалары методологиясы жана лицензиялоо башкармалыгынын төлөм системалары методологиясы бөлүмүнүн башкы адиси
К.С. Ниязалиев, Улуттук банктын Банктык көзөмөл башкармалыгынын 2-банктык көзөмөл бөлүмүнүн начальниги
Э.М. Жапарова, Улуттук банктын Көзөмөлдөө методологиясы башкармалыгынын начальниги
Ж.К. Коноева, Улуттук банктын Банктык көзөмөл башкармалыгынын 2-банктык көзөмөл бөлүмүнүн тобокелдиктер боюнча башкы инспектору
Д.Н. Сансызбаева, Улуттук банктын Банк эмес уюмдарды көзөмөлдөө башкармалыгынын банк эмес жана адистештирилген финансы-кредит уюмдарына тышкы көзөмөл бөлүмүнүн башкы инспектору
Г.А. Кучерявая, «Демир Кыргыз Интернэшнл Банк» ЖАКтын укуктук жана уюштуруу иштери боюнча башкы менеджеринин орун басары
А.И. Ыбыкеева, «Дос-Кредобанк» ААКтын башкармасынын мүчөсү
И.К. Садыралиев, «Оптима Банк» ААКтын башкаруучу директору
Б.Т. Умаров, «Пей 24» ЖЧКнын башкармасынын төрагасы
А.Л. Безуглов, «Пей 24» ЖЧКнын башкармасынын төрагасынын орун басары
А.М. Ойтпаев, «Банктар аралык процессинг борбору» ЖАКтын продукттарды иштеп чыгуу бөлүмүнүн начальнигинин орун басары
Э.Б. Болотбеков, «Банктар аралык процессинг борбору» ЖАКтын Юридика бөлүмүнүн начальниги

 

Жооптуу адам менен байланышуу үчүн маалымат: Бактыбек уулу Т.,  

тел.: 61-10-38, tbaktybekuulu@nbkr.kg  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 I. ПРОБЛЕМАЛАР ЖАНА ЖӨНГӨ САЛУУНУ ӨЗГӨРТҮҮ ҮЧҮН НЕГИЗДЕР 

 

1. Проблема тууралуу маалымат 

 Банктык кызмат көрсөтүүлөргө эркин баа түзүү абдан маанилүү, анткени ал атаандаштык чөйрөнү өнүктүрүүгө, тейлөө сапатын жана инновацияны жакшыртууга өбөлгө түзөт, ошондой эле экономикадагы өзгөрүүлөргө жооп кайтарууда ийкемдүүлүктү камсыз кылат. Рыноктук экономика шартында банктар кызмат көрсөтүүлөрүнө бааларды өз алдынча белгилей алат, бул кардарларга атаандашуу үчүн түрткү берет. Демек, банктар тарифтерди оптималдаштыруунун жана учурдагы кардарларды сактап калуу жана жаңы кардарларды тартуу сунуштарын өркүндөтүүнүн жолдорун издөөгө аргасыз болушат. Баа түзүүдөгү атаандаштык акырында керектөөчүлөр үчүн пайдалуу болгон кызмат көрсөтүүлөрдүн наркынын төмөндөшүнө алып келет. 

Кыргыз Республикасынын «Банктар жана банк иштери жөнүндө» мыйзамынын 11-беренесине ылайык, пайыздык ставкалардын, комиссиялык сый акынын өлчөмдөрү жана банктык кызмат көрсөтүү үчүн тарифтер банктык кызматтарды көрсөтүүчү жактар тарабынан өз алдынча Кыргыз Республикасынын банктык мыйзамдарынын талаптарына ылайык белгиленет.  

Ошого карабастан, рыноктун айрым субъекттеринин үстөмдүк абалынын жана тарифтерди жөнгө салуунун жоктугунун шарттарында которуулар, эсептерди тейлөө, накталай акчаларды алуу ж.б. сыяктуу базалык кызмат көрсөтүүлөр үчүн өтө жогору комиссиялар белгилениши мүмкүн, бул жарандардын жана ишканалардын кеңири чөйрөсү, өзгөчө калктын социалдык жактан аярлуу катмары жана чакан бизнес, ошондой эле коммерциялык максаттарды көздөбөгөн уюмдар үчүн финансылык кызмат көрсөтүүлөрдүн жеткиликтүүлүгүнүн төмөндөшүнө алып келет.  

Мындан тышкары, жогорулатылган тарифтер базалык банктык кызмат көрсөтүүлөр алыскы жана анча өнүкпөгөн региондор үчүн жеткиликсиз болуп калышына алып келиши мүмкүн, бул финансылык инклюзивдүүлүктү чектеп, экономикалык өнүгүүнү жайлатат. 

Бүгүнкү күндө төмөнкү жагдай байкалууда. Банктар жана төлөм уюмдары (төлөм кызмат көрсөтүүчүлөрүн сунуштоочулар) кардарларга ыңгайлуу болушу үчүн эсепти жана электрондук акчаны тиркемелер аркылуу аралыктан башкаруу мүмкүнчүлүгү бар (банктык төлөм карталары, электрондук капчыктар, ошондой эле абоненттин уюлдук байланыш операторлорундагы өздүк эсептери сыяктуу инструменттерди байланыштыруу мүмкүнчүлүгү менен) продукттарды сунуштайт. Алгач, продуктту колдонууга киргизүү этабында, тиркемеде сунушталган бардык кызматтар акысыз көрсөтүлөт жана ар кандай лоялдуулук программаларын камтыйт. Кардарлардын базасы көбөйгөн сайын, кызмат көрсөтүүнү сунуштоочулар комиссияларды киргизет, бул кардарларды кыйла жагымдуу шарттары бар тейлөө кызматтарын издөөгө мажбурлайт. Мисалы, ар кайсы банктардын кардарларынын ортосундагы мобилдик тиркемелер аркылуу акча которуулардын комиссия өлчөмү орточо алганда которуунун суммасынан 0,5% – 1% га чейинки көрсөткүчтү түзөт. 

Атаандаштыкта кээ бир финасылык уюмдар жашыруун комиссия алуу тажрыйбасын жана татаал тарифтик түзүмдөрдү колдонушу мүмкүн, бул кардарлар үчүн кызмат көрсөтүүнүн чыныгы наркын түшүнүүнү кыйындатат. Мындан тышкары, комиссиялардын татаал түзүмү кардарлар үчүн эң жакшы сунушту тандоону татаалдаштырат. Мисалы, 2024-жылдын 1-октябрына карата абал боюнча, төлөм уюмдарынын аралыктан орнотулган түзүлүштөрү аркылуу банктык эсепти, банктык картаны, электрондук капчыкты толуктоо үчүн комиссиялардын өлчөмү 5,0% га чейинки көрсөткүчтү түзөт. 

Жогорку тарифтер операциялык чыгымдарды жогорулатуу менен бизнес үчүн финансылык оорчулукту көбөйтөт, бул товарлардын жана кызмат көрсөтүүлөрдүн баасынын өсүшүнө, иш жигердүүлүгүнүн төмөндөшүнө жана керектөөчүлөрдүн суроо-талабынын азайышына алып келиши мүмкүн. Бул өз кезегинде банктар жана жалпы экономика үчүн кошумча тобокелдиктерди жаратат.  

Банк рыногунда жогорку концентрациялануу шартында ири катышуучулар үстөмдүк абалынан кыянаттык менен пайдаланып, тарифтерди жогорулатуу эсебинен атаандаштыкты токтотушу мүмкүн, анткени керектөөчүлөр дайыма эле банктарды оңой алмаштыра албайт. Бул инновацияга болгон мотивациянын төмөндөшүнө жана кыйла сапаттуу, жеткиликтүү продукттарды көбөйтүүнү жайлатат.  

Бул проблемалар Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын жөнгө салуу функциясы аркылуу жетишүүгө мүмкүн болгон банктык жана төлөм кызмат көрсөтүүлөрүнө адилеттүү жана экономикалык жактан негизделген тарифтерди белгилөө зарылдыгын баса белгилейт. 

Мындан тышкары, сунушталган өзгөртүүлөр Кыргыз Республикасынын «Атаандаштык жөнүндө» мыйзамында каралган Улуттук банктын ыйгарым укуктарын ишке ашыруу үчүн да киргизилет, анткени аталган Мыйзамдын  

2-1-беренесине ылайык Улуттук банк Улуттук банктын көзөмөлүнө алынган жактардын ишин монополияга каршы жөнгө салууну жүзөгө ашырат. 

Ошону менен бирге бүгүнкү күндө кредиттер боюнча пайыздык чендердин максималдуу өлчөмү чектелбейт жана рынок тарабынан жөнгө салынат. 2024-жылдын 1-октябрына карата пайыздык чендер 33-34% га чейин жетет.  

Ошол эле учурда, кредиттер боюнча пайыздык чендер банктын активдүү операцияларынан түшкөн кирешенин негизги түрлөрүнүн бири болуп саналат. Ушуга байланыштуу, банктар кирешелүүлүк менен атаандаштыкка жөндөмдүү сунуштар аркылуу кардарларды тартуунун ортосундагы балансты табууга тийиш. 

Кредиттер боюнча пайыздык чен тартылган ресурстардын наркынан, операциялык жана административдик чыгашалардан, тартылган каражаттарды андан ары жайгаштырууга байланыштуу тобокелдиктерден ж.б. түзүлө тургандыгын белгилеп кетүү зарыл. Кредиттөө үчүн тартылган ресурстар өзүнө коммерциялык банктардын өздүк каражаттарын (капиталын), мөөнөттүү депозиттерди («узун» акчаларды) жана тышкы карыз алууларды камтыйт. 

2013-жылдан тартып «Кыргыз Республикасында сүткорлук ишти чектөө жөнүндө» Мыйзам колдонулуп келет, анда жол берилген чектүү пайыздын өлчөмү аныкталган, бирок анда комиссиялык сый акыларды, пайыздык чендерди алууга тиешелүү жөнгө салууларды, талаптарды, чектөөлөрдү жана тыюуларды белгилөө боюнча Улуттук банктын ыйгарым укуктары каралган эмес.  

