Долбоор  

Кыргыз Республикасынын Банк кодекси 

 

I БӨЛҮМ. 

ЖАЛПЫ ЖОБОЛОР 

 

1-БАП. 

ЖАЛПЫ ЖОБОЛОР 

 

1-берене. Банктык мыйзамдар аркылуу жөнгө салынуучу мамилелер 

 

1. Банктык мыйзамдар банк ишин жүзөгө ашыруу, акча-насыя жана валюта саясаттарын жүргүзүү, төлөм системасынын иш-чөйрөсүндөгү мамилелерди (банктык укуктук мамилелерди), ошондой эле банктык укуктук мамилелердин катышуучуларынын укуктук статусун, компетенциясын, өз ара мамилелерин жана жоопкерчиликтерин жөнгө салат. 

2. Ыйгарым укуктуу орган аркылуу мамлекет, Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы (мындан ары – Улуттук банк), банктар, жеке адамдар жана юридикалык жактар, анын ичинде резидент эместер банктык укуктук мамилелердин катышуучуларынан болуп саналат.  

3. Улуттук банктын көзөмөлүнө алынган финансы-насыялык уюмдарынын жана башка юридикалык жактардын иши, эгерде ушул Кодексте башкасы каралбаса, мыйзамдар жана/же Улуттук банктын ченемдик укуктук актылары менен жөнгө салынат. 

 

2-берене. Кыргыз Республикасынын банктык мыйзамдары 

 

1. Кыргыз Республикасынын банктык мыйзамдары – бул, Кыргыз Республикасындагы банктык укуктук мамилелерди жөнгө салуучу Кыргыз Республикасынын ченемдик укуктук актыларынын тутуму. 

2. Ушул Кодекстин ченемдери менен Кыргыз Республикасынын башка кодекстеринин жана мыйзамдарынын ченемдеринин ортосунда дал келбестиктер (коллизиялар) болгон учурда Кыргыз Республикасынын Граждандык кодексинде башкача каралбаса, ушул Кодекстин ченемдери колдонулат.  

3. Банктык укуктук мамилелерге карата Кыргыз Республикасынын кодекстеринин жана мыйзамдарынын ченемдери ушул Кодексте белгиленген өзгөчөлүктөрдү эске алуу менен колдонулат. 

4. Кыргыз Республикасынын банктык укуктук мамилелерге тиешелүү ченемдик укуктук актыларынын долбоорлору милдеттүү түрдө Улуттук банк менен макулдашылууга тийиш.  

 

3-берене. Банктык укуктук мамилелердин негизги принциптери 

 

Банктык укуктук мамилелердин негизги принциптеринен болуп төмөнкүлөр саналат: 

1) мыйзамдуулук, адилеттүүлүк, ак ниеттүүлүк, ачык-айкындык, акыл ченемдүүлүк, калыстык, социалдык жоопкерчилик; 

2) банк ишинин ишенимдүүлүгү жана коопсуздугу; 

3) Улуттук банктын көз каранды эместиги; 

4) банктык каржылоонун ар кандай формаларын жана принциптерин, анын ичинде банк ишинин жана каржылоонун исламдык принциптерин колдонуу; 

5) Кыргыз Республикасынын банктык мыйзамдарында жана эл аралык банктык стандарттарда каралган, жалпы кабыл алынган, негиз түзүүчү башка принциптер. 

 

4-берене. Банк ишинин жана каржылоонун исламдык принциптери 

 

1. Кыргыз Республикасында, салттык түрдөгү жөнгө салынып келген банктык иш жана насыялоо менен катар эле, банк ишинин жана каржылоонун исламдык принциптери колдонулат. 

2. Банк ишинин жана каржылоонун исламдык принциптери - бул, ислам банк ишин жүргүзүү стандарттарын белгилөөчү эл аралык уюмдар тарабынан (Ислам финансылык институттары үчүн бухгалтердик эсепке алуу жана аудит уюму, Ислам финансылык кызмат көрсөтүүлөр кеңеши) иштелип чыккан жана бекитилген, банк операцияларынын жана бүтүмдөрүнүн Шариат стандарттарынын принциптери жана эрежелери.  

3. Өз ишин банк ишинин жана каржылоонун исламдык принциптерине ылайык жүргүзүшкөн банктарга жана банктык эмес финансы-насыялык уюмдарына карата ушул Кодекстин жана Кыргыз Республикасынын банктык мыйзамдарынын ченемдери банк ишинин жана каржылоонун исламдык принциптеринин жоболорунда каралган мүнөздүү өзгөчөлүктөрдү эске алуу менен колдонулат.  

 

5-берене. Банктык терминдер 

 

1. Эгерде ушул Кодексте же Кыргыз Республикасынын башка банктык мыйзамдарында башкасы аныкталбаса, ушул Кодексте колдонулган терминдер жана аныктамалар алардын Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында жана эл аралык банктык практикада жалпы кабыл алынган маанисине ылайык түшүнүлөт.  

2. Улуттук банк банктык терминдердин глоссарийин (жыйындысын) басып чыгарууга жана банктык терминология боюнча түшүндүрмө берүүгө укуктуу. 

 

2-БАП.  

БАНКТЫК КЫЗМАТТАРДЫ КӨРСӨТҮҮГӨ ЖАНА МААЛЫМАТТАРДЫН ЧЕЧМЕЛЕНИШИНЕ КАРАТА НЕГИЗГИ ТАЛАПТАР. КАРДАРЛАРДЫН УКУКТАРЫН ЖАНА ТАЛАМДАРЫН КОРГОО 

 

6-берене. Банктык кызматтарды көрсөтүүнүн негиздери 

 

1. Банктардын, банктык эмес финансы-насыялык уюмдарынын жана Улуттук банктын көзөмөлүнө алынган башка юридикалык жактардын (банктык кызматтарды көрсөтүүчү жактардын) кардарлар менен өз ара мамилеси ушул Кодекске ылайык, Кыргыз Республикасынын жарандык жана башка мыйзамдарынын негизинде түзүлөт. Кардарлар деп банктык кызмат көрсөтүүлөрдөн пайдаланышкан жеке адамдар жана юридикалык жактар түшүнүлөт. 

2. Кардарлар финансы-насыялык уюмун жана банктык кызмат көрсөтүүлөрдү эркин тандашат. Банктык кызматтарды көрсөтүүчү жактар кардардын талабы боюнча уюштуруу документтери, уруксат документтери жана финансылык отчеттору менен таанышуусу үчүн кардарга мүмкүндүк берүүгө милдеттүү.  

3. Ушул баптын жоболору өз ишин банк ишинин жана каржылоонун исламдык принциптерине ылайык жүргүзүүчү банктарга жана банктык эмес финансы-насыялык уюмдарына да банк ишинин жана каржылоонун исламдык принциптеринин жоболорунда каралган өзгөчөлүктөрдү эске алуу менен колдонулат.  

 

7-берене. Банктык кызмат көрсөтүүлөр жөнүндө маалыматтардын чечмелениши 

 

1. Банктык кызматтарды көрсөтүүнүн жалпы шарттары ачык маалымат болуп саналат жана коммерциялык же банктык сырдын предмети болушу мүмкүн эмес.  

2. Банктык кызматтарды көрсөтүү боюнча кандай болбосун келишимди түзгөнгө чейин кардарга көрсөтүлүүчү кызматтар жөнүндө маалыматтардын толук берилиши камсыздалууга тийиш.  

Көрсөтүлүүчү кызматтардын шарттары жана наркы тууралуу так маалыматтарды берүүдөн баш тартууга болбойт. 

3. Банктык кызматтарды көрсөтүүчү жактар ошол кызмат көрсөтүүлөрдүн шарттарын, аларга байланыштуу тобокелдерди жана жоопкерчиликти кардар толук түшүнгөндүгүнө анын жазуу жүзүндөгү ырастоосу аркылуу ынанууга милдеттүү.  

4. Пайыздык чендер жана валютанын алмашуу курсуна тиешелүү маалыматтарды эске албаганда, банктык кызматтарды көрсөтүүнүн жалпы шарттарындагы өзгөрүүлөр жалпыга маалымдоо каражаттарында же интернет-сайттарда алар күчүнө киргенге чейин кеминде отуз календардык күн мурда жарыяланууга, ошондой эле маалымат такталарында туруктуу жайгаштырылууга тийиш. Пайыздык чендердин жана валюталардын алмашуу курсунун өзгөрүүсү жөнүндө маалымат дароо жарыяланат.  

5. Көрсөтүлүүчү кызматтар жөнүндө маалыматтарды ачыкка чыгаруунун тартиби Улуттук банк тарабынан аныкталат.  

 

8-берене. Келишимдерге карата талаптар 

 

1. Кардарлар менен түзүлүүчү келишимдер Кыргыз Республикасынын банктык мыйзамдарына ылайык келүүгө тийиш.  

2. Келишимдердин тексттери бирдей тамгалар менен жазылып, түшүнүктүү баяндалып, кардардын кабыл алуусу жана түшүнүүсү үчүн жеткиликтүү болууга тийиш. Келишимдин тексти кардар менен макулдашуу боюнча мамлекеттик же расмий тилде түзүлөт. Зарылчылык болсо келишимдин тексти башка тилге которулушу мүмкүн. 

3. Улуттук банк Кыргыз Республикасынын мыйзамдарынын негизинде келишимдерге карата талаптарды белгилөөгө укуктуу.  

 

9-берене. Аманаттардын сакталышы жана кайра берилиши 

 

1. Банктык кызматтарды көрсөтүүчү жактар банктык эсептердеги акча каражаттардын сакталышын камсыздоого жана ушул Кодексте жана Кыргыз Республикасынын башка мыйзамдарында каралгандан башка учурларда аманатчылардын биринчи талабы боюнча кайра берүүгө милдеттүү. 

2. Банктык кызматтарды көрсөтүүчү жактар аманатчылар үчүн банктык мыйзамдарда каралбаган кандайдыр бир чектөөлөрдү белгилөөгө укугу жок.  

3. Банктык эсептер менен иштөө тартиби Улуттук банк тарабынан белгиленет.  