Ошону менен бирге, Кыргыз Республикасынын Президентинин 2018-жылдын 31-октябрындагы №221 жарлыгы менен бекитилген 2018-2040-жылдары Кыргыз Республикасын өнүктүрүүнүн Улуттук стратегиясын аткаруунун алкагында Улуттук банк тарабынан Кыргыз Республикасында микрокаржылоо секторун өнүктүрүүнүн 2022-2025-жылдарга карата негизги багыттары жана Кыргыз Республикасында банк системасын өнүктүрүүнүн 2022-2025-жылдарга карата негизги багыттары кабыл алынган, аларда ФКУ секторун өнүктүрүүнүн негизги багыттары аныкталган, алардын бири кредиттер боюнча пайыздык чендерди төмөндөтүү үчүн шарттарды жана өбөлгөлөрдү түзүү болуп саналат.  

Пайыздык чендерди төмөндөтүү жарандардын карыз оорчулугун, аны менен бирге банктык тобокелдиктерди азайтууга мүмкүндүк берет жана ошол эле учурда банк системасына болгон ишенимди арттырууга жардам берет. 

Банктык жана төлөм кызмат көрсөтүүлөрү боюнча пайыздык чендер жана башка сый акылар маселеси банк системасынын, калктын бакубат жашоосунун өнүгүшүнө, натыйжада финансылык туруктуулукка жана өлкөнүн өнүгүшүнө таасир эте тургандыгын эске алуу менен комиссиялык сый акылардын жана тарифтердин пайыздык чендерин жөнгө салуу маселелери бүгүнкү күндө актуалдуу болуп саналат. Ошол эле учурда, мындай чечимдер ийкемдүү болуп, экономикага жана экономикалык агенттерге мүмкүн болгон таасирди эске алуу менен кабыл алынууга тийиш. 

Мында, финансылык кызмат көрсөтүүлөрдүн бардык пайдалануучулары үчүн финансылык инклюзияны камсыз кылуу максатында пайыздык чендердин, банктык кызмат көрсөтүүлөр үчүн комиссиялардын/тарифтердин өлчөмүн жөнгө салуу боюнча чараларды көрүү зарыл болгон учурда Улуттук банктын ыйгарым укуктары каралган Кыргыз Республикасынын «Банктар жана банк иштери жөнүндө» мыйзамында такталган нормалардын жоктугу, банктык жана төлөм кызмат көрсөтүүлөрүн пайдаланууда калк үчүн тобокелдик факторун жаратышы мүмкүн. Баа түзүү эрежелерин ийкемдүү жөнгө салуу банк/төлөм системасында жана бүтүндөй мамлекеттин экономикасында ыңгайлуу шарттарды камсыздай алат. 

Ошону менен бирге, банк секторундагы алдамчылык операциялар кеңири масштабга ээ жана финансы мекемелеринин ар кандай аспектилерине таасирин тийгизет.  

Жыл сайын алдамчылык операцияларынын саны өсүүдө. Акыркы жылдары онлайн-банкинг сервистерин жана мобилдик тиркемелерди камтыган кибер алдамчылык учурлары көбөйүүдө. Алдамчылар кардарларды жана банктарды алдоо үчүн барган сайын татаал ыкмаларды колдонушат. 

Ийгиликтүү алдамчылык операциялары кардарлардын банкка болгон ишенимине кедергисин тийгизиши мүмкүн. Аброй жоготуулары кардарлар базасынын төмөндөшүнө жана имиджин калыбына келтирүү үчүн маркетингдик чыгымдардын көбөйүшүнө алып келиши мүмкүн.  

Алдамчылар жаңы алдамчылык схемаларын иштеп чыгууда барган сайын креативдүү болуп баратат. Азыркы учурда жасалма интеллект жана блокчейн сыяктуу технологияларды колдонуу саны көбөйүп, алдамчылыкты аныктоо кыйынга турат. Жаңы схемалар учурга ыңгайлашкан болушу мүмкүн жана аларды алдын ала болжолдоо кыйын.  

Кардарлардын алдамчылык схемалары жөнүндө билбегендиги алдамчылардын ийгилигинин бирден бир себеби болууда. Көптөгөн кардарлар дагы эле өз маалыматтарын кантип коргоону жана онлайн кызматтарды колдонуу менен байланышкан тобокелдиктерди билишпейт. 

Кибер коркунучтардын динамикасы банктардын хакерлердин жана уюшкан кылмыштуу топтордун чабуулдарына дуушар экенин көрсөтүп турат. Бул чабуулдар түздөн-түз каражаттарды уурдоого жана опузалап талап кылууга багытталган болушу мүмкүн, бул финансылык операцияларга коркунучтардын жаңы түрлөрүн кошот жана кардарларды да, финансы мекемелерин да коргоо үчүн комплекстүү чаралардын зарылдыгын чагылдырат. Алдамчылыкка каршы натыйжалуу күрөшүү заманбап технологияларды колдонууну гана эмес, кардарлардын жигердүү өз ара иш алып баруусун жана бардык ченемдик талаптарды сактоону талап кылат. 

Мындан тышкары, алдамчылык тобокелдиктери барган сайын ар түрдүү жана татаал болуп жаткан заманбап финансылык ландшафттын шарттарында банк операцияларынын коопсуздугун камсыз кылуу өзгөчө мааниге ээ болууда. Буга байланыштуу кардарлардын ишенимдүүлүгүн жана корголушун жогорулатууга багытталган жаңы чараларды колдонууга киргизүү пландаштырылууда.  

Антифрод-системаларды жана банктардагы эсептерди оперативдүү блокировкалоо боюнча чараларды колдонууга киргизүү керектөөчүлөрдү коргоого, ошондой эле бүтүндөй финансы системасынын туруктуулугун камсыз кылууга тиешелүү бир катар негизги факторлор менен шартталган. 

Азыркы экономикада диверсификация тобокелдиктерди башкаруунун жана рентабелдүүлүктү жогорулатуунун маанилүү куралы болуп саналат. «Банктар жана банк иши жөнүндө» Мыйзамдын 26-беренесинде белгиленген туунду жана көз каранды компаниялардын ишинин түрлөрүнө коюлган чектөөлөр банктарды инвестициялык стратегияларды тандоодо ийкемдүүлүктөн ажыратат жана мүмкүнчүлүктүн жоголушуна алып келиши мүмкүн. 

«Банктар жана банк иши жөнүндө» Кыргыз Республикасынын Мыйзамынын 26-беренесинин 3-бөлүгүнө ылайык банктын туунду компаниялары банктык жана/же финансылык ишти, ошондой эле банктык жана/же финансылык ишти жүзөгө ашырууга байланышкан ишти гана жүзөгө ашыра алышат. 

Ошентип, туунду жана аффилирленген компаниялар банктык жана/же финансылык ишмердүүлүктү, ошондой эле алар менен байланышкан ишти гана жүзөгө ашыра алат деген колдонуудагы чектөөлөр, инвестициялар потенциалдуу кирешелүү жана экономикалык өсүшкө салым кошкон күндө да, башка секторлорго инвестиция салууну каалаган банктар үчүн тоскоолдуктарды жаратат. 

Финансылык эмес секторлорго инвестициялар финтех же башка инновациялык чечимдерди ишке ашырууга адистешкен туунду жана филиалдарды түзүү/сатып алуу аркылуу жаңы технологияларды өнүктүрүүгө түрткү бере аларын белгилей кетүү керек. 

Мындан тышкары, ишенимдүү/көз каранды компаниялардын ишинин түрлөрүнө учурдагы чектөөлөр банктар менен экономиканын ар кандай секторлоруна инвестициялоого эркин болгон башка компаниялардын ортосунда тең эмес атаандаштык шарттарын түзүүдө. 

Ошондой эле, каржылык эмес секторлорго инвестицияларды учурдагы чектөө экономикада капиталдын натыйжасыз бөлүштүрүлүшүнө алып келиши мүмкүн, анткени олуттуу финансылык ресурстары бар банктар аларды келечектүү тармактарга багыттай алмак. 

«Банктар жана банк иши жөнүндө» Кыргыз Республикасынын Мыйзамынын 50-беренесинин 1-бөлүгүнүн 2-пунктуна ылайык, ар бир банктык эмес уюмга инвестициянын, анын ичинде финансылык салымдардын жана кредиттердин өлчөмү банктын өздүк салымынын он беш пайызынан кем болбошу керек. (регулятивдик) капитал, ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык иш алып барган банктар үчүн - банктын өздүк (регулятивдик) капиталынын отуз пайызынан кем эмес. 

Ошентип, ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык иш алып барган банктар үчүн инвестициялоо үчүн кеңири коридор түзүлгөн, ал эми кадимки банктар өз мүмкүнчүлүктөрүн өздүк капиталынын 15 пайызына чейин чектеген. 

 

2. Проблеманын масштабы 

Калктын банктык кызмат көрсөтүүлөрдөн пайдалануу мүмкүнчүлүгү боюнча каралып жаткан проблемалардын масштабы банктык кызмат көрсөтүүлөрдү керектөөчүлөрдөн баштап коммерциялык банктардын өздөрүнө, банк эмес финансы-кредит уюмдарына жана төлөм уюмдарына, ошондой эле мамлекеттик ишканаларды кошо алганда, мамлекеттик жана муниципалдык мекемелерге чейин көптөгөн тараптарга таасирин тийгизет. 

2024-жылдын 1-октябрына карата абал боюнча Кыргыз Республикасынын аймагында калкка кызмат көрсөтүүлөрдү сунуштаган  

21 банк, 194 банк эмес финансы-кредит уюму, 3 насыялык бюро, 1 кепилдик фонд, 41 төлөм уюму жана 40 төлөм системасынын оператору иштейт. 

Банктык кызмат көрсөтүүлөргө жеткиликтүүлүктү камсыз кылуу бир катар стратегиялык документтерде камтылган. 

Кыргыз Республикасынын Президентинин 2021-жылдын  

12-октябрындагы УП № 435 Жарлыгы менен бекитилген 2026-жылга чейин Кыргыз Республикасын өнүктүрүүнүн улуттук программасынын  

5.6-пунктунда банк секторун андан ары өнүктүрүү үчүн калкка жана чарба жүргүзүүчү субъекттерге финансылык кызмат көрсөтүүлөрдүн жеткиликтүүлүгүн жогорулатууну улантуу зарыл экендиги каралган. Иш банк системасынын финансылык ортомчулугунун деңгээлин жогорулатууга, санариптик төлөм технологияларын өнүктүрүүгө, накталай эмес төлөмдөрдүн жана эсептешүүлөрдүн үлүшүн көбөйтүүгө жана калктын финансылык сабаттуулугунун деңгээлин жогорулатууга багытталат. 

Жогоруда айтылган проблемаларды жоюу же минималдаштыруу калктын финансылык абалын жакшыртып, өлкөнүн экономикалык өнүгүүсүнө шарт түзөт. Негизги максатта жеке адамдардын кызыкчылыктарын эске алган жана ашыкча чыгашасыз зарыл болгон банктык кызмат көрсөтүүлөрдү пайдаланууну камсыз кылган ыңгайлуу финансылык чөйрөнү түзүү каралган, ошондой эле реалдуу экономикага банктык инвестицияларды көбөйтүү, жаңы жумуш орундарын түзүү жана экономикалык өсүштү тездетүү.  

Мындан тышкары, алдамчылыкка каршы аракеттенүү системасын (антифрод системасын) колдонууга киргизүү боюнча сунушталып жаткан өзгөртүүлөр 21 банкка, ошондой эле азыркы учурда банктардын кардарларынын инсандыгына жана мүлкүнө карата алдамчылык аракеттерди жүргүзүү тобокелдигине дуушар болгон банктардын кызмат көрсөтүүлөрүнөн пайдаланган өлкөнүн бардык эрезеге жеткен калкына таасирин тийгизет. 

 

3. Жөнгө салууну өзгөртүү үчүн негиздер. Проблеманы чечүүнүн актуалдуулугу  

Банктык жана төлөм кызмат көрсөтүүлөрүнүн өнүгүшүнө жана өсүшүнө, алардын атаандаштык шарттарына жана калктын жашоосунун жакшырышына тийгизген таасирине байланыштуу, эсеп ачууда, колдонууда жана андан акча чыгарууда чыгашалар кардарларга жүктөлө тургандыгын эске алуу менен, кардарлар үчүн кызмат көрсөтүүлөрдүн жеткиликтүүлүгүн жана адилеттүүлүгүн камсыз кылуу максатында, тарифтерди жөнгө салуу зарылдыгы келип чыгууда.  

Учурдагы жөнгө салуу талаптары менен катар эле, төмөнкүдөй күндөлүк проблемаларды чечүү талап кылынат:  

- калктын жана чакан бизнес өкүлдөрүнүн көпчүлүгүнүн, айрыкча аярлуу топтордун жана коммерциялык эмес уюмдардын банктык жана төлөм кызмат көрсөтүүлөрүн пайдалануу мүмкүнчүлүгү чектелген; 

- чендердин, тарифтердин жана комиссиялык төлөмдөрдүн баа түзүмүнүн ачык эместиги жана татаалдыгы, бул финансылык кызмат көрсөтүүлөрдүн шарттарын салыштырууда жана маалыматтын негизинде чечим кабыл алууда кардарлар үчүн кыйынчылык жаратат;  

- рыноктун айрым субъекттеринин жана бүтүндөй өлкөгө таркаган түйүндөрү бар сыяктуу субъекттердин топторунун банктык жана төлөм кызмат көрсөтүүлөрү үчүн экономикалык жактан негизсиз жогору комиссияларды жана тарифтерди белгилөө мүмкүндүгү. 

Кредиттерди берүү жана төлөмдөрдү жүргүзүү шарттарын жөнгө салуу жагында талаптардын белгилениши глобалдуу санариптештирүүнүн алкагында керектөөчүлөрдүн укуктарын коргоонун жогору деңгээлин камсыз кылган чараларды ишке ашырууга мүмкүндүк берет. Адамдардын кеңири чөйрөсүнө банктык кызмат көрсөтүүлөрдүн жеткиликтүүлүгүн жогорулатуу үчүн банктык жана төлөм кызмат көрсөтүүлөрүнө баа түзүүнү жөнгө салуунун натыйжалуу механизмдерин колдонууга киргизүү өлкөнүн экономикасына төмөнкүдөй алгылыктуу таасирин тийгизиши мүмкүн: 

- өлкө жарандарынын карыз оорчулугун төмөндөтөт; 

- кредиттерди кайтарууга байланыштуу банк тобокелдиктерин азайтат; 

- финансылык кызмат көрсөтүүлөрдүн жеткиликтүүлүгүн жана банк системасына ишенимди жогорулатат; 

- финансылык кызмат көрсөтүүлөрдүн ачык-айкындуулугун жана бааларды алдын ала билүү мүмкүнчүлүгүн камсыз кылуу менен, керектөөчүлөрдү адилетсиз жана ашыкча эле жогору чендерден, комиссиялардан жана тарифтерден коргоо; 

- банктык жана төлөм рыногунун көлөмү боюнча ар башка субъекттер үчүн бирдей шарттарды түзүү, бул сунушталуучу кызмат көрсөтүүлөрдүн баасы боюнча гана эмес, сапаты боюнча да атаандаштыкка өбөлгө түзөт. 

Антифрод-системаларды жана эсептерди ыкчам блокировкалоо чараларын киргизүү менен төмөнкү маселелер чечилет: 

1) Алдамчылык учурларынын өсүшү  

Заманбап технологиялар жана интернет-кызмат көрсөтүүлөр алдамчылар үчүн улам жаңы мүмкүнчүлүктөрдү түзүүдө, бул алдамчылык схемаларынын көбөйүшүнө алып келет. Антифрод-системаларды ишке киргизүү менен банктар, микрофинансылык уюмдар, төлөм уюмдары жана төлөм системаларынын операторлору мындай схемаларды ыкчам идентификациялоо жана алдамчылыкка бөгөт коюу жагында чараларды көрүүгө мүмкүндүк берет.  

2) Керектөөчүлөрдү коргоо 

Банктардын башкы милдеттеринин бири катары өз керектөөчүлөрүнүн каражаттарынын коопсуздугун камсыздоо саналат. Натыйжалуу антифрод-системалар алдамчылардын күнөөсү боюнча каражаттарды жоготуу тобокелдиктерин азайтат, ал эми эсептерди ыкчам блокировкалоо мүмкүнчүлүгү кардарларды кошумча коргоого мүмкүнчүлүк түзөт.  

3) Банк системасына карата ишеним 

Кардарлар банктык кызмат көрсөтүүлөрдөн жигердүү колдонуусу үчүн өз каражаттарынын коопсуздугуна ишенүүсү зарыл. Ишенимдүү антифрод-чаралар белгилүү бир финансылык мекемелерге карата жана бүтүндөй банк системасына карата ишенимди түптөөгө өбөлгө түзөт.  

4) Ыкчам чара көрүү 

Эсептерди айкын убакыт ыргагында блокировкалоо мүмкүнчүлүгү банктарга шектүү иштерге карата дароо чара көрүү инструменти болуп саналат. Бул алдамчылык операцияларына бөгөт коюу жана кардарларга каражаттарды кайтаруу мүмкүнчүлүгүн кыйла жогорулатат.  

Жаңы системаларды жана инструменттерди колдонууга киргизүү шектүү иш-аракеттерди дароо аныктоого, транзакцияларды иликтеп чыгууга жана потенциалдуу тобокелдиктерге бөгөт коюуга мүмкүндүк берет. Албетте, белгилүү бир учурларда антифрод-системаларды колдонуу механизми кардардын финансылык жоготууларга дуушарлануу мүмкүндүгүн жокко чыгарууга, ошондой эле банк системасына карата тобокелдиктерди кыскартууга жардам берет. 

Глобалдык белгисиздиктин жана өзгөргөн экономикалык шарттардын шартында диверсификация банк тутумунун туруктуулугунун маанилүү факторуна айланууда. Учурдагы чектөөлөрдү жеңилдетүү банктарга каржылык эмес секторлорго инвестициялоого мүмкүндүк берет жана аларга экономикада финансылык ресурстарды кыйла натыйжалуу бөлүштүрүүгө, аларды кыйла келечектүү тармактарга багыттоого, кирешелүүлүгүн жана атаандаштыкка жөндөмдүүлүгүн жогорулатууга, экономикалык өсүшкө өбөлгө түзөт. 

Эгерде туунду/көз каранды компанияларды сатып алууга болгон чектөөлөр сакталса, төмөндөгүлөр пайда болот деп ишенебиз: 

- банк секторунун өсүшү жана өнүгүүсү үчүн колдон чыгарылган мүмкүнчүлүктөр; 

- банктардын атаандаштыкка жөндөмдүүлүгүн төмөндөтүү; 

- инновациялык өнүгүүнүн басаңдашы, банктардын финтех жана башка келечектүү багыттарга адистешкен туунду/байланыштуу компанияларды сатып алуусун чектөө менен; 

- экономиканын реалдуу секторун жетишсиз каржылоо. 

Ошол эле учурда банктын финансылык туруктуулугун камсыз кылган жана аманатчылардын кызыкчылыктарын коргой турган так эрежелерди жана контролдук механизмдерди түзүү маанилүү. Абдан натыйжалуу механизмдердин кээ бирлери болуп төмөнкүлөр саналат: 

- эгерде анын туунду банкы тобокелдиктин жогорку деңгээли бар ишти, анын ичинде инвестициялык ишти же туунду финансылык инструменттер менен операцияларды жүргүзсө, банктын кошумча капиталына талаптарды белгилөө; 

- сатылып алынган компаниянын мурунку жылдардагы жоготуулары жок жана/же акыркы 2 жыл ичинде чыгаша менен иш алып барбашы же компаниянын финансылык натыйжаларына таасирин тийгизе турган соттук териштирүүлөр болбошу керек деген талапты белгилөө. 