 

10-берене. Жоопкерчиликтүү насыялоо 

 

1. Банктык кызматтарды көрсөтүүчү жактар насыялык ишти (каражаттарды жайгаштырууну) жоопкерчилик менен насыялоонун принциптерин: ак ниеттик, ачык-айкындык, тууралык, карыз алуучулар менен өнөктөштүк, алардын экономикалык кызыкчылыктарын жана мүмкүнчүлүктөрүн эске алуу менен жүргүзүүгө милдеттүү. Карыз алуучулар насыя берүү боюнча кызматтарга кайрылган учурда таразаланган жана жоопкерчиликтүү чечим кабыл алууга милдеттүү. 

2. Банктык кызматтарды көрсөтүүчү жактар карыз алуучуларды насыялоо боюнча кызматтарды көрсөтүүдө төмөнкү талаптардын аткарылышын камсыз кылууга милдеттүү: 

1) насыя боюнча натыйжалуу пайыздык чен насыя берилген күнгө карата декларациялануучу (жарыялануучу) натыйжалуу пайыздык ченден ашпоого тийиш; 

2) насыялык келишимди түзүүгө чейин насыялык продукттун толук наркы тууралуу маалыматты кошо алганда, насыяларды берүү шарттары боюнча так маалыматтардын кардарлар (потенциалдуу карыз алуучулар) үчүн толук чечмелениши камсыздалууга тийиш. Улуттук банк карыз алуучуларга маалыматтардын чечмелениши тууралу башка талаптарды белгилөөгө укуктуу; 

3) карыз алуучуга насыялык келишим боюнча алган милдеттенмелерди аткарбоонун же талаптагыдай аткарбоонун баардык кесепеттери тууралуу түшүндүрүлүп, кол койдурулууга тийиш; 

4) насыялык келишимди түзүүгө чейин Улуттук банктын талаптарына ылайык карыз алуучунун иш жүзүндөгү төлөө жөндөмдүүлүгү кылдат изилденүүгө тийиш. Карыз алуучу жеке адам боюнча – ким экендиги, эмне менен алектенгендиги, үй-бүлө мүчөлөрүнүн кирешелери, сарптоолорунун көлөмү, багуусунда тургандардын саны жана башка көрсөткүчтөрү да кылдат иликтенүүгө тийиш; 

5) насыялык келишимдин шарттарына жарыялангандардан тышкары кошумча жыйымдарды, комиссиялык жана башка төлөмдөрдү, ошондой эле карыз алуучу менен макулдашылганына карабастан, акы төлөнүүчү башка кызмат көрсөтүүлөрдү кошуусуна тыюу салынат; 

6) насыялык келишимде кардардын келишимди түзгөндөн кийин акча каражатты алган учурга чейинки мезгил ичинде насыяны алуудан же лизинг боюнча мүлк үчүн төлөөнү ишке ашыруудан акысыз негизде баш тартуу укугу каралууга тийиш;  

7) насыялык келишимде отуз календардык күн мурда билдирүү шарты менен насыяны (лизингди) кайсыл убакытта болсо да мөөнөтүнөн мурда төлөө боюнча кардардын укугу каралууга тийиш; 

8) карыз алуучулар кайрылган шартта насыя боюнча иш жүзүндөгү карыздын өлчөмү жөнүндө толук маалымат, ошондой эле төлөөнүн өзгөртүлгөн графиги кийинки иш күндөн кечиктирбестен берилүүгө тийиш; 

9) эгерде карыз алуучунун укугун начарлатса жана/же милдеттерин көбөйтө турган болсо банктык кызматтарды көрсөтүүчү жактар насыялык келишимдин шарттарын бир тараптуу өзгөртүүгө жана толуктоого укугу жок; 

10) мөөнөтүндө төлөнбөгөн насыялык карыз боюнча чегерилген айыптык төлөмдүн (үстөктүн, айыптын) максимум суммасы Улуттук банк белгилеген өлчөмдөн ашпоого тийиш; 

11) эгерде күрөөнүн предметин өндүрүүгө чегерүү процессинде күрөө берүүчү аны сатуунун башка тартибин сунуштабаса турак жай түрүндөгү күрөөдө турган кыймылсыз мүлк ачык тоорук аркылуу гана сатылат; 

12) Улуттук банк тарабынан белгиленүүчү башка талаптар. 

3. Улуттук банк насыялар жана башка операциялар боюнча күрөөлүк камсыздоонун минимум чегин, насыя боюнча төлөм өлчөмүнүн карыз алуучунун кирешесине карата максимум катышын жана жеке адамдарды насыялоого карата башка талаптарды белгилөөгө укуктуу.  

 

 

 

 

11-берене. Комиссиялык акылар, тарифтер жана пайыздык чендер 

 

1. Банктык кызматтарды көрсөтүү үчүн комиссиялык акы жана тарифтер банктык кызматтарды көрсөтүүчү жактар тарабынан Кыргыз Республикасынын банктык мыйзамдарынын талаптарына ылайык өз алдынча белгиленет. 

Эгерде, банктык кызматтарды көрсөтүү үчүн пайыздарды чегерүү каралган болсо, анда пайыздык чендин өлчөмү банктык кызматтарды көрсөтүүчү жактар тарабынан Кыргыз Республикасынын банктык мыйзамдарынын талаптарына ылайык өз алдынча белгиленет. 

Банк ишинин жана каржылоонун исламдык принциптерине ылайык операцияларды жана бүтүмдөрдү ишке ашыруучу банк Кыргыз Республикасынын банктык мыйзамдарынын талаптарына ылайык операцияларды жүргүзүүнүн жана бүтүмдөрдү түзүүнүн шарттарын өз алдынча белгилөөгө укуктуу.  

2. Банктык кызматтарды көрсөтүү боюнча комиссиялык акы, тарифтер жана пайыздык чендер жөнүндө маалымат кардарлар үчүн ачык жана жеткиликтүү болууга тийиш, алар коммерциялык же банктык сырдын предмети болушу мүмкүн эмес. 

3. Жарнамада, публикацияда жана банктык кызматтардын наркы жөнүндө маалыматты таркатууда берилчү насыялар боюнча пайыздын номиналдык жана натыйжалык чендери жана комиссиялык акынын өлчөмү милдеттүү түрдө көрсөтүлүшү зарыл. 

4. Пайыздардын номиналдык жана натыйжалык пайыздык ставкалары, комиссиялык акынын өлчөмдөрү келишимдерде туура жылдык, натыйжалык жана салыштырма эсептөө менен көрсөтүлүүгө тийиш. 

5. Насыялык келишимди түзүүгө чейин банктык кызматтарды көрсөтүүчү жактар номиналдык жана натыйжалык пайыздык чен өлчөмдөрү жөнүндө маалыматтар менен катар эле, кардарга насыянын абсолюттук маанидеги негизги суммасын, пайыздарды, комиссиялык жыйымдарды жана келишимди түзүүгө жана аны аткарууга байланыштуу башка төлөмдөрдү өз-өзүнчө көрсөтүү менен насыянын абсолюттук өлчөмдөгү толук наркына тиешелүү маалыматты кардарга берүүгө милдеттүү. Пайыздык төлөмдөр номиналдык чен боюнча насыянын негизги суммасынын азайып турган калдыгына чегерилет. Натыйжалуу пайыздык ченди аныктоо жана эсептөө ыкмасы Улуттук банк тарабынан белгиленет. 

6. Кызмат көрсөтүү наркы бурмаланган жана насыя боюнча төлөмдөр насыялык келишимдин валютасынан айырмаланган валютага байлаштырып индекстелишин караштырган насыялык продуктулардын колдонулушуна жол берилбейт.  

7. Эгерде бул кардардын укугуна кедергисин тийгизип жана/же милдеттерин көбөйтө турган болсо, мөөнөттүү аманаттар жана насыялар боюнча пайыздык чен өлчөмү банк тарабынан бир тараптуу өзгөртүлүүгө тийиш эмес.  

 

12-берене. Даттанууларды жана арыздарды кароо. Талаш маселелер 

 

1. Банктык кызматтарды көрсөтүүчү жактарда кардарлардын даттанууларын жана арыздарын (талаш маселени) кароо тартибин жөнгө салуучу документтери болууга милдеттүү. Кардарлардын даттануулары жана арыздары кат жүзүндө жооп берүү менен отуз календардык күндөн кечиктирбестен каралууга тийиш. 

2. Кардарлардын каралган даттанууларынын жана арыздарынын (талаштын) жыйынтыгы боюнча документтер белгиленген тартипте үч жылдан кем эмес сакталууга тийиш.  

3. Эгер келишимди аткаруу процессинде чыккан талаш тараптардын макулдашуусу боюнча чечилбесе Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында каралган тартипте, анын ичинде талаштарды сотко чейинки жөнгө салуунун алкагында чечилүүгө тийиш. 

13-берене. Банктык кызматтарды көрсөтүүчү жактардын жоопкерчилиги 

 

Ушул баптын талаптарын бузгандыгы үчүн банктык кызматтарды көрсөтүүчү жактарга карата Улуттук банк ушул Кодексте жана Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында каралган таасир этүү чараларын колдонууга укуктуу.  

 

II БӨЛҮМ.  

КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНЫН УЛУТТУК БАНКЫ 

 

3-БАП.  

УЛУТТУК БАНКТЫН УКУКТУК СТАТУСУ, ИШИНИН МАКСАТЫ ЖАНА АТКАРУУЧУ МИЛДЕТТЕРИ 

 

14-берене. Улуттук банктын укуктук статусу 

 

1. Улуттук (Борбордук) банк Кыргыз Республикасынын банкы (Кыргызстан банкы) болуп саналат. 

2. Улуттук банктын укуктук статусу, иш максаты, аткаруучу милдеттери жана ыйгарым укуктары Кыргыз Республикасынын Конституциясында жана ушул Кодексте аныкталат.  

3. Улуттук банк өз ишин ушул Кодекске ылайык жүргүзүүчү жана пайда алуу максатын көздөбөгөн, өз алдынча уюштуруу-укуктук формадагы “Кыргыз Республикасынын Борбордук банкы” катары юридикалык жак болуп эсептелет. 

4. Улуттук банк Бишкек шаарында жайгашкан. Улуттук банк филиалдарды, өкүлчүлүктөрдү түзүүгө жана Кыргыз Республикасында жана анын чегинен тышкары өз өкүлдөрүн дайындоого укуктуу.  