Жогорудагы жана башка талаптар Улуттук банктын ченемдик укуктук актыларында белгиленет. 

 

4. Эл аралык тажрыйба 

Россия Федерациясынын «Россия Федерациясынын Борбордук банкы (Россия банкы) жөнүндө» федералдык мыйзамына ылайык, Россия Федерациясынын Борбордук банкы директорлор кеңешинин чечиминин негизинде, кредиттик уюмдар жана (же) микрофинансылык уюмдар үчүн кредиттик уюмдар өз кардарларынан алган төлөмдүн максималдуу өлчөмүн белгилөөгө укуктуу. 

Казакстан Республикасынын «Казакстан Республикасындагы банктар жана банк иштери жөнүндө» мыйзамына ылайык (39-берененин 1-бөлүгү. Чендер жана тарифтер), сый акы жана комиссиялык төлөм чендери, ошондой эле банктык кызмат көрсөтүүлөр үчүн тарифтерди банктар, банктык операциялардын айрым түрлөрүн сунуштаган уюмдар Казакстан Республикасынын мыйзамдарында белгиленген чектөөлөрдү эске алуу менен өз алдынча белгилешет.  

Белоруссия Республикасынын Банктык кодексине ылайык (31-берене. Улуттук банктын кредиттик мамилелер чөйрөсүндө укуктар), Улуттук банк акча рыногун жана кредиттик ресурстар рыногун жөнгө салуу үчүн өз операциялары боюнча пайыздык чен өлчөмдөрүн белгилейт жана өзгөчө учурларда – банктардын жеке адамдардын жана (же) юридикалык жактардын акча каражаттары менен операциялары боюнча чектүү (максималдуу жана (же) минималдуу) пайыздык чен өлчөмдөрүн белгилейт.  

Белорусь Республикасынын Банктык кодексине ылайык (203-берене. Банктын жана банк эмес финансы-кредит уюмунун кызмат көрсөтүүлөрү үчүн сый акы (төлөм) алынбайт: 

- мамлекеттик органдарды, бюджеттин эсебинен каржыланган уюмдарды, башка юридикалык жактарды жана жеке ишкерлерди алар тарабынан бюджеттик каражаттарын жайгаштыруу үчүн ачылган күндөлүк (эсептешүү) банктык эсептери боюнча тейлөө үчүн; 

- республикалык жана жергиликтүү бюджеттерге, мамлекеттик бюджеттен тышкаркы фонддорго салыкты, жыйымды (алымды), туумду жана башка милдеттүү төлөмдөрдү чегерүүгө эсеп ээсинин төлөм тапшырмасын аткаруу үчүн; 

- республикалык жана жергиликтүү бюджеттерге, мамлекеттик бюджеттен тышкаркы фонддорго салыкты, жыйымды (алымды), туумду жана башка милдеттүү төлөмдөрдү өндүрүү жөнүндө төлөм тапшырмасын аткаруу үчүн; 

- республикалык жана жергиликтүү бюджеттерге, Белоруссия Республикасынын калкын социалдык коргоо боюнча мамлекеттик бюджеттен тышкаркы фонддорго жеке адамдардан салыкты, жыйымды (алымды), туумду жана башка милдеттүү төлөмдөрдү төлөөдө накталай акча каражаттарын кабыл алуу үчүн; 

- бюджеттик каражаттарды пайдалануу менен банктар аралык эсептешүүлөрдү жүргүзүү үчүн; 

- мыйзам актыларында каралган башка учурларда. 

Өзбекстан Республикасынын Президентинин 2023-жылдын  

9-мартындагы № ПП-88 «Калк төлөмдөрдү жүзөгө ашыруусу үчүн кошумча ыңгайлуулуктарды түзүү жөнүндө» токтомуна ылайык, 2023-жылдын  

1-майынан тартып алардын бенефициарлары катары бюджеттик жана корпоративдик буйрутмачылар саналган, төлөмдөр боюнча көрсөтүлгөн төлөм кызмат көрсөтүүлөрү үчүн комиссиялык төлөмдөр жеке адам-төлөөчүдөн эмес, төлөө түрүнө карабастан төлөм суммасынын эсебинен өндүрүү белгиленген. 

Комиссиялык төлөмдөр (жыйымдар) өлчөмү төлөм суммасынын 1 (бир) пайызына чейин белгиленген, бирок алардын жалпы суммасы Өзбекстан Республикасынын Борбордук банкы тарабынан белгиленүүчү чектүү өлчөмдөрдөн ашпоого тийиш. 

Өзбекстан Республикасынын Борбордук банк Башкармасынын  

2023-жылдын 25-апрелиндеги № 10/7 «Алардын бенефициарлары катары бюджеттик жана корпоративдик буйрутмачылар саналган төлөмдөрдү жүзөгө ашырууда төлөнүүчү комиссиялык төлөмдөрдүн (жыйымдардын) чектүү өлчөмүн белгилөө жөнүндө» токтомуна ылайык, 2023-жылдын 1-майынан тартып жыйымдардын чектүү өлчөмү базалык эсептик чоңдуктун 20% өлчөмүндө белгиленген жана 68 миң сумду түзөт. 

2024-жылдын 20-июлуна карата абал боюнча: 68 миң сум = 462,4 сом. 

 

Антифрод-системаларды колдонууга киргизүүнү жөнгө салуучу талаптар 

Өзбекстан Республикасынын Президентинин 2023-жылдын  

30-ноябрындагы №ПП-381 «Санариптик продукцияны (кызмат көрсөтүүлөрдү) керектөөчүлөрдүн укуктарын коргоону күчөтүү жана санариптик технологиялар аркылуу укук бузууларга каршы күрөшүү боюнча чаралар жөнүндө» токтомунун 3-пунктуна ылайык, Өзбекстан Республикасынын Борбордук банкына кызыкдар ведомстволор менен биргеликте чаралар топтомун иштеп чыгуу жана бекитүү тапшырылган. Анда коммерциялык банктар, төлөм системаларынын операторлору жана төлөм уюмдары тарабынан жарандарга онлайн-кызматтарды көрсөтүүдө техникалык коргоо методдорун өркүндөтүү, антифрод-системаларды колдонууга киргизүү, катары менен ишке ашырылган үч жана андан көп которууларды контролдоону автоматташтыруу, банктык карталардын пайдаланылышын жана кошумча биометрикалык жана башка коргоо чараларын колдонуу менен жеке адамдардын ортосунда ири өлчөмдө акча которууларды жүзөгө ашырууну контролдоо механизмдерин колдонууга киргизүү каралган. 

Беларусь Республикасынын Улуттук банк Башкармасынын  

2023-жылдын 28-декабрындагы №501 «Электрондук акча менен операцияларды жүзөгө ашырууда ички контролдук жөнүндө» токтому менен бекитилген, Кылмыш жолу менен алынган кирешелерди легалдаштырууга жол бербөө, террористтик ишти каржылоо жана электрондук акча менен операцияларды жүзөгө ашырууда массалык кыргын салуучу куралды жайылтууну каржылоо чөйрөсүндөгү ички контролдук эрежелерине карата талаптар жөнүндө нускоонун 67-пунктуна ылайык, эмитент каражаттары «тоңдурулууга» тийиш болгон кардарларды автоматтык түрдө аныктоого жана ал ишке ашырылганга чейин блокировкалоого тийиштүү финансылык операцияны аныктоого мүмкүндүк берүүчү программалык камсыздоону колдонот. 

№ 161-ФЗ «Улуттук төлөм системасы жөнүндө» федералдык мыйзамга ылайык, кардардын тапшырмасын аткарууга кабыл алууда акча каражаттарын которуу боюнча оператор кардардын акча каражаттарын тескөө укугуна ынанууга милдеттүү. Ал ишке ашырып жаткан тобокелдиктерди тескөө системасынын алкагында, акча каражаттарын которуу боюнча оператор, анын кардарлары тарабынан ишке ашырылып жаткан операциялардын мүнөзүн, параметрлерин жана көлөмүн (кардар тарабынан жүзөгө ашырылып жаткан иш) талдоонун негизинде, кардардын макулдугусуз акча каражаттарын которуунун тиешелүү белгилерине ылайык келген операцияларды аныктоо жол-жоболорун белгилейт. 

Россия банкынын № 382-П жобосуна ылайык, акча каражаттарын которуу боюнча оператор, банктык төлөм агенти (субагент), төлөм инфраструктурасынын кызмат көрсөтүү оператору жасалма электрондук билдирүүлөрдү аныктоого, анын ичинде үчүнчү жактардын электрондук төлөм каражаттарын пайдаланууда кардарлардын аракеттерин имитациялоосун, жана алдамчылардын авторизациялоо жол-жобосун аткаргандан кийин авторизацияланган кардардын атынан (авторизацияланган кардардын ордуна) акча каражаттарын которууга байланыштуу операцияларды жүзөгө ашыруусун аныктоого милдеттүү. 

 

Туунду жана туунду ишканаларды сатып алуу 

 

Америка Кошмо Штаттары 

Америка Кошмо Штаттарында банктар ар кандай туунду компаниялар жана башка чарба жүргүзүүчү субъекттер аркылуу кирешелүүлүгүн жогорулатууга, кардарларды тейлөөнү жакшыртууга жана технологиялык инновацияларга жана атаандаштыкка жооп берүүгө багытталган өнүмдөрдүн жана кызматтардын кеңири спектрин иштеп чыгышат жана сунушташат. 

Туунду жана башка чарба жүргүзүүчү субъекттерге иштеп жаткан туунду компаниялар, финансылык туунду компаниялар, банктык кызмат көрсөтүүлөр боюнча туунду компаниялар жана уруксат берилген банк ишин жүзөгө ашыруучу чарбалык субъектилерде (туунду же контролдук кылбаган инвестициялар) контролдонбогон үлүштөр кирет. 

Финансылык туунду компаниялар - бул банктык туунду компаниялар болуп саналбаган (башкача айтканда, иштеп жаткан туунду банктар ата мекендик банктарга тиешелүү шарттарда банк түздөн-түз жүзөгө ашыра ала турган иш-аракеттерди гана жүргүзүшөт) же ата мекендик банктар башка жол менен башка жол менен көзөмөлдөөгө ыйгарым укук берилген туунду компаниялар. федералдык мыйзамдын ачык шарттары. Финансылык туунду компаниянын үлүшүнө банк ээ болушу үчүн банк жана туунду компания белгилүү бир талаптарга жооп бериши керек. 

Финансылык туунду компания кредиттерди берүү, акча менен операцияларды жүргүзүү, акча которуу, башкалардын пайдасына инвестициялоо, андеррайтинг, соодалоо же баалуу кагаздар рыногун түзүү, же болбосо каалаган мамлекетте агент же брокер катары иш алып барышы мүмкүн. камсыздандыруу, кепилдик же зыяндын ордун толтуруу , жаракат, зыян, оору, майыптык, өлүм, укуктун кемчиликтери же агент же брокер катары аннуитеттерди берүү. 

 

Казакстан Республикасы 

 

"Казакстан Республикасындагы банктар жана банк иши жөнүндө" Кыргыз Республикасынын Мыйзамынын (мындан ары - Мыйзам) 11-1-беренесине ылайык банк жана банктык холдингдик компания өз ыйгарым укуктарын жүзөгө ашыруу үчүн аларга Мыйзамдын 8-беренесинде берилген ыйгарым укуктуу органдын алдын ала уруксаты менен гана туунду уюмду түзө алат же түзө алат. 

Мыйзамдын 8-беренесине ылайык банктар төмөндөгүлөрдүн уставдык капиталындагы акцияларды же катышуу үлүшүн түзүүгө жана сатып алууга укуктуу: 

- финансылык уюмдар, ошондой эле банктар, камсыздандыруу уюмдары, пенсиялык фонддор, баалуу кагаздар рыногунун кесипкөй катышуучулары, төлөм уюмдары статусуна ээ болгон юридикалык жактар ​​- Кыргыз Республикасынын резидент эместери. чыгарылган (коом тарабынан артыкчылыктуу жана кайра сатып алынган) акциялардын (үлүштөрдүн) уставдык капиталга катышуусу); 

- сатылып алынган акциялардын (уставдык капиталдагы үлүштөрүнүн) шайкештигин эске алуу менен, чыгарылган акциялардын (артыкчылыктуу акцияларды жана коом сатып алган акцияларды алып салуу) он пайызынан аз өлчөмдөгү юридикалык жактарга; ыйгарым укуктуу органдын ченемдик укуктук актысынын талаптары менен; 

- банктык кепилдикке баалуу кагаздарды чыгаруу жана жайгаштыруу максатында түзүлгөн, Казакстан Республикасынын резидент эместери болуп саналган туунду атайын уюмдар; 

- Казакстан Республикасынын долбоордук каржылоо жана секьюритилизация жөнүндө мыйзамдарына ылайык секьюритилендіру операцияларын жүргүзүү үчүн түзүлгөн туунду атайын финансылык компаниялар; 

- экинчи деңгээлдеги банктардын кредит портфелдеринин сапатын жакшыртууга адистешкен уюм менен биргеликте түзүлгөн (сатып алынган) шектүү жана үмүтсүз активдерди сатып алган Казакстан Республикасынын резиденттери-уюмдары; 

- башкы банктын күмөндүү жана үмүтсүз активдерин сатып алган Казакстан Республикасынын туунду компаниялары-резиденттери; 

- банкнотторду, монеталарды жана баалуулуктарды инкассациялоо өзгөчө иши болуп саналган туунду компаниялар; 

- электрондук акча системасынын операторунун кызматтарын көрсөтүүчү уюмдар; 

- лизингдик иш менен алектенген туунду компаниялар; 

- банк ишиндеги эсептешүүлөрдүн катышуучуларынын ортосунда маалыматтык, телекоммуникациялык жана технологиялык өз ара аракеттенүүнү, анын ичинде төлөм карттары менен операциялар боюнча эсептешүүлөрдү камсыз кылуу боюнча кызматтарды көрсөтүүчү уюмдар; 

- электрондук цифралык кол тамганын ачык ачкычынын электрондук цифралык кол тамганын жабык ачкычына шайкештигин күбөлөндүрүү, ошондой эле каттоо күбөлүгүнүн аныктыгын тастыктоо боюнча ишти жүзөгө ашыруучу уюмдар; 

- Кыргыз Республикасынын жарандык мыйзамдарына жана чет мамлекеттин мыйзамдарына ылайык күрөө катары кабыл алынган бул уюмдардын үлүштөрү же уставдык капиталындагы үлүштөрү банктардын менчигине өткөн юридикалык жактар; 

- Казакстан Республикасынын аймагында иштеген фондулук биржалар жана борбордук депозитарий; 

- кредиттик бюролор; 

- жасалма интеллект, блокчейн жана башка инновациялык технологияларды колдонуу менен финансылык жана (же) төлөм кызматтарын көрсөтүү мүмкүнчүлүгүн көрсөтүү боюнча кызматтарды көрсөтүүчү уюмдар (Казакстан Республикасынын резиденттери жана резидент эместери); 

- Кыргызстанда кызмат көрсөтүүчү уюмдар (Казакстан Республикасынын резиденттери жана резидент эместери). 

 

II. СУНУШТАЛЫП ЖАТКАН ЖӨНГӨ САЛУУ ЖӨНҮНДӨ МААЛЫМАТ 

 

5. Мамлекеттик жөнгө салуунун максаты 

5.1. Банктык жана төлөм кызматтары боюнча комиссияларды жана пайыздык чендерди жөнгө салуу жарандардын укуктарын коргоого, финансы системасынын туруктуулугун колдоого жана финансы кызматтары рыногунда адилеттүүлүктү камсыз кылууга багытталган бир нече негизги максаттарды көздөйт. 

Жөнгө салуунун башкы максаттарынын бири – жеке адамдардын укуктарын коргоо жана банктык жана төлөм кызмат көрсөтүүлөрүнүн наркын негизсиз жогорулатуунун алдын алуу, финансылык операциялардын коопсуздугун камсыз кылуу. 

5.2. Жөнгө салуу кредиттер боюнча өтө эле жогору чендерди жана банктык кызматтар боюнча комиссияларды алдын алууга көмөк көрсөтөт, ал өз кезегинде:  

- банктар ортосунда алгылыктуу атаандаштык чөйрө үчүн шарттарды түзөт, бул кызматтардын сапатын жакшыртууга алып келиши мүмкүн. 

- калктын жана чакан бизнестин, ошондой эле коммерциялык максаттарды көздөбөгөн уюмдардын жалпы карыз оорчулугун азайтууга өбөлгө түзөт, бул жарандардын финансылык абалынын начарлашына жол бербөөгө жардам берет.  

Калктын кеңири катмары үчүн финансылык кызматтардан пайдалануу мүмкүнчүлүгүнүн жеткиликтүүлүгү экономикалык өсүштү шарттай алат, анткени жарандар билим алууга, турак жайга жана бизнеске инвестициялоо мүмкүнчүлүгүнө ээ болушат. 

Жалпысынан, кредиттөөдө пайыздык чендерди жана банктык кызмат көрсөтүүлөр үчүн комиссияларды жөнгө салуу бүтүндөй экономикага жана жарандардын бакубат жашоосуна оң таасирин тийгизген кыйла адилеттүү, ачык-айкын жана коопсуз финансылык чөйрөнү түзүүгө багытталган. 

Ошону менен бирге, сунушталган долбоор төмөнкүлөргө багытталган: 

1) алдамчылык аракеттерге ыкчам чара көрүү жана каражаттарды уурдоону алдын алуу үчүн, айрым учурларда банктарга эсептерди блокировкалоо ыйгарым укугун берүү; 

2) кардарлардын каражаттарынын коопсуздук деӊгээлин жогорулатуу үчүн банктардын антифрод-системаларын түзүү жана өнүктүрүү милдеттерин белгилөө; 

3) Улуттук банкка банктын антифрод-системасынын иштөө натыйжалуулугун, анын ичинде Улуттук банктын талаптарына шайкеш келишин текшерүү укугун берүү. 

Бул максаттар ишке ашса, банктык кызмат көрсөтүүлөрдүн жеткиликтүүлүгү, финансылык чөйрөнүн коопсуздугу жогорулашы күтүлүүдө, бул Кыргыз Республикасынын экономикасына жана жарандардын жашоо-шартына оң таасирин тийгизет.  

Сатып алынган туунду компанияларга/көз каранды компанияларга карата банктар тарабынан талаптарды бир эле учурда так эрежелер менен жеңилдетүү, алар Улуттук банктын ченемдик укуктук актыларында белгиленет, банк секторунун тең салмактуу өнүгүшүнө өбөлгө түзөт, ошондой эле банктар менен камсыз кылуунун ортосундагы тең салмактуулукту табууга жардам берет. өнүктүрүү жана инвестициялоо үчүн жетиштүү эркиндик жана банк системасы үчүн тобокелдиктерди минималдаштыруу зарылчылыгы менен. 

 

6. Сунушталган жөнгө салуу 

Сунушталып жаткан жөнгө салуунун алкагында Улуттук банкка зарыл учурда коммерциялык банктар, банк эмес финансы-кредит уюмдары жана Улуттук банктын көзөмөлүнө алынган юридикалык жактар үчүн жөнгө салуу, талаптарды белгилөө, кызмат көрсөтүүдө комиссия алуусуна чектөөлөрдү жана тыюу салуу ыйгарым укуктарын берүү сунушталууда.  

Ошондой эле сунушталып жаткан жөнгө салуунун алкагында банктарга кардарларды коргоо, алдамчылык аракеттерге ыкчам чара көрүү жана каражаттардын уурдалышын алдын алуу үчүн айрым учурларда эсепти блокировкалоого банктарга ыйгарым укук берүү сунушталат. 