5. Улуттук банк Кыргыз Республикасынын мамлекеттик гербинин сүрөтү түшүрүлгөн жана өз аталышы жазылган мөөргө ээ.  

6. Кыргыз Республикасы Улуттук банктын милдеттенмелери боюнча жоопкерчилик тартпагандай эле, Улуттук банк да Кыргыз Республикасынын милдеттенмелери боюнча жооп бербейт. 

7. Улуттук банк юридикалык жак катары өз милдеттенмелери боюнча ага тиешелүү бүткүл мүлкү менен жооп берет.  

8. Улуттук банк өзүнүн, мамлекеттин жана коомдун таламдарын коргоо максатында сотко кайрылууга укуктуу.  

 

15-берене. Улуттук банктын ишинин максаты 

 

Улуттук банктын ишинин максаты тийиштүү акча-насыя саясатын жүргүзүү жолу менен баалардын туруктуулугуна жетишүү жана сактоо болуп эсептелет. 

 

16-берене. Улуттук банктын негизги милдеттери 

 

Улуттук банктын ишинин максаттарына жетишүүгө мүмкүндүк берүүчү негизги милдеттер улуттук валютанын сатып алуу жөндөмүн сактоо, Кыргыз Республикасынын банктык жана төлөө системаларынын натыйжалуулугун, коопсуздугун жана ишеничтүүлүгүн камсыздоо болуп эсептелет.  

 

 

 

 

17-берене. Улуттук банктын компетенциясы  

 

Улуттук банк: 

1) Кыргыз Республикасынын банк системасын, анын ичинде Улуттук банктын көзөмөлүнө алынган банктардын жана башка юридикалык жактардын ишин көзөмөлдөйт; 

2) Кыргыз Республикасынын акча-насыя саясатын аныктайт жана жүргүзөт, финансылык туруктуулуктун камсыздалышына өбөлгө түзөт; 

3) бирдиктүү валюта саясатын иштеп чыгат жана жүргүзөт; 

4) акча белгилеринин эмиссиясын ишке ашыруунун өзгөчө укугуна ээ; 

5) банктык каржылоонун ар кандай формаларын жана принциптерин ишке ашырат; 

6) Кыргыз Республикасынын төлөм системасынын ишин көзөмөлдөйт (оверсайт), төлөм системасынын натыйжалуу, ишенимдүү жана коопсуз иштөөсүнө өбөлгө түзөт; 

7) ушул Кодекске жана Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына ылайык уруксат документтерди берет; 

8) банк операцияларын жүргүзүү эрежелерин белгилейт; 

9) ушул Кодекске ылайык банктар үчүн акыркы инстанциядагы насыя берүүчү болуп саналат; 

10) ушул Кодекске жана Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына ылайык, баардык эл аралык резервдерге ээлик кылат жана башкарат; 

11) статистика боюнча мамлекеттик орган менен бирдикте төлөм балансын түзөт жана Кыргыз Республикасынын эл аралык инвестициялык позициясын аныктайт; 

12) Кыргыз Республикасынын банк мыйзамдарына ылайык, ченемдик укуктук актыларды иштеп чыгат жана жарыялайт; 

13) акча-насыя саясатына, банк системасына жана төлөм системасына тиешелүү маселелер боюнча эл аралык форумдарда, конференцияларда жана уюмдарда Кыргыз Республикасынын кызыкчылыгын коргойт жана анын атынан иш жүргүзөт; 

14) ушул Кодекске ылайык, банк операцияларын жүргүзөт; 

15) Кыргыз Республикасынын банк мыйзамдарына ылайык башка ыйгарым укуктарды ишке ашырат. 

 

18-берене. Улуттук банктын негизги операциялары  

 

1. Иштин максатына жетүү жана негизги милдеттерди аткаруу үчүн Улуттук банк төмөнкү операцияларды жүргүзүүгө укуктуу:  

1) ушул Кодекске ылайык банктарга насыяларды берүүгө; 

2) экинчилик рынокто чектерди, жөнөкөй жана которулма векселдерди сатып алууга жана сатууга; 

3) Кыргыз Республикасынын Өкмөтү тарабынан чыгарылган баалуу кагаздарды экинчилик рынокто сатып алууга жана сатууга; 

4) Улуттук банк тарабынан чыгарылган баалуу кагаздарды, ошондой эле чет мамлекеттер, эл аралык уюмдар тарабынан чыгарылган баалуу кагаздарды сатып алууга жана сатууга; 

5) баалуу металлдарды жана валюталык баалуулуктардын башка түрлөрүн сатып алууга жана сатууга; 

6) чет өлкө валютасын сатып алууга жана сатууга; 

7) чет өлкөлүктөрүн кошо алганда, банктардан, башка финансылык уюмдардан депозиттерди кабыл алууга; 

8) банктарда жана башка финансы уюмдарында эсептерди ачууга; 

9) банктарга, анын ичинде чет өлкө банктарына корреспонденттик эсептерди ачууга; 

10) эл аралык финансылык институттар тарабынан ар кандай программаларды каржылоо үчүн берилген каражаттарга байланыштуу бүтүмдөр боюнча ортомчу катары чыгууга; 

11) өлкөгө баалуу металлдарды жана кандай болбосун валюталарды алып келүүгө жана өлкөдөн алып чыгууга; 

12) Кыргыз Республикасынын банк мыйзамдарына ылайык башка банк операцияларын жүргүзүүгө. 

2. Улуттук банк акы төлөнүүчү айрым банк операцияларын жүргүзөт жана кызматтарды көрсөтөт. Кызмат көрсөтүүлөрдүн түрлөрүн жана акынын өлчөмүн Улуттук банк өз алдынча аныктайт.  

 

19-берене. Улуттук банктын ишинин уюштурулушу жана анын көз каранды эместиги 

 

1. Улуттук банк өзүнүн ишин ушул Кодексте жана Кыргыз Республикасынын банк мыйзамдарында белгиленген компетенциясынын чегинде өз алдынча уюштурат жана жүргүзөт.  

2. Мамлекеттик органдардын Улуттук банктын мыйзамдуу ишине кийлигишүүсүнө жол берилбейт. Мамлекет өз ыйгарым укуктарын ишке ашырууда Улуттук банктын көз каранды эместигин гарантиялайт. Улуттук банктын ыйгарым укуктарына каршы келген Кыргыз Республикасынын ченемдик укуктук актыларын кабыл алууга тыюу салынат.  

3. Улуттук банктын кызматкерлерине мамлекеттик органдардан, мамлекеттик кызматчылардан жана башка жактардан Улуттук банктын негизги милдеттерине жана ишинин максатына каршы келген көрсөтмөлөрдү жана нускамаларды кабыл алууга тыюу салынат.  

4. Улуттук банк кайсы болбосун жеке адамдардан жана юридикалык жактардан, ошондой эле мамлекеттик органдардан ушул Кодексте жана Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында каралган тартипте зарыл информацияны, маалыматтарды жана документтерди акысыз алууга укуктуу.  

5. Улуттук банкка ушул Кодексте каралган компетенциясынын чегинен тышкары иштерди жүргүзүүгө тыюу салынат. 

 

20-берене. Улуттук банктын ченемдик укуктук актылары 

 

1. Улуттук банк ченемдик укуктук актыларды чыгарат жана алар Кыргыз Республикасынын банктык мыйзамдарынын курамдык бөлүгү болуп саналат. Улуттук банк ченемдик укуктук актылардын долбоорун иштеп чыгууда Базель Комитетин кошо алганда, банктык көзөмөлдүн жана жөнгө салуунун эл аралык стандарттарын эске алууга укуктуу.  

2. Улуттук банктын ченемдик укуктук актылары Кыргыз Республикасынын ченемдик укуктук актыларынын реестрине киргизилүүгө тийиш. 

3. Улуттук банктын жеке адамдардын жана юридикалык жактардын таламдарына түздөн-түз тиешелүү, ошондой эле ишкердик жүргүзүүнү жөнгө салуучу ченемдик укуктук актылары Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында каралган тартипте Улуттук банктын расмий басылмасында жана расмий интернет-сайтында расмий жарыяланууга тийиш.  

4. Улуттук банктын ченемдик укуктук актыларын расмий чечмелөө (түшүндүрмө берүү) тиешелүү ченемдик укуктук актыны кабыл алуу аркылуу Улуттук банк тарабынан ишке ашырылат. 

21-берене. Улуттук банктын расмий басылмалары жана интернет-сайты  

 

1. Улуттук банк өзүнүн расмий басылмаларынын жарыяланышын камсыз кылат.  

2. Улуттук банк расмий интернет-сайтка ээ. Интернет-сайттын ишин уюштуруу тартиби Улуттук банк тарабынан аныкталат. 

 

4-БАП. 

УЛУТТУК БАНКТЫН КАПИТАЛЫ ЖАНА РЕЗЕРВДЕРИ 

 

22-берене. Улуттук банктын капиталы 

 

1. Улуттук банктын капиталы уставдык капиталдан, милдеттүү резервден, активдерди жана милдеттенмелерди кайра баалоо боюнча резервден, бөлүштүрүлбөгөн пайда же чыгымдан турат. 

2. Улуттук банк 1 (бир) миллиард сом өлчөмдө уставдык капиталга ээ. Улуттук банк өзүнүн уставдык капиталын башкаларга ээлик кылуу үчүн бере албайт же күрөөгө коё албайт. 

3. Улуттук банктын уставдык капиталынын суммасын көбөйтүүнү же азайтууну ушул Кодекске тиешелүү өзгөртүүлөрдү киргизбестен ишке ашыруу мүмкүн эмес. 

4. Милдеттүү резерв жана активдерди жана милдеттенмелерди кайра баалоо боюнча резервдер ушул Кодекске ылайык түзүлөт. Милдеттүү резервдер ушул Кодекстин 23-беренесинин 7-бөлүгүнө ылайык, Улуттук банктын чыгымдарынын ордун жабуу үчүн гана пайдаланылышы мүмкүн. 

5. Бөлүштүрүлбөгөн пайда же чыгым ушул Кодекске ылайык пайданы бөлүштүргөн же чыгымды төлөгөн учурга чейин финансылык жылдын ичинде болгон кирешенин жана чыгашанын ортосундагы айырма катары аныкталат.  