Банктарга Улуттук банктын катуу талаптарына жооп берген натыйжалуу антифрод-системаларды ишке киргизүү сунушталат. Бул системалар шектүү аракеттерди аныктоо, алдамчылык операцияларында транзакцияларды изилдөө үчүн маанилүү инструмент болуп эсептелет. Бул жөнгө салууну кабыл алууда тобокелдиктердин кыйла төмөндөшү күтүлөт жана күтүлгөн финансылык жоготуулардын алдын алууга болот. 

Ошондой эле сунушталып жаткан чараларда алдамчылыкка шектенүү жаралган учурда, эсептерди ыкчам блокировкалоо мүмкүнчүлүгү каралгандыгын белгилеп кетүү зарыл. Бул функция банктык мекемелерге бат жана натыйжалуу аракеттенүүгө мүмкүндүк берүү менен, керектөөчүлөрдү коргоодо маанилүү кадам болуп саналат. Алдамчылык аракети аныкталган шартта, эсептерди блокировкалоону кошо алганда, ыкчам чара көрүү санкциясыз транзакциялардын алдын алууга жана зыянды азайтууга мүмкүндүк берет.  

Банктын сатып алынган туунду/көз каранды компаниялары үчүн иштин түрлөрүн кеңейтүү бөлүгүндөгү талаптарды жеңилдетүү бир эле учурда Улуттук банктын ченемдик укуктук актыларында, механизминде критерийлердин жана эрежелердин комплексин белгилөө менен милдеттүү түрдө ишке ашырылат. анын ичинен төмөнкү компоненттерди камтыйт: 

- сатып алынган туунду/көз каранды компаниянын инвестициясынын көлөмүнө жана тобокелдигине жараша кошумча капиталга карата талаптар; 

- туунду/көз каранды компанияны сатып алууга Улуттук банктын милдеттүү уруксаты (учурдагы жобо); 

- туунду/көз каранды компанияларды кредиттөө боюнча лимиттерди, кепилдиктерди жана өз ара байланышкан операциялардын башка түрлөрүн белгилөө (учурдагы жөнгө салуу); 

- башкаруу органдарынын көз карандысыздыгына жана тобокелдиктерди башкаруу системаларынын болушуна талаптарды белгилөө; 

- банктарга өздөрүнүн туунду/ көз каранды компанияларынын финансылык абалы жөнүндө маалыматтарды ачыкка чыгаруу боюнча талаптарды белгилөө; 

- Консолидацияланган көзөмөл (учурдагы жөнгө салуу)  

 

7. Жөнгө салуудан улам социалдык жана экономикалык натыйжаларды баалоо 

7.1. Датага карата (жөнгө салуу максаттарына жетишүү деӊгээли) күтүлгөн натыйжалуулук.  

Сунушталып жаткан жөнгө салуу финансы системасына ишеним деңгээлин жогорулатат жана калктын социалдык жактан аялуу катмарына колдоо көрсөтөт, ошондой эле өлкөнүн экономикалык өсүшүнө оң таасирин тийгизет. 

7.2. Экономикага, социалдык секторго жана экологияга күтүлгөн таасири: 

1) экономикага тийгизген таасири: 

- оң, анткени банктык кызмат көрсөтүүлөрдү керектөөчүлөрдүн көбөйүшү жана алдамчылык аракеттерден жабыркагандардын саны кыскарышы күтүлөт; 

- терс, айрым финансылык уюмдар тобокелдик деңгээли жогору карыз алуучуларга кредиттерди азыраак бериши мүмкүн, анткени, пайыздык чендерге чектөөлөр мүмкүн болуучу тобокелдиктердин ордун жабууга мүмкүндүк берет;  

2) социалдык чөйрөгө тийгизген таасири: 

- оң, анткени кардарларда банктык кызмат көрсөтүүлөрдү пайдалануу мүмкүнчүлүгү пайда болот, бул банктык кызмат көрсөтүүлөрдү пайдаланууга кызыгуунун жогорулашынан улам калктын финансылык сабаттуулугуна таасирин тийгизет; 

- терс таасирин тийгизбейт; 

3) экологияга тийгизген таасири – сунушталган жөнгө салуу экологияга олуттуу таасирин тийгизбейт (түз таасирин тийгизбейт). 

7.3. Кызыкдар тараптардын негизги топторуна – жөнгө салуу адресаттарына күтүлүүчү таасири:  

1) мамлекеттик органдарга оӊ таасирин тийгизет, анткени өлкө экономикасына позитивдүү таасирин тийгизе тургандыгы болжолдонууда. 

2) ишкерлерге таасири:  

2.1) банктар, банк эмес финансы-кредит уюмдары, төлөм уюмдары, төлөм системаларынын операторлору жана Улуттук банктын көзөмөлүнө алынган башка юридикалык жактар (21 банк, 194 банк эмес финансы-кредит уюму, 3 насыялык бюро, 1 кепилдик фонд, 41 төлөм уюму жана төлөм системаларынын 40 оператору). 

- терс – жөнгө салынуучу сегменттердеги кирешелүүлүктүн төмөндөшүн жабуу үчүн башка тиешелүү кызмат көрсөтүүлөрдүн кымбатташына алып келиши мүмкүн болгон комиссияларды жана сый акыларды чектөөлөр кабыл алынуучу операциялар боюнча иштен түшкөн кирешенин азайышы; 

оӊ – кардарлардын санынын көбөйүшү, кардарлардын лоялдуулугунун жогорулашы. 

3) калкка таасири: 

- оӊ – банктык кызмат көрсөтүүлөр жеткиликтүү болуп, алдамчылык тобокелдиктеринин азайышынан улам банктык кызмат көрсөтүүлөргө ишеним деӊгээли жогорулайт. 

- терс – жок. 

7.1. Датага карата күтүлгөн аткаруу (контролдук максатка жетүү деңгээли). 

Банктык туунду/көз каранды компаниялардын ишинин түрлөрүн кеңейтүү банктарга өз ишмердүүлүгүн диверсификациялоого жана тобокелдиктерге көзөмөлдү сактоо менен экономиканын финансы секторуна түздөн-түз тиешеси жок келечектүү секторлоруна инвестициялоого мүмкүндүк берет. 

7.2. Экономикага, социалдык секторго жана айлана-чөйрөгө күтүлгөн таасири: 

1) экономикага тийгизген таасири: 

- позитивдүү, анткени экономиканын ар кандай секторлорунда атаандаштыктын күчөшү, банктарда капиталды бөлүштүрүүнүн натыйжалуулугун жогорулатуу, экономиканын өсүшү, жаңы жумуш орундарын түзүү жана инновацияларды өнүктүрүү күтүлүүдө; 

- терс, туунду компаниялар банктар үчүн жоготууларга алып келиши мүмкүн болгон тобокелдиктерди туура эмес башкарышы мүмкүн, экономиканын ар кандай секторлорунда туунду компанияларга ээ болгон ири банктар атаандаштыкты чектөө үчүн өздөрүнүн үстөмдүк абалын пайдаланышы мүмкүн; 

2) социалдык чөйрөгө тийгизген таасири: 

- оң, анткени банктар социалдык сектордун долбоорлоруна инвестициялай алышат; 

- терс – жок; 

3) айлана-чөйрөгө тийгизген таасири: сунушталып жаткан ченемдик укуктук актылар айлана-чөйрөгө олуттуу таасир тийгизүүнү билдирбейт (тикелей таасири күтүлбөйт). 

7.3. Негизги кызыкдар тараптарга – жөнгө салуунун адресаттарына күтүлгөн таасир: 

1) мамлекеттик органдар: 

– оң – инвестициялык жана экономикалык жигердүүлүктүн өсүшү менен салыктык түшүүлөрдүн көбөйүшү; 

- терс – туунду/көз каранды компаниялардын ишмердүүлүгүн кеңейтүү алардын ишин көзөмөлдөө милдетин татаалдаштырышы мүмкүн. 

2) ишкерлер (банктар): 

- позитивдүү – өсүү жана пайда үчүн жаңы мүмкүнчүлүктөр, атаандаштыкка жөндөмдүүлүктү жогорулатуу (иштерди диверсификациялоонун эсебинен); 

- терс – финансылык эмес секторлорго инвестициялардан потенциалдуу жоготуулар, бизнестин жаңы багыттарын өнүктүрүүгө кошумча инвестициялардын зарылдыгы; 

3) калк: 

- оң – жаңы жумуш орундарын түзүү, социалдык инфраструктураны өнүктүрүү 

- терс - жок. 

 

 

8. Сарптоолорду жана пайданы баалоо 

8.1. Ишкердик субъекттердин сарптоолору менен пайдасын баалоо: 

- зарылчылыгына жараша сарптоолор; 

- алдамчылыктан келип чыккан тобокелдиктерди азайтуу, юридикалык жана аброй тобокелдиктерин азайтуу, кардарлардын ишенимин жогорулатуу сыяктуу пайдасы бар жана жалпысынан субъекттердин финансылык туруктуулугун жогорулатууга жардам берет. 

Сунушталып жаткан Мыйзам долбоору коммерциялык банктардын алдамчылыкка каршы системаларды (антифрод-системаларын) орнотуу милдетин карайт. Көрсөтүлгөн антифрод-системаларды орнотууда коммерциялык банктар программалык камсыздоону, жабдууларды ж.б. сатып алууга байланышкан чыгымдарды тартышы мүмкүн. Ошону менен бирге, бул системалардын наркы банк менен сунуштоочунун ортосундагы эки тараптуу келишимде аныкталат, ошондуктан коммерциялык сырды ачыкка чыгарбоо үчүн бул документте коммерциялык банктардын так сарптоолорун көрсөтүү мүмкүн эмес. 

8.2. Мамлекеттик бюджеттин сарптоолорун жана пайдасын баалоо: 

- мамлекеттик бюджеттен сарптоону талап кылбайт; 

- мамлекеттик бюджетке пайда түшөрү күтүлбөйт. 