 

23-берене. Улуттук банктын пайдасы жана резервдери 

 

1. Улуттук банктын пайдасы финансылык жылдын жыйынтыгы боюнча, ошол мезгил ичинде болгон баардык кирешелерди жана чыгашаларды ушул берененин 3-бөлүгүнө ылайык эсепке алгандан кийин аныкталат. 

2. Алтын-валюта активдерди жана милдеттенмелерди кайрадан баалоо алтын-валюта активдерди жана милдеттенмелерди кайра баалоо боюнча резервдин эсебиндеги капиталда чагылдырылат.  

3. Эгерде, активдерди жана милдеттенмелерди кайра баалоо боюнча резерв терс калдыкка ээ болсо, анда бүткүл терс калдык ошол мезгилдин чыгашаларына чегерилип, ушул берененин 4-бөлүгүнө ылайык ишке ашырылган бөлүштүрүлүүчү пайданы эсептөөдө эске алынууга тийиш.  

4. Улуттук банктын ушул берененин 3-бөлүгүн эске алуу менен эсептелген пайдасы төмөнкү тартипте бөлүштүрүлөт: 

1) эгерде финансылык жылдын жыйынтыгы боюнча Улуттук банктын уставдык капиталынын жана милдеттүү резервдеринин суммасы Улуттук банктын монетардык милдеттенмелеринин он пайызынан аз болуп калса, анда Кыргыз Республикасынын республикалык бюджетинин кирешесине пайданын жетимиш пайызы которулат. Республикалык бюджеттин кирешесине чегерүүдөн кийинки пайданын калдыгы Улуттук банктын милдеттүү резервине которулат; 

2) эгерде финансылык жылдын жыйынтыгы боюнча уставдык капиталдын жана милдеттүү резервдин суммасы Улуттук банктын монетардык милдеттенмелеринин он пайызына барабар болсо же андан ашса, анда Кыргыз Республикасынын республикалык бюджетинин кирешесине пайданын жүз пайызы чегерилет. 

5. Пайданы чегерүү финансылык жыл бүткөндөн кийин, көз каранды эмес тышкы аудит жүргүзүлүп, жылдык отчет Улуттук банктын Башкармасы тарабынан бекитилгенден кийин ишке ашырылат. 

6. Ушул берененин максаттарында Улуттук банктын монетардык милдеттенмелерине төмөнкүлөр киргизилет: 

1) Улуттук банк жүгүртүүгө чыгарган банкноттор жана монеталар; 

2) акча-насыялык жөнгө салуу инструменттери боюнча финансылык милдеттенмелер; 

3) Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн эсептерин жана Кыргыз Республикасынын Өкмөтү алдында башка финансылык милдеттенмелерди кошо алганда, Кыргыз Республикасынын резиденттеринин Улуттук банкта ачылган эсептери; 

4) Кыргыз Республикасынын резиденти эмес банктардын Улуттук банкта ачылган эсептери.  

7. Эгерде финансылык жылдын жыйынтыгы боюнча жана ушул берененин 3-бөлүгүн эске алганда Улуттук банк милдеттүү резерв менен орду жабылбаган чыгымга дуушар болсо, анда Кыргыз Республикасынын Өкмөтү уставдык капиталды ушул Кодексте белгиленген өлчөмгө чейин толуктоо үчүн Улуттук банкка он эки айдан кечиктирилбеген мөөнөттө түздөн-түз акча каражат которуу аркылуу ошол чыгымдын ордун жабат.  

 

5-БАП  

КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНДАГЫ АКЧА-НАСЫЯ САЯСАТЫ 

 

24-берене. Акча-насыя саясаты жана финансылык туруктуулукту камсыздоого өбөлгө түзүү 

 

1. Акча-насыя саясаты Улуттук банк тарабынан аныкталат жана жүргүзүлөт. Акча-насыя саясатын жүргүзүүдө Улуттук банк Кыргыз Республикасынын Өкмөтү менен өз ара байланышта иш жүргүзүүгө укуктуу.  

2. Улуттук банк макропруденциалдык жөнгө салууну кошо алганда, Кыргыз Республикасынын финансылык туруктуулугун камсыздоого багытталган чараларды өз алдынча, ошондой эле Кыргыз Республикасынын Өкмөтү менен өз ара байланышта иштешүүнүн негизинде иштеп чыгат жана жүзөгө ашырат. 

3. Финансылык туруктуулукту камсыздоого өбөлгө түзүү максатында мамлекеттик органдар, ошондой эле юридикалык жактар менчигинин формасына карабастан финансылык туруктуулукка баа берүү, талдоо жана мониторинг жүргүзүү үчүн макропруденциалдык көрсөткүчтөрдүн курамы боюнча керектүү маалыматтарды Улуттук банкка Улуттук банк аныктаган формада жана мөөнөттөрдө өз учурунда берип турууга милдеттүү. 

4. Бул беренеде көрсөтүлгөн маалыматтардын берилбегендик же өз учурунда бербегендик Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында каралган жоопкерчиликке кириптер кылат. 

 

25-берене. Жүгүртүүдөгү акча массасын жөнгө салуу 

 

Улуттук банк акча массасынын көлөмүн жана түзүмүн төмөнкү инструменттердин жардамы менен жөнгө салат: 

1) Кыргыз Республикасынын Өкмөтү тарабынан чыгарылган жана гарантияланган баалуу кагаздарды сатып алуу жана сатуу; 

2) Улуттук банк тарабынан чыгарылган жана гарантияланган баалуу кагаздарды сатып алуу жана сатуу; 

3) чет өлкө валюталарын сатып алуу жана сатуу; 

4) банктарга кыска мөөнөттүү насыяларды берүү;  

5) Улуттук банкка жайгаштырылуучу милдеттүү резервдердин өлчөмдөрүн өзгөртүү; 

6) ликвиддүүлүктү жөнгө салуунун эл аралык тажрыйбада кабыл алынган башка инструменттери, ыкмалары жана методдору.  

 

26-берене. Улуттук банк чыгаруучу баалуу кагаздар  

 

Улуттук банк акча-насыя саясатын жүргүзүү максатында баалуу кагаздарды чыгарууга жана кабыл алынган эл аралык практикага ылайык алар менен операциялардын баардык түрлөрүн жүргүзүүгө укуктуу.  

 

27-берене. Милдеттүү резервдер 

 

1. Улуттук банк банктар жана башка банктык эмес финансы-насыялык уюмдар үчүн милдеттүү резервдер боюнча талаптарды белгилейт. Бул жактар Улуттук банкта жайгаштырылуучу милдеттүү резервдерге ээ болууга милдеттүү.  

2. Милдеттүү резервдердин өлчөмү, аларды эсептөөнүн жана жайгаштыруунун тартиби Улуттук банк тарабынан белгиленет. 

3. Резервдик талаптардын ченемдерин сактабагандык үчүн Улуттук банк аныктоочу өлчөмдө жана тартипте айып алынат.  

 

28-берене. Пайыздык чендердин деңгээлин жөнгө салуу 

 

1. Улуттук банк акча-насыя саясатынын инструменттери жана ушул Кодексте каралган башка чаралар аркылуу банктык пайыздык чендердин деңгээлин жөнгө салат.  

2. Финансылык инструменттердин түрлөрү жана аларды колдонуу тартиби Улуттук банк тарабынан аныкталат.  

 

6-БАП. 

КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНЫН УЛУТТУК ВАЛЮТАСЫ 

 

29-берене. Кыргыз Республикасынын акча бирдиги (улуттук валюта)  

 

1. Кыргыз Республикасынын акча бирдиги - сом. Бир сом 100 (жүз) тыйындан турат. 

2. Накталай акча белгилери банкнота жана монета түрүндө жүгүртүүгө чыгарылат.  

3. Улуттук банк башка мамлекеттердин акча бирдиктерине карата сомдун расмий курсун белгилейт.  

 

30-берене. Акча белгилеринин эмиссиясы 

 

1. Улуттук валютанын акча белгилерин жүгүртүүгө чыгаруу жана жүгүртүүдөн алуунун өзгөчө укугу Улуттук банкка гана таандык. 

2. Банкноттор жана монеталар Улуттук банктын алмаштырылгыс милдеттенмеси болуп саналат жана анын бардык активдери менен камсыз кылынат.  

3. Банкнотту жана монетаны төлөм каражаты болууга жараксыз деп жарыялоого Улуттук банк гана укуктуу.  

 

 

 

31-берене. Төлөм каражаты 

 

1. Сом Кыргыз Республикасынын бүткүл аймагында эч кандай чектөөлөрсүз, төлөмдөрдүн бардык түрлөрү боюнча милдеттүү түрдө кабыл алынууга тийиш болгон, бирден бир мыйзамдуу төлөм каражаты болуп саналат. Эгерде Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында башкача каралбаса, Кыргыз Республикасынын аймагында эсептешүүлөр жана төлөмдөр Кыргыз Республикасынын улуттук валютасында ишке ашырылат. Экспорттолуучу, импорттолуучу товарларды берүү жана кызматтарды көрсөтүү жөнүндө келишимдерде төлөө валютасын тараптар макулдашуу боюнча аныкташкандан башка учурларда товарлардын жана кызмат көрсөтүүлөрдүн баалары сом менен көрсөтүлүүгө тийиш. 

2. Кыргыз Республикасынын улуттук валютасынын акча белгилерин кабыл алуудан негизсиз баш тарткандыгы, ошондой эле аларды атайлап жок кылып же жарнамалык жана башка максаттарда мыйзамсыз пайдалангандыгы үчүн жеке адамдар жана юридикалык жактар Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына ылайык жоопкерчилик тартышат.  

3. Акча белгилерин жасалма жасоо жана мыйзамсыз даярдап чыгаруу, ошондой эле акча белгилерин санкциясыз эмиссиялоо Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына ылайык жоопкерчиликке кириптер кылат.  