 

9. Ишке ашыруудагы тобокелдиктерди баалоо 

1) зарыл финансылык, материалдык жана адамдык ресурстардын жетишсиздигинин тобокелдиктери; 

- тобокелдикти баалоо – орто; 

- жумшартуу боюнча сунушталган чаралар – кызматкерлердин квалификациясын жогорулатуу, антифрод боюнча программалык камсыздоону сатып алуу; 

2) сунушталып жаткан жөнгө салууну ишке ашыруу үчүн механизмдердин жетишсиздигинин тобокелдиктери (туунду/көз каранды банктык компаниялардын иш-аракеттеринин спектрин кеңейтүү үчүн) 

- тобокелдикти баалоо – орточо; 

- жумшартуу боюнча сунушталган чаралар – сатып алынган финансылык эмес компанияларга карата так эрежелерди жана талаптарды катарлаш иштеп чыгуу;3) сунушталып жаткан жөнгө салуу менен киргизилген талаптардын сакталышын талаптагыдай контролдоону камсыз кылбоо тобокелдиктери болбосо – жок; 

4) сунушталып жаткан жөнгө салуунун жөнгө салуучу органдардын учурдагы административдик-башкаруу потенциалына шайкеш келбөө тобокелдиктери – жок. 

 

10. Атаандаштыкка таасирин баалоо  

Сунушталып жаткан жөнгө салуу атаандаштыкка таасирин тийгизбейт, анткени долбоор Улуттук банкка рынокто банктык жана төлөм кызмат көрсөтүүлөрүн жөнгө салуу ыйгарым укуктарын ыйгарат, ошондой эле алдамчылыкка каршы аракеттенүү системаларын (антфрод-системалары) орнотуу боюнча коммерциялык банктардын милдеттерин караштырат, айрым субъекттер үчүн өзгөчө көӊүл буруу же артыкчылык берилбейт. 

Өзүнчө, туунду/көз каранды банк компаниялары үчүн иштин түрүн кеңейтүүдө атаандаштыкка таасири оң жана терс болушу мүмкүн. Позитивдүү - экономиканын ар кандай секторлорунда атаандаштыктын күчөшү, терс - экономиканын ар кандай секторлорунда туунду компанияларга ээ болгон ири банктар атаандаштыкты чектөө үчүн өздөрүнүн үстөмдүк абалын пайдалана алышат. 

 

11. Кызыкдар тараптардын пикирлери  

1) мамлекеттик (мамлекеттик органдар боюнча бөлүштүрүү менен): 

Бул бөлүм мамлекеттик органдар менен макулдашуунун жыйынтыгы боюнча толукталат. 

2) ишкерлер (тандалган критерий боюнча бөлүштүрүү менен): 

а) антифрод-системаларды ишке ашыруу боюнча: 

- оң – банктарга Улуттук банктын катуу талаптарына жооп берген натыйжалуу антифрод-системаларын ишке киргизүү сунушталат. Бул системалар шектүү жигердүүлүктү аныктоо үчүн учурунда шектүү аракеттерди аныктоо жана транзакцияларды талдоо үчүн маанилүү инструмент болуп калат. Эгерде бул жөнгө салуу кабыл алынса, сунушталган өзгөртүүлөр коммерциялык банктарга тобокелдиктерди кыйла азайтууга жол берип, мүмкүн болуучу финансылык жоготууларды алдын алат. 

Кошумчалай кетсек, сунушталып жаткан чаралар алдамчылыкка шектелген учурда эсептерди ыкчам блокировкалоо мүмкүнчүлүгүн караштырат. Бул өзгөчөлүк банк мекемелеринин тез жана натыйжалуу иш алып баруусуна мүмкүндүк берүү менен керектөөчүлөрдү коргоого карай маанилүү кадам болот. Алдамчылык коркунучу айкын болуп калган учурда ыкчам кийлигишүү, анын ичинде эсептерди блокировкалоо, уруксатсыз транзакцияларды алдын алууга жана зыянды азайтууга жардам берет. 

Жаңы системаларды жана инструменттерди киргизүү шектүү иш-аракеттерди ыкчам аныктоого, кардарлардын транзакцияларын талдоого жана тобокелдиктерди алдын алууга шарт түзөт. 

Албетте, айрым учурларда антифрод-системаны колдонуу механизми кардардын мүмкүн болуучу финансылык жоготууларын алдын алууга, ошондой эле банк системасы үчүн тобокелдиктерди минималдаштырууга жардам берет; 

- терс – жок; 

б) жөнгө салуу, комиссиялык сый акыларды, тарифтерди жана пайыздык чендерди өндүрүүгө карата талаптар, чектөөлөр жана тыюу салуулар жагында Улуттук банктын ыйгарым укуктарын белгилөө боюнча: 

- оң – кеңири чөйрөнүн банктык кызмат көрсөтүүлөргө жеткиликтүүлүгүн кеңейтүү үчүн банктык жана төлөм кызмат көрсөтүүлөрүнө баа түзүүнү жөнгө салуунун натыйжалуу механизмдерин киргизүү өлкө экономикасына төмөнкүдөй түрдө оң таасирин тийгизиши мүмкүн: 

- өлкөнүн жарандарынын карыз оорчулугун азайтуу; 

- кредитти төлөөгө байланышкан банк тобокелдиктерин азайтуу; 

- финансылык кызмат көрсөтүүлөрдүн жеткиликтүүлүгүн жана банк системасына болгон ишенимди жогорулатуу; 

- финансылык кызмат көрсөтүүлөрдүн наркы көбүрөөк ачык-айкындуулугун жана алдын ала билүүнү камсыз кылуу менен, керектөөчүлөрдү адилетсиз жана ашыкча жогору чендерден, комиссиялардан жана тарифтерден коргоо; 

- ар кандай өлчөмдөгү банк жана төлөм рыногунун субъекттери үчүн бирдей шарттарды түзүү, бул баа боюнча эле эмес, көрсөтүлүүчү кызматтардын сапаты боюнча атаандаштыкка өбөлгө түзөт; 

- терс – алгылыктуу натыйжадан тышкары, Улуттук банкка комиссияларды чогултууну жөнгө салуу боюнча ыйгарым укуктарды берүү жана экономиканын артыкчылыктуу секторлору үчүн чендерди чектөө сапаттуу финансылык ресурстардын жеткиликтүүлүгүнүн төмөндөшүнө алып келиши мүмкүн экендигин эске алуу зарыл, анткени банктар жана төлөм уюмдары операциялык ишке чыгашаларды жабууга жана жаңы сервистерди өнүктүрүүгө инвестициялоого мүмкүнчүлүктөрү чектелет. Бул, акырында, чакан бизнес жана калк үчүн, анын ичинде алыскы региондор үчүн, жеткиликтүү финансылык инструменттерди тандоону чектеп жана банктык кызмат көрсөтүүлөр чөйрөсүндөгү инновацияларды токтотуу менен кесепеттерди жаратышы мүмкүн.  

Мындан тышкары, бул атаандаштыктын азайышына алып келет, анткени чакан жана жаңы банктар жана төлөм уюмдары тарифтерди чектүү маржа шартында белгилөөдө чектелет. Бул кардарлардын тандоосун жана сапаттуу финансылык кызматтарга жетүү мүмкүнчүлүгүн чектеши мүмкүн. Улуттук банк тарабынан банктык кызмат көрсөтүүлөргө тарифтерди мүмкүн болуучу жөнгө салуу бөлүгүндө сунушталып жаткан өзгөртүүлөр коммерциялык банктардын негизги принцибине, тактап айтканда, киреше алууда жана стратегиялык пландарды ишке ашырууда каршы келет. 

Белгилүү кызматтарды көрсөтүүдө банктардын комиссиялык сый акыларды алууга тыюу салуу банк системасына терс таасирин тийгизиши мүмкүн, б.а. банктардын кирешелүүлүгүнө, алардын стратегиялык пландарын ишке ашырууга жана көрсөтүлүүчү кызматтардын туруктуулугун жана сапатын камсыз кылуунун негизги инструменти болуп саналган баа түзүүнүн натыйжалуулугуна терс таасирин тийгизет. Эгерде мындай тыюу салуулар ар кандай, алдын ала пландаштырылбаган мезгил аралыгында киргизилсе, банктар өз комиссияларын өз убагында жана ыкчам корректировкалай албай калышы мүмкүн, бул атайылабаган бузууларга алып келиши мүмкүн. Өз кезегинде, ар бир мындай мыйзам бузуу банктарга каршы колдонулуп, жөнгө салуу басымын күчөтүү тобокелдиги бар. 

Банктар биринчи кезекте коммерциялык ишканалар болгондуктан, алардын максаты киреше алуу болуп саналат жана комиссиялык сый акыларды жөнгө салуу Банктарга банктык кызмат көрсөтүүлөрдү сунуштагандыгына компенсациялоосун токтотууга алып келет. Мындан улам, Банктар кардарларга жаңы кызматтарды ишке ашыруудан баш тартууга же болгондорун кыскартууга аргасыз болушат. Банктардын программалык-аппараттык комплекстери, байланыш каналдары, инкассациялар, кызматкерлердин иши, бул чыгымдардын бардыгы көрсөтүлгөн кызматтар үчүн комиссиялардын эсебинен жабылат, кээде толук жабылбай калат. Эгерде комиссиялар нөлгө барабар болсо, Банктар кирешелүүлүгүн сактап калуу үчүн чыгашаларды кыскартууга аргасыз болушат. Ушундай түрдө, бул мыйзам чыгаруу демилгеси, кардардын обочо туруп колдонуу каналдарын пайдалануу менен кайсы болбосун банк кызматын ала алган, эсебинен же картасынан же кайсы болбосун банктын идентификацияланган капчыгынан которуу менен толтуруу мүмкүн болгон учурда, банк коомчулугунун ичинде түптөлгөн экосистеманын ажырымына алып келиши мүмкүн. 