 

32-берене. Накталай акчанын жүгүртүлүшүн уюштуруу 

 

Улуттук банк Кыргыз Республикасынын аймагында накталай акчанын жүгүртүлүшүн уюштуруу максатында: 

1) акча белгилерин чыгарууга болгон керектөөнү болжолдойт жана алардын даярдалышын камсыздайт; 

2) акча белгилеринин резервдик фонддорунун түзүлүшүн камсыздайт, акча белгилерин даярдоого заказдарды даярдайт жана берет;  

3) банктар үчүн накталай акчаны сактоонун, ташуунун жана инкассациялоонун тартибин жана талаптарын белгилейт; 

4) банктар үчүн жана Улуттук банктын көзөмөлүнө алынган банктык эмес финансылык-насыялык уюмдар үчүн кассалык операцияларды жүргүзүү тартибин иштеп чыгат жана бекитет; 

5) акча белгилеринин төлөөгө жөндөмдүүлүгүн аныктоонун тартибин белгилейт; 

6) акча белгилеринин коргоо белгилерин жана аларды алмаштыруу тартибин, ошондой эле жүгүртүүдөн алынган акча белгилерин жок кылуу тартибин аныктайт; 

7) накталай акчаны жүгүртүүнү уюштуруунун эл аралык практикада кабыл алынган башка ыкмаларын жана механизмдерин колдонот. 

 

7-БАП. 

КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНДАГЫ ВАЛЮТА САЯСАТЫ 

 

33-берене. Валюта саясаты  

 

Улуттук банк Кыргыз Республикасында бирдиктүү валюта саясатын жана валюталык жөнгө салууну иштеп чыгат жана жүзөгө ашырат.  

 

34-берене. Улуттук банктын валюталык операциялары  

 

1. Улуттук банк баардык валюталык операцияларды, анын ичинде баалуу металлдарды жана валюта рыногунда чет өлкөлөрдүн валюталарын сатып алуу жана сатуу операцияларын ишке ашырат, ошондой эле эл аралык резервдерди тескөө, акча-насыя саясатын жүргүзүү, өз ишин жүзөгө ашыруу жана Кыргыз Республикасынын экономикалык таламдарын коргоо максатында, эч кандай чектөөлөрсүз баалуу металлдарды жана кайсыл болбосун валютаны өлкөгө алып келүүгө жана өлкөдөн алып чыгууга укуктуу.  

2. Улуттук банк чет өлкө валютасын сатып алууга жана аны Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнө рыноктук курс боюнча келишимдик негизде сатууга укуктуу. 

3. Улуттук банк банктар аралык валюта рыногунда (банктар аралык валюта биржасында) операцияларды жүргүзүү тартибин жана шарттарын аныктайт. 

 

35-берене. Алмашуу курсу 

 

1. Расмий алмашуу курсу рыноктук спот-алмашуу жана башка рыноктук курстардын негизинде Улуттук банк тарабынан аныкталат жана жарыяланат. Расмий алмашуу курсу, Улуттук банктын жарыяланган курстар боюнча чет өлкө валюталарын сатып алуу жана сатуу милдеттенмелерсиз, Улуттук банк тарабынан аныкталат жана жарыяланат.  

2. Эгер Улуттук банк тарабынан башкасы белгиленбесе, спот-алмашуу жана башка рыноктук алмашуу курстары сатуучу менен сатып алуучу ортосунда эркин аныкталат.  

 

36-берене. Кыргыз Республикасынын аймагында чет өлкө валютасындагы операциялар 

 

1. Кыргыз Республикасынын аймагында чет өлкө валютасында эсептешүүлөр жана төлөмдөр Улуттук банк тарабынан белгиленген тартипте ишке ашырылат.  

2. Кыргыз Республикасынын аймагында улуттук жана/же чет өлкөлүк накталай жана накталай эмес валюталарды сатып алуу-сатуу (алмашуу) боюнча операцияларга чек коюлбайт жана аларды Улуттук банктын (ыйгарым укуктуу жактын) тиешелүү лицензиясына ээ юридикалык жактар гана ишке ашыра алат.  

Улуттук жана/же чет өлкөлүк накталай жана накталай эмес валюталарды сатып алуу-сатуу (алмашуу) боюнча операцияларды жүргүзүү тартибин жана шарттарын, ошондой эле ыйгарым укуктуу жактарга карата талаптарды Улуттук банк аныктайт.  

3. Ыйгарым укуктуу жактар чет өлкө валютасында операцияларды жүргүзүү үчүн чет өлкө валютасындагы операцияларга тиешелүү маалыматты Улуттук банкка беришет, ошондой эле жүргүзүлүүчү операциялардын ушул Кодекске жана Кыргыз Республикасынын мыйзамдарынын талаптарына ылайык келишин камсыздоого милдеттүү.  

 

37-берене. Чет өлкө валюталарын жана валюталык баалуулуктарды алып жүрүү 

 

1. Бажылык контролдоочу пункттарда бажы мыйзамдарына ылайык декларацияланган шартта чет өлкө валюталарын чет өлкөлөрдөн (алып келүүгө) жана чет өлкөлөргө (алып чыгууга), ошондой эле валюта болуп саналбаган валюталык баалуулуктарды алып өтүүгө чек коюлбайт. 

 

38-берене. Акча каражаттардын жана капиталдардын эркин которулуулары  

 

1. Чет өлкөлөрдөн жана чет өлкөлөргө капиталдын түшүүсүнө жана которулушуна чек коюлат. 

2. Улуттук банк Кыргыз Республикасынын эл аралык милдеттенмелерин аткаруу жана Кыргыз Республикасынын экономикалык коопсуздугун сактоо максатында акча каражаттардын жана капиталдардын которулушуна чек коюуга укуктуу.  

 

39-берене. Резиденттер тарабынан Кыргыз Республикасынын чегинен сыртта ачылуучу эсептерди каттоо 

 

1. Кыргыз Республикасынын резиденттери республиканын чегинен тышкары ачылган эсептерин жана аманаттарын Улуттук банкта каттатууга милдеттүү. 

2. Кыргыз Республикасынын резиденттери республиканын чегинен тышкары ачылган эсептери жана аманаттары боюнча маалыматтарды, ошондой эле чет өлкө валютасындагы операцияларга байланыштуу баардык башка документтерди жана маалыматтарды Улуттук банктын талабы боюнча берүүгө милдеттүү. 

 

8-БАП. 

КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНЫН ТӨЛӨМ СИСТЕМАСЫ 

 

40-берене. Кыргыз Республикасынын төлөм системасы 

 

1. Кыргыз Республикасынын төлөм системасы (мындан ары – төлөм системасы) – акча жүгүртүүнү камсыз кылуучу технологиялардын, жол-жоболордун, эрежелердин, төлөм инструменттеринин өз ара байланышкан системасы. Төлөм системасынын иши мыйзам жана Улуттук банктын ченемдик укуктук актылары менен жөнгө салынат. 

 

41-берене. Төлөм системанын кардарларынын жана анын кызматтарынан пайдалануучулардын укугун коргоо  

 

1. Төлөм системасынын катышуучулары жана операторлору төлөм кызматтарын көрсөтүүдө төлөм системасынын кызматынан пайдалануучулардын – кардарлардын укуктарын коргоо боюнча тиешелүү чараларды, анын ичинде маалыматтардын өз учурунда чечмеленип берилиши жана банктык сырды түзгөн маалыматтардын жашырындыгын камсыздоо боюнча чараларды көрүүгө милдеттүү.  

2. Улуттук банк төлөм системанын кызматынан пайдалануучулардын – кардарлардын укуктарын коргоого багытталган талаптарды аныктоого укуктуу.  

 

42-берене. Мамлекеттик органдар жана төлөм системасын көзөмөлдөөчү чет өлкөлүк органдар менен кызматташуу 

 

1. Катышуучулары жана операторлору Кыргыз Республикасынын аймагында иштеп жаткан эл аралык төлөм системаларынын ишине карата көзөмөлдүн натыйжалуулугун жогорулатуу максатында Улуттук банк зарыл болсо ыйгарым укуктуу мамлекеттик органдар, башка мамлекеттердин көзөмөлдөөчү органдары жана эл аралык финансылык уюмдар менен өз ара байланышта иш жүргүзөт.  

2. Улуттук банк төлөм системаларына көзөмөл жүргүзүүчү чет өлкөлүк органдар менен чек ара аркылуу төлөмдөрдү өткөрүүнүн стандарттарын, принциптерин жана ыкмаларын макулдашуу, ошондой эле тиешелүү юрисдикцияларда иштеп жаткан төлөм системасына тиешелүү баардык маалыматтарды алмашуу боюнча кызматташууга укуктуу.  

 

 

 

 

43-берене. Төлөм системасынын катышуучуларына карата таасир этүү чаралары 

 

Улуттук банк төлөм системасынын катышуучуларына карата ушул Кодексте жана төлөм системасы жөнүндө мыйзамда каралган таасир этүү чараларын колдонууга укуктуу.  

 

9-БАП. 

ТЫШКЫ ЭКОНОМИКАЛЫК ИШ ЖАНА ЭЛ АРАЛЫК РЕЗЕРВДЕР 

 

44-берене. Улуттук банктын эл аралык уюмдар, чет өлкөлөрдүн борбордук банктары жана башка мекемелери менен мамилеси 

 

1. Мыйзамдарда жана мыйзамда белгиленген тартипте күчүнө кирген, Кыргыз Республикасы катышуучусу болуп саналган эл аралык келишимдерде каралган учурларда Улуттук банк акча-насыя жана валюта саясатына, төлөм системасына, макропруденциялык, банктык жөнгө салуу жана көзөмөлдөө, ошондой эле анын компетенциясына кирген башка маселелер боюнча эл аралык кеңешмелерде, конференцияларда жана уюмдарда республиканын таламында иш жүргүзөт.  

2. Улуттук банк берилген ыйгарым укуктарына ылайык башка өлкөлөрдүн борбордук жана коммерциялык банктары, ошондой эле эл аралык уюмдар менен мамилелерде Кыргыз Республикасынын атынан операцияларды жана бүтүмдөрдү жүргүзө алат.  

3. Улуттук банк эсептерди ачууга жана жүргүзүүгө, чет мамлекеттердин борбордук банктарынын жана башка финансылык уюмдарынын, эл аралык финансылык уюмдардын Кыргыз Республикасындагы жана анын чегинен сырттагы өкүлү же корреспонденти катары иш жүргүзүүгө укуктуу.  

4. Улуттук банк Кыргыз Республикасынын аймагында, анын чегинен сыртта жайгашкан баардык уюмдар менен акча-насыя, валюта, төлөм жана банк чөйрөлөрүндө, макропруденциялык, банктык жөнгө салуу жана көзөмөлдөө тармактарында кызматташат. 

5. Улуттук банк өз компетенциясынын чегинде эл аралык уюмдар, башка мамлекеттердин борбордук, коммерциялык банктары жана ыйгарым укуктуу органдары менен келишимдерди түзүүгө укуктуу. 

 

45-берене. Улуттук банктын эл аралык резервдери 

 

1. Улуттук банк ушул Кодексте белгиленген милдеттерди аткаруу максатында резервдик активдерин чет өлкөлүк валюта жана Улуттук банктын милдеттерине жана керектөөлөрүнө жооп берүүчү башка эл аралык активдер менен кармап турат.  

2. Эл аралык резервдер Улуттук банктын менчигинде болот жана алар төмөнкүлөрдөн турат: 

1) алтын жана башка баалуу металлдардан; 

2) накта жана накталай эмес формалардагы чет өлкөлүк валюталардан; 

3) чет өлкөлүк валютадагы жөнөкөй жана которулма векселдерден; 

4) чет өлкөлөрдүн өкмөттүк уюмдары өз валютасында же чет өлкөлүк валютада чыгаруучу же гарантиялаган мамлекеттик баалуу кагаздардан; 

5) Улуттук банк тарабынан аныкталуучу башка баалуу кагаздардан; 

6) эл аралык деңгээлде таанылган баардык резервдик активдерден турат. 

3. Эл аралык резервдерди башкаруу саясаты, контрагенттерге карата лимиттер, талаптар жана ыйгарым укуктардын деңгээлдери Улуттук банк тарабынан белгиленет.  

4. Улуттук банктын эл аралык резервдери төмөнкүлөр үчүн пайдаланылат: 

1) ушул Кодекске ылайык тиешелүү акча-насыя жана валюта саясатын жүргүзүү аркылуу улуттук валютанын сатып алуу жөндөмдүүлүгүн, баанын туруктуулугун сактоого, Кыргыз Республикасынын финансылык туруктуулугун камсыздоого; 

2) Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн чет өлкө валютасындагы милдеттенмелерин өз учурунда тейлөөгө. Улуттук банк Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн тышкы карыз боюнча милдеттенмелерин аткарууда, эл аралык уюмдарга мүчөлүк акыларды төлөөдө, Кыргыз Республикасынын чет өлкөлөрдөгү өкүлчүлүктөрүн каржылоо боюнча милдеттенмелерин, ошондой эле башка милдеттенмелерди аткарууда чет өлкө валютасына болгон керектөөсүн чет өлкө валюталарын – эл аралык резервдин бөлүгүн Өкмөткө сатуу аркылуу канааттандырат.  

3) Улуттук банктын чет өлкө валютасындагы милдеттенмелерин аткарууга; 

4) Улуттук банктын операциялык ишин камсыз кылууга; 

5) Улуттук банктын ушул Кодексте каралган башка ыйгарым укуктарын ишке ашырууга. 

5. Улуттук банк ликвиддүүлүк жана резервдик активдердин коопсуздугун камсыз кылуу артыкчылыгын эске алуу менен бардык эл аралык резервдерди өз алдынча топтойт, ээлик кылат жана башкарат.  

6. Эл аралык резервдерди түзүү жана аларды башкаруу же аларды чет өлкөлөрдө жайгаштыруу жана сатуу максатында Улуттук банктын баалуу металлдарды чет өлкөдөн алып келиши жана/же чет өлкөгө алып чыгышы үчүн лицензия талап кылынбайт. Баалуу металлдарды алып келүү жана/же алып кетүү, сатып алуу жана сатып өткөрүү тартиби жана шарттары Улуттук банк тарабынан аныкталат. 

 

10-БАП.  

УЛУТТУК БАНКТЫН КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНЫН ӨКМӨТҮ МЕНЕН ӨЗ АРА МАМИЛЕСИ 

 

46-берене. Кыргыз Республикасынын Өкмөтү менен өз ара байланышта иштешүү  

 

1. Улуттук банк менен Кыргыз Республикасынын Өкмөтү компетенцияларынын чегинде өз ара байланышта иштешет.  

2. Улуттук банк, эгерде ал Улуттук банктын негизги иш максаттарына, милдеттерине жана ыйгарым укуктарына каршы келбесе, Кыргыз Республикасынын Өкмөтү тарабынан жүргүзүлүп жаткан экономикалык саясатты эске алат, саясаттын ишке ашырылышына көмөктөшөт. 

3. Улуттук банк менен Кыргыз Республикасынын Өкмөтү экономикалык жана акча-насыя саясатындагы маселелер боюнча маалыматтарды бири-бирине өз учурунда билдирип, дайыма консультацияларды берип турушат. 

4. Кыргыз Республикасынын Өкмөтү Улуттук банктын милдеттенмелери боюнча жоопкерчилик тартпагандай эле, Улуттук банк да Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн милдеттенмелери боюнча жооп бербейт. 

 

47-берене. Кыргыз Республикасынын Өкмөтүн насыялоого жана финансылык жардам көрсөтүүгө тыюу салуулар 

 

1. Кыргыз Республикасынын Өкмөтүн насыялоого, анын ичинде республикалык бюджеттин тартыштыгын каржылоо үчүн насыя жана гарантия берүүгө Улуттук банкка тыюу салынат.  

2. Улуттук банк ушул Кодекске ылайык банктарга берилүүчү насыяларды эске албаганда, мамлекеттик органдарга, кайсыл болбосун жеке адамдарга жана юридикалык жактарга баардык формада жана баардык максаттар үчүн насыяларды же башка финансылык же материалдык жардамдарды берүүгө укугу жок.  

 

48-берене. Кыргыз Республикасынын Өкмөтү чыгарган баалуу кагаздар менен операциялар  

 

1. Улуттук банк Кыргыз Республикасынын Өкмөтү тарабынан чыгарылган баалуу кагаздарды баалуу кагаздардын экинчилик рыногунда сатып алып жана сатууга, ошондой эле депозитарий катары иш жүргүзүүгө укуктуу. 

2. Кыргыз Республикасынын мамлекеттик баалуу кагаздарын баштапкы жайгаштыруу учурунда сатып алууга Улуттук банкка тыюу салынат.  

 

49-берене. Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн эсептерин тейлөө боюнча банк операциялары 

 

Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына ылайык Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн эсептерин тейлөө боюнча банк операцияларын Улуттук банк жүргүзөт. 

 

50-берене. Улуттук банктын консультациялары  

 

1. Улуттук банк өз компетенциясындагы маселелер боюнча Кыргыз Республикасынын Президентине, Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешине, Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнө консультацияларды берет.  

2. Кыргыз Республикасынын Өкмөтү республикалык бюджеттин долбоорун даярдоодо Улуттук банктан консультация алат. 

3. Улуттук банк Кыргыз Республикасынын тышкы карызын тейлөөнү кошо алганда, Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн финансылык агенти катары макулдашылган шарттарда иш жүргүзүшү мүмкүн. 

 

51-берене. Кыргыз Республикасынын төлөм балансын түзүү 

 

1. Улуттук банк статистика боюнча ыйгарым укуктуу мамлекеттик орган менен бирдикте Кыргыз Республикасынын төлөм балансын түзөт.  

2. Төлөм балансын түзүүдө төлөм балансын түзүү боюнча эл аралык методология, анын ичинде төлөм балансы жана эл аралык инвестициялык позиция боюнча колдонмо, ошондой эле акча-насыя жана финансы статистикасы боюнча колдонмолор пайдаланылат.  

3. Мамлекеттик органдар жана жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдары, жеке адамдар жана менчик формасына карабастан юридикалык жактар, ошондой эле Кыргыз Республикасынын аймагындагы резидент эместер төлөм балансын түзүү жана аны болжолдоо үчүн көрсөткүчтөрдүн курамы боюнча маалыматтарды Улуттук банк тарабынан аныкталган формада жана мөөнөттөрдө Улуттук банкка өз учурунда берип турууга милдеттүү.  

4. Ушул беренеде көрсөтүлгөн маалыматтардын берилбеши же өз учурунда берилбей калгандыгы Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына ылайык жоопкерчиликке кириптер кылат.  

 

 

 

 

 

 

11-БАП.  

УЛУТТУК БАНКТЫН КӨЗӨМӨЛҮНДӨ БОЛУУЧУ БАНКТАР ЖАНА БАШКА ЮРИДИКАЛЫК ЖАКТАР МЕНЕН УЛУТТУК БАНКТЫН ӨЗ АРА МАМИЛЕСИ 

 

52-берене. Кыргыз Республикасынын банк системасын көзөмөлдөөчү ыйгарым укуктуу орган  

 

1. Улуттук банк Кыргыз Республикасынын банк системасынын ишине көзөмөл жүргүзүүчү ыйгарым укуктуу орган болуп саналат.  

2. Улуттук банк Кыргыз Республикасынын банк системасынын туруктуулугун жана ишенимдүүлүгүн камсыздоо, аманатчылардын таламдарын коргоо, Кыргыз Республикасынын банк мыйзамдарынын талаптары аткарылышын камсыздоо максатында банктык көзөмөлдү жүргүзөт жана жөнгө салуу ченемдерин белгилейт. Ушул Кодексте каралгандан башка учурларда Улуттук банк банктардын күндөлүк ишине кийлигишпейт. 

3. Улуттук банк Кыргыз Республикасынын банктык мыйзамдарына ылайык Улуттук банктын көзөмөлүнө алынган банктык эмес финансы-насыялык уюмдардын жана башка юридикалык жактардын ишин көзөмөлдөйт.  

 

53-берене. Банктарга берилүүчү насыялар 

 

1. Банк системасынын бүтүндүгүн жана анын ишинин туруктуулугун сактоо, Кыргыз Республикасынын аймагында катталган банктардын ликвиддүүлүгүн колдоо максатында Улуттук банк банктарга улуттук валютада насыяларды акы төлөө шарты менен, камсыздоонун төмөндөгү түрлөрүнүн бири болгондо берүүгө укуктуу: 

1) алтын жана башка баалуу металлдар; 

2) чет өлкө валютасы; 

3) Улуттук банктагы же башка насыялык уюмдагы депозиттер; 

4) Кыргыз Республикасынын Өкмөтү тарабынан чыгарылган баалуу кагаздар; 

5) камсыздоонун башка түрлөрү. 