Кредиттер боюнча пайыздык чендерге келсек, операциялык чыгашалар, тартылган каражаттардын наркы, инфляциянын деңгээли жана регионго жана карыз алуучуларга жараша өзгөргөн кредиттик тобокелдиктер сыяктуу көптөгөн факторлорду эске алуу менен түзүлөт. Кредиттик тарифтерге өзгөчө чакан жана орто бизнес үчүн, катуу чектөөлөрдү киргизүү, кредит алуу мүмкүнчүлүгүн кыскартууга алып келиши мүмкүн, бул бүтүндөй экономикага терс таасирин тийгизет. 

3) калк (тандалган критерий боюнча бөлүштүрүү менен): 

Бул бөлүм коомдук талкуу жүргүзүүнүн жыйынтыгы боюнча толукталат. 

 

12. Сунушталган жөнгө салууну тандоонун негиздемеси 

Банктык жана төлөм кызмат көрсөтүүлөрүн сунуштаган жактар өз кызматтарынын баасын өз алдынча белгилей алышат, бул кардарлар үчүн атаандашууга өбөлгөлөрдү түзөт. Бирок, банктык кызмат көрсөтүүлөр үчүн колдонуудагы тарифтер көпчүлүк керектөөчүлөр үчүн байкаларлык финансылык оорчулукту жаратат. Ушуга байланыштуу, банктык кызмат көрсөтүүлөрдү кеңири жайылтуу максатында, Улуттук банкка коммерциялык банктар жана төлөм уюмдары тарабынан банктык кызмат көрсөтүүлөрдү сунуштоодо комиссиялык сый акыны жөнгө салуу боюнча ыйгарым укуктарды берүү сунушталууда.  

Кардарларды коргоо максатында алдамчылык аракеттерге тез чара көрүү жана каражаттарын уурдоону алдын алуу үчүн айрым учурларда банктарга эсептерди блокировкалоого ыйгарым укуктарды берүү. 

Жогоруда баяндалгандардын негизинде «Кыргыз Республикасынын банктык жана төлөм кызматтарын көрсөтүү чөйрөсүндө айрым мыйзам актыларына өзгөртүүлөрдү кыргызүү жөнүндө» Кыргыз Республикасынын Мыйзам долбоорун кабыл алуу сунушталууга тийиш, анткени кабыл алуу төмөнкү маселелердин аткарылышын камсыз кылат: 

- зарыл болгон учурда Улуттук банкка банктар, банк эмес финансы-кредиттик уюмдары жана Улуттук банк тарабынан көзөмөлдөнгөн башка юридикалык жактар үчүн комиссиялык сый акыларды, тарифтерди жана пайыздык чендерди өндүрүүгө карата жөнгө салууну, талаптарды, чектөөлөрдү жана тыюу салууларды белгилөө боюнча ыйгарым укуктарды берет. Бул кардарлар үчүн кызмат көрсөтүүлөрдүн жеткиликтүүлүгүн жана адилеттүүлүгүн камсыз кыла турган банк; 

- натыйжалуу антифрод-системалары алдамчылардын айынан каражаттардын жоголуу тобокелдигин азайтууну шарттайт, ал эми эсептерди ыкчам блокировкалоо мүмкүнчүлүгү кардарларга кошумча коргоону берет. 

Банктардын туунду/ көз каранды компаниялары үчүн иштин түрлөрүн кеңейтүү бөлүгүндө сунушталып жаткан өзгөртүүлөр төмөнкүлөргө мүмкүндүк берет: 

- экономикалык өсүштү стимулдаштыруу: банктарга экономиканын финансылык эмес секторлоруна инвестициялоого мүмкүндүк берүү реалдуу секторго кошумча инвестицияларды тартууга, анын өсүшүнө жана диверсификациясына көмөктөшөт, бул жаңы жумуш орундарын түзүүнү, товарларды жана кызмат көрсөтүүлөрдү өндүрүүнү көбөйтүүнү билдирет; жана бүтүндөй экономиканын атаандаштыкка жөндөмдүүлүгүн жогорулатуу; 

- банк секторунун натыйжалуулугун жогорулатуу: Иш-аракеттерди диверсификациялоо банктарга тобокелдиктерди натыйжалуу бөлүштүрүүгө жана алардын кирешелүүлүгүн жогорулатууга мүмкүндүк берет. 

- каржылоо системасын өркүндөтүү: банктардын инвестициялык мүмкүнчүлүктөрүн кеңейтүү өнүктүрүүнү жана модернизациялоону талап кылган экономиканын айрым секторлорунда орун алган каржылоо тартыштыгын жеңүүгө жардам берет; 

 

13. Тиркеме 

Аналитикалык катка төмөнкүлөр тиркелет: 

- Жөнгө салуучу таасирин талдоо методикасынын 1-тиркемесине ылайык форма боюнча ченемдик укуктук актынын долбоорун иштеп чыгуу жөнүндө билдирүү; 

- Жөнгө салуучу таасирин талдоо методикасынын 4-тиркемесине ылайык форма боюнча ачык консультацияларды өткөрүү жөнүндө отчет; 

- Улуттук банктын 2024-жылдын 16-сентябрындагы 2024-Пр-021/223-О буйругу.  

- банктык жана төлөм кызматтарынын тарифтери жана наркы боюнча маалымат. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

«Кыргыз Республикасынын банктык жана төлөм кызмат көрсөтүүлөр чөйрөсүндөгү айрым мыйзам актыларына өзгөртүүлөрдү киргизүү жөнүндө» Кыргыз Республикасынын Мыйзам долбооруна карата тиркеме 

 

 

Төлөм кызматтарына тарифтер боюнча  

МААЛЫМАТ 

(2024-жылдын 30-сентябрына карата) 

 

 

Эсептешүү-кассалык тейлөөгө тарифтер (сом менен) 

Кызмат көрсөтүүнүн түрү	Жеке адамдар				Юридикалык жактар
	Улуттук валюта		Чет өлкө валютасы		Улуттук валюта		Чет өлкө валютасы
	мин	макс	мин	макс	мин	макс	мин	макс
Эсеп ачуу	0	1 000	0	4 210	0	10 000	0	50 520
Эсепти тейлөө (жылына)	0	500	0	8 420	0	1 000	0	8 420
Эсепти толуктоо	0	0,1%	0	2,5%	0	0,1%	0	2,5%
Эсептен алып салуу	0	0,5%	0	2,0%	0	0,3%	0	2%

 

Банктык төлөм карталарын тейлөөгө тарифтер 

Кызмат көрсөтүүнүн түрү	«ЭЛКАРТ» улуттук системасынын банктык төлөм карталары	Эл аралык төлөм системаларынын банктык төлөм карталары (VISA, Mastercard ж.б.)
	улуттук валютада	улуттук валютада	чет өлкө валютасында
Карта берүү	0 дөн 5 000 сомго чейин	0 дөн   60 000 сомго чейин	0 дөн   6 051 сомго чейин
Жыл ичинде тейлөөгө комиссия	0 дөн 500 сомго чейин	0 дөн   25 260 сомго чейин	0 дөн   25 260 сомго чейин
Карта чыгарган банктын инфраструктурасында накталай каражаттарды чыгарып алуу	0 дөн сумманын 0,6 пайызы	0 дөн   сумманын 3,0 пайызы	0 дөн   сумманын 5,0 пайызы
Башка банктардын, анын ичинде Кыргыз Республикасынын чегинен тышкары жайгашкан банктардын инфраструктурасынан накталай каражаттарды чыгарып алуу	0 дөн сумманын 1,5 пайызы	0 дөн   сумманын 3,0 пайызы	0 дөн   сумманын 5,0 пайызы

 

Эл аралык акча которуу системалары боюнча эсеп ачпастан акча которуулардын тарифтери 

Акча которуу системасы	Мин.   (суммадан %)	Макс.   (суммадан %)
Western Union	0	4,0
Contact	0	3,0
Money Gram	0	2,5
«Золотая корона»	0	3,0
Unistream	0	3,0
RIA	0	3,0
UPT	0	2,0
Astrasend	0	1,5
PLUSPAY	0	1,2
Faster	0	2,0
Sendy	0	1,0

 

Чек ара аркылуу өтүүчү төлөм системалары боюнча акча которуу кызматтарынын тарифтери 

Кызмат көрсөтүүнүн түрү	Мин.   (% менен)	Макс.   (% менен)
SWIFT системасы боюнча которуулар	0	0,65

 

Кредиттик маалыматты берүү боюнча өнөктөштөр менен кредиттик бюронун тарифтери («Ишеним» КБ) 

№	Кызмат көрсөтүүнүн түрү	Сом түрүндө берилген отчёттордун наркы (салыкты эсепке албастан)
1	Кредиттик отчет
1.1.	Тарифтик торчо боюнча иштеген компаниялар үчүн
	1-500	36
	андан кийинки 501-1000	33
	андан кийинки 1001-2000	29
	андан кийинки 2001-5000	13
	андан кийинки 5001 и более	7
1.2.	абоненттик төлөм боюнча иштеген компаниялар үчүн
	5000 суроо-талап	65 000
	15000 суроо-талап	130 000
	50000 суроо-талап	260 000
	Лимиттен ашуу	7
2.	Линзинг компаниялары жана башка фондулар үчүн кредиттик отчёт	300
3.	Мониторинг	5
4.	Скоринг отчет
	1-500	30
	андан кийинки 501- 1000	25
	андан кийинки 1001- 2000	15
	андан кийинки 2001- 5000	10
	андан кийинки 5001 жана андан көп	5
5.	Чечимдерди кабыл алуу модулу (IDM)
	1-5000	15
	андан кийинки 5001- 10000	10
	андан кийинки 10001 и более	5
6.	Статистикалык отчёттор	жеке эсептешүү боюнча

Бир кредиттик отчётко сумма 5 сомдон 36 сомго чейин өзгөрөт 

Кепилденген сый акы боюнча эсептешүү* 

Кызмат көрсөтүүнүн түрү	Мин.   (в %)	Макс.   (в %)
Кепилдикти сунуштоо	2	2,5

*Кепилдик сый акы каржылоону берүү учурунда кепилдик суммасына бир жолу алынат.