2. Банктын камсыздоонун башка түрлөрү катары сунушталган активдердин жетиштүүлүгү жана алгылыктуулугу Улуттук банктын Башкармасы тарабынан аныкталат.  

3. Насыялардын түрү, аларды берүү тартиби жана шарттары Улуттук банк тарабынан аныкталат.  

4. Овердрафт түрүндө насыяларды берүүгө тыюу салынат.  

5. Улуттук банк активдер боюнча, анын ичинде насыялар боюнча да болуучу ыктымалдуу чыгымдардын ордун жабуу үчүн Улуттук банктын сарптоолоруна чегерилүүчү атайы резервдерди (провизияларды) түзөт.  

6. Банктарга насыяларды берүү, ушул Кодексте каралган таасир этүү чараларын колдонуу жагында Улуттук банктын ыйгарым укуктарын чектебейт.  

 

12-БАП.  

УЛУТТУК БАНКТЫН ОТЧЕТУ ЖАНА ОТЧЕТТУУЛУГУ, АУДИТИ ЖАНА БЮДЖЕТИ 

 

54-берене. Улуттук банктын отчету жана маалыматы 

 

1. Улуттук банктын Төрагасы жыл сайын отчеттук жылдан кийинки жылдын 30-апрелинен кечиктирбестен Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешине Улуттук банктын иши жөнүндө отчет берет. 

2. Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңеши отчеттук жылдан кийинки жылдын 1-июлунан кечиктирбестен Улуттук банктын Төрагасынын жылдык отчетун угат.  

3. Улуттук банктын Төрагасынын отчетун Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинде угуу Улуттук банктын укуктук статусун эске алуу менен ишке ашырылат.  

4. Улуттук банктын Төрагасынын Улуттук банктын иши жөнүндө отчетунда төмөнкүлөр камтылат: 

1) Улуттук банктын аудитордук текшерүүдөн өткөн финансылык отчетун; 

2) Улуттук банктын отчеттук мезгил ичиндеги иши боюнча маалыматтарды; 

3) Улуттук банктын Башкармасы аныктаган башка маалыматтарды. 

5. Улуттук банк жылдык отчетту өз интернет-сайтында Кыргыз Республикасынын банк жана төлөм системаларынын абалына тиешелүү негизги аналитикалык маалыматтар менен кошо жыл сайын жарыялап турат. 

6. Улуттук банк акча-насыя саясатынын негизги багыттары, ошондой эле банктык каржылоонун ар кандай формаларын жана принциптерин кошо алганда, Кыргыз Республикасынын банк секторун жана төлөм системасын өнүктүрүү маселелери боюнча расмий маалыматты жылына кеминде эки жолу жарыялап турат.  

 

55-берене. Улуттук банктын финансылык отчеттуулугу 

 

1. Улуттук банк Финансылык отчеттуулуктун эл аралык стандарттарына (ФОЭС) ылайык, ушул Кодекстин жоболорун эске алуу менен банктын операцияларын жана финансылык абалын чагылдырган туруктуу эсепти жана отчет түзүүнү ишке ашырат. 

2. Улуттук банктын финансылык жылы 1-январдан 31-декабрды кошо алгандагы мезгил аралыгын камтыйт.  

3. Улуттук банк жыл сайын Улуттук банктын балансынан жана ага байланыштуу башка отчеттордон турган финансылык отчетту даярдайт.  

4. Улуттук банктын балансынын түзүмү Улуттук банктын Башкармасы тарабынан белгиленет. Улуттук банк жылдык финансылык отчету көз карандысыз аудиттик текшерүүдөн өткөндөн жана Улуттук банктын Башкармасы тарабынан бекитилгенден кийин, отчеттук жылдан кийинки жылдын 1-майынан кечиктирбестен жарыяланат.  

 

56-берене. Улуттук банктын тышкы аудити  

 

1. Улуттук банкка тышкы аудити жыл сайын, аудиттин эл аралык стандарттарына ылайык өткөрүлүп турат.  

2. Улуттук банктын Башкармасы финансылык жыл аяктаганга чейинки алты айдан кечиктирбестен аудитордук уюмду кароого алып, Улуттук банк тарабынан белгиленген тартипте өткөрүлүүчү тендердин жыйынтыгы боюнча үч жылдык мөөнөткө бекитет. Аудитордук уюм эл аралык деңгээлде таанылган абройго жана борбордук (улуттук) банктарда аудит жүргүзүү боюнча кеминде беш жылдык тажрыйбага ээ болууга тийиш. Бир эле аудитордук уюм катары менен эки жолудан көп кароого алынбайт жана бекитилбейт.  

3. Улуттук банкка тышкы аудит Кыргыз Республикасында каттоодон өткөн жана тиешелүү лицензияга ээ аудитордук уюм тарабынан да, ошондой эле Кыргыз Республикасынын аймагында аудитордук ишти жүргүзүүгө лицензиясы жок, бирок ушул берененин 2-бөлүгүндө көрсөтүлгөн талаптарга жооп берген чет өлкөлүк аудитордук уюм тарабынан да жүргүзүлүшү мүмкүн. Ушундай чет өлкөлүк уюмдардын лицензиялары Кыргыз Республикасынын аймагында алардын легитимдүүлүгү тастыкталган шартта таанылат.  

4. Улуттук банк аудитордук уюм менен түзүлгөн келишимге ылайык ага эл аралык аудитордук практикага туура келген аудитордук текшерүү жүргүзүү үчүн керектүү отчетторду жана маалыматтарды берет. 

5. Улуттук банкка тышкы аудит жүргүзүү боюнча аудитордук уюмдун кызматтарына акы Улуттук банктын каражатынын эсебинен төлөнөт.  

 

57-берене. Ички контроль системасы 

 

1.  Улуттук банкта ички контролдун шайкеш системасы болууга тийиш.  

2.  Улуттук банктын Башкармасы банкта ички контроль системасынын талаптагыдай уюштурулушун жана иштешин камсыздоого милдеттүү.  

 

58-берене. Улуттук банктын Аудит боюнча комитети  

 

1. Улуттук банкта Аудит боюнча комитет иштейт. Аудит боюнча комитеттин ишинин негизги максаты болуп Улуттук банктын Башкармасына ички контролдун талаптагыдай системасын камсыздоого, ошондой эле бухгалтердик эсепти жүргүзүү жана финансылык отчетту даярдоо жол-жоболоруна контролду камсыздоого көмөктөшүү саналат. 

2. Аудит боюнча комитеттин негизги функциялары төмөнкүлөр: 

1) ички контроль, тобокелдерди башкаруу жана корпоративдик башкаруу системаларынын натыйжалуулугун жогорулатууга өбөлгө түзүү,  

2) ички аудит кызматын көзөмөлдөө; 

3) бухгалтердик эсептин стандарттары шайкеш колдонулушун камсыздоо, финансылык отчеттуулуктун сапатына байкоо жүргүзүү; 

4) Улуттук банктын Башкармасына тышкы аудиторду бекитүү жагынан сунуштамаларды берүү жана тышкы аудитордун ишинин Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында белгиленген стандарттарга ылайык келишине баа берүү. 

3. Аудит боюнча комитеттин мүчөлөрүнө, алардын санына, статусуна, компетенциясына жана иш регламентине карата талаптарды Улуттук банктын Башкармасы аныктайт. Комитеттин мүчөлөрүн Улуттук банктын Башкармасы дайындайт. Аудит боюнча комитеттин курамына Улуттук банктын Башкармасынын Улуттук банктын администрациясына кирбеген мүчөлөрү, ошондой эле көз каранды эмес эксперттер дайындалышы мүмкүн.  

4. Аудит боюнча комитеттин мүчөлөрүнө карата ушул Кодексте Улуттук банктын Башкармасынын мүчөлөрү үчүн белгиленген чектөөлөр колдонулат.  

 

59-берене. Улуттук банктын ички аудити 

 

1. Улуттук банкта милдеттүү түрдө туруктуу негизде ички аудит жүргүзүлүп турат. 

2. Ички аудитти Улуттук банктын Башкармасына отчет берүүчү ички аудит кызматы жүргүзөт. Ички аудит кызматы жөнүндө жобону Улуттук банктын Башкармасы бекитет.  

3. Ички аудит кызматынын жетекчиси кызматка Улуттук банктын Аудит боюнча комитетинин сунушу боюнча Улуттук банктын Башкармасы тарабынан дайындалат жана бошотулат.  

 

60-берене. Улуттук банктын бюджети  

 

Улуттук банктын кирешелерди жана сарптоолорду, ошондой эле кийинки жылга өнүктүрүү бюджетин камтыган бюджетин Улуттук банктын Башкармасы өтүп жаткан жылдын 31-декабрынан кечиктирбестен бекитет. Зарыл болсо бюджетке жыл ичинде оңдоолор киргизилиши мүмкүн.  

 

13-БАП.  

УЛУТТУК БАНКТЫ БАШКАРУУНУ УЮШТУРУУ 

 

61-берене. Башкаруу органдары 

 

1.  Улуттук банктын башкаруу органы болуп төмөнкүлөр саналат:  

1) Улуттук банктын Башкармасы – жогорку башкаруу органы; 

2) Улуттук банктын төрагасы – жогорку аткаруучу кызмат адамы. 

2.  Улуттук банктын Башкармасы – Улуттук банктын ишинин негизги багыттарын аныктоочу жана Улуттук банктын ишин жалпы жетектөөчү коллегиялуу орган.  

3.  Улуттук банктын Башкармасынын курамына Улуттук банктын төрагасы, төраганын эки орун басары жана Улуттук банктын Башкармасынын төрт мүчөсү кирет. Улуттук банктын Башкармасы туруктуу негизде иштейт.  

4.  Улуттук банктын төрагасы жана төраганын орун басарлары Улуттук банктын администрациясын түзүшөт жана аларга администрациялык-башкаруу ыйгарым укуктары берилет. Улуттук банктын төрагасы банк ишин оперативдүү күндөлүк жетектейт.  

5.  Улуттук банктын Башкармасынын мүчөлөрү Улуттук банктын администрациясына киришпейт жана өздөрүнүн ыйгарым укуктарын ички контроль системасынын натыйжалуулугун жана шайкештигин, ачык-айкындыгын, өз убагындалыгын камсыздоо, тобокелдерди минималдаштыруу жана кызыкчылыктардын кагылышуусун болтурбоо максатында Улуттук банктын Башкармасынын жыйындарына катышуу, менеджмент жана Улуттук банктын Башкармасынын чечимдерин аткаруу процессине (анын ичинде адам ресурстарына жана эмгек акыга) баа берүү жана мониторингдөө аркылуу ишке ашырышат.  

 

62-берене. Улуттук банктын төрагасынын, анын орун басарларынын жана Башкармасынын мүчөлөрүнүн кызмат ордуна карата талаптар 

 

Улуттук банктын төрагасынын, төраганын орун басарларынын жана Улуттук банктын Башкармасынын мүчөсүнүн кызматына Кыргыз Республикасынын жараны болуп саналган, кынтыксыз абройго, керектүү квалификацияга жана финансы-экономикалык жана/же юридикалык чөйрөдө кесиптик тажрыйбага ээ адамдар дайындалышы мүмкүн. 

 

63-берене. Улуттук банктын төрагасынын, төраганын орун басарларынын жана Башкармасынын мүчөлөрү үчүн чектөөлөр 

 

1. Төрагага, төраганын орун басарларына жана Башкарманын мүчөлөрүнө ушул Кодексте Улуттук банктын кызматкерлери үчүн белгиленген чектөөлөр таркатылат.  

2. Улуттук банктын төрагасы, төраганын орун басарлары жана Башкармасынын мүчөлөрү саясий партияларга, диний жана башка коомдук-саясий уюмдарга катыша алышпайт. 

3. Улуттук банктын төрагасы, төраганын орун басарлары жана Улуттук банктын Башкармасынын мүчөлөрү кызматынан бошотулгандан кийинки бир календардык жыл ичинде Улуттук банктын көзөмөлүнө алынган банктарда жана башка юридикалык жактарда кызматтарды ээлөөгө укугу жок.  

 

64-берене. Улуттук банктын төрагасын, төраганын орун басарларынын жана Башкармасынын мүчөлөрүн дайындоо тартиби жана алардын ыйгарым укуктарынын мөөнөттөрү 

 

1. Улуттук банктын төрагасы Кыргыз Республикасынын Президентинин сунушу боюнча Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңеши тарабынан жети жылдык мөөнөткө шайланат.  

2. Кыргыз Республикасынын Президенти Улуттук банктын төрагасынын кызматына дайындоо үчүн талапкерди Улуттук банктын иштеп жаткан төрагасынын ыйгарым укуктары бүткөнгө чейин үч айдан кечиктирбестен сунуштайт. 

3. Улуттук банктын төрагасы мөөнөтүнөн мурда кызматынан бошотулган учурда Кыргыз Республикасынын Президенти бул кызматка талапкерди мурдагы төрага бошонгон күндөн тартып бир айдан кечиктирбестен сунуштайт. Улуттук банктын жаңы шайланган төрагасы кызматына киришкенге чейин анын милдетин Улуттук банктын төрагасынын орун басарларынын бири аткарып турат. 

4. Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңеши Улуттук банктын төрагасынын кызматына сунушталган талапкерди четке каккан учурда, Кыргыз Республикасынын Президенти эки аптанын ичинде жаңы талапкерди сунуш кылат. Бир эле талапкер эки жолудан ашык сунушталышы мүмкүн эмес. 

5. Улуттук банктын төрагасынын орун басарлары жана Башкармасынын мүчөлөрү Улуттук банктын төрагасынын сунушу боюнча Кыргыз Республикасынын Президенти тарабынан жети жылдык мөөнөткө дайындалышат.  

6. Улуттук банктын төрагасынын орун басарларынын жана Башкармасынын мүчөлөрүнүн кызматына дайындоо үчүн талапкерлерди Улуттук банктын төрагасы Улуттук банктын төрагасынын иштеп жаткан орун басарларынын жана Башкарманын мүчөлөрүнүн ыйгарым укуктары бүткөнгө чейин эки айдан кечиктирбестен сунуштайт. 

7. Улуттук банктын төрагасынын орун басары жана Башкарманын мүчөлөрү ээлеген кызматынан мөөнөтүнөн мурда бошотулган учурда, бул кызматтарга жаңы талапкерлерди Улуттук банктын төрагасы алар бошотулган күндөн тартып бир айдан кечиктирбестен сунуш кылат.  

8. Ыйгарым укуктары бир мөөнөттө аяктоочу Улуттук банктын Башкармасынын мүчөлөрүнүн саны, төраганы жана төраганын орун басарларын кошо алганда үч адамдан ашпоосу керек. 

9. Улуттук банктын төрагасы, төраганын орун басарлары жана Башкарманын мүчөлөрү кызматтарына катары менен эки жолудан ашпастан кайталап дайындалышы мүмкүн.  

 

65-берене. Улуттук банктын төрагасын, төраганын орун басарларын жана Башкарманын мүчөлөрүн кызматынан бошотуу негиздери жана тартиби  

 

1. Улуттук банктын төрагасы, төраганын орун басарлары жана Башкарманын мүчөлөрү кызматынан ыйгарым укуктарынын мөөнөтү бүткөндө, ошондой эле төмөнкү учурларда гана мөөнөтүнөн мурда бошотулушат:  

1) өзүнүн арызы боюнча;  

2) ден-соолугуна байланыштуу кызматтык милдеттерин аткарышы мүмкүн эмес болсо жана ал медициналык корутунду менен тастыкталса; 

3) каза болгонуна байланыштуу, же соттун дайынсыз жоголгону же өлдү деп жарыялоо тууралуу чечими мыйзамдуу күчүнө киргенде; 

4) соттун айыптаган өкүмү мыйзамдуу күчүнө киргенине байланыштуу; 

5) Кыргыз Республикасынын жарандыгынан ажырашына байланыштуу; 

6) Башкарманын мүчөсүнүн статусуна ылайык келбеген иштерди жасаган же ушул Кодекстин ченемдерин бузган учурда, Улуттук банктын Башкармасынын мүчөлөрүнүн көпчүлүгүнүн сунушу боюнча; 

7) кызмат ордуна карата талаптарга ылайык келбесе. 

2. Улуттук банктын төрагасы кызматынан Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңеши тарабынан бошотулат.  

3. Улуттук банктын төрагасынын орун басарлары жана Башкарманын мүчөлөрү ээлеген кызматынан Улуттук банктын төрагасынын сунушу боюнча Кыргыз Республикасынын Президенти тарабынан бошотулат.  

4. Кыргыз Республикасынын Президенти жана Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңеши Улуттук банктын төрагасын, төраганын орун басарларын жана Башкарманын мүчөлөрүн бошотуу жөнүндө чечимди алардын ыйгарым укуктарынын мөөнөтү бүткөнгө чейин бир айдан кечиктирбей кабыл алат. 

5. Ушул берененин 1-бөлүгүнүн 4- жана 6-пункттарында каралган негиздер боюнча кызматтан бошотулган учурда, аталган адамдар бошотулган учурдан баштап он беш жыл аралыгында Улуттук банкта кызматтарды ээлөөгө талапкер болууга укугу жок.  

 

66-берене. Улуттук банктын төрагасынын, төраганын орун басарларынын жана Башкарманын мүчөлөрүнүн эмгек акылары 

 

Улуттук банктын төрагасынын, төраганын орун басарларынын жана Башкарманын мүчөлөрүнүн эмгегине акы төлөө системасы жана кызматтык маяналарын белгилөө системасы Улуттук банктын Башкармасы тарабынан, Кыргыз Республикасынын аймагында иштеген банктардын жетекчилигинин эмгек акыларынын орточо өлчөмүн эске алуу менен белгиленет.  

 

67-берене. Улуттук банктын Башкармасынын ишин уюштуруу 

 

1. Улуттук банктын Башкармасынын (мындан ары – Башкарма) иши айына бирден кем эмес жыйын өткөрүү аркылуу жүргүзүлөт.  

2. Улуттук банктын Башкармасынын жыйыны Башкарманын тизме боюнча курамынын көпчүлүгү катышкан шартта мыйзам ченемдүү (кворум бар) деп эсептелет. Башкарманын чечими ал үчүн тизме боюнча курамдын көпчүлүгү добуш берсе мыйзам ченемдүү деп эсептелет.  

3. Каралып жаткан маселе боюнча кызыкчылыктардын кагылышуусу болгон учурда төрага, төраганын орун басары же Башкарманын мүчөсү ошол маселе боюнча талкууга катышууга жана добуш берүүгө укугу жок.  

4. Төраганын, төраганын орун басарынын же “каршы” добуш берген Башкарма мүчөсүнүн өзгөчө пикири Башкарманын жыйынынын протоколуна милдеттүү түрдө киргизилет. Добуш берүүгө катышпай коюуга болбойт.  

5. Улуттук банктын Башкармасынын жыйынына катышпай калган төрага, төраганын орун басары же Башкарманын мүчөлөрү жыйындын протоколу жана кабыл алынган чечимдер менен кол коюп таанышып чыгууга милдеттүү.  

6. Башкарманын жыйынын Улуттук банктын төрагасы башкарат. Ал жок учурда жыйынды Улуттук банктын төрагасынын орун басарларынын бири башкарат. 

7. Башкарманын чечимдери Улуттук банктын Башкармасынын токтомдорунун формасында таризделет.  

8. Башкарманын ишин уюштуруу, жыйындарды өткөрүү жана чечимдерди кабыл алуу тартиби Улуттук банктын Башкармасынын регламентинде аныкталат.  

68-берене. Улуттук банктын Башкармасынын ыйгарым укуктары 

 

1. Улуттук банктын Башкармасы Улуттук банктын компетенциясына кирген баардык маселелерди кароого укуктуу.  

2. Төмөнкү маселелер боюнча чечимдерди кабыл алуу Улуттук банктын Башкармасынын өзгөчө ыйгарым укуктарына кирет: 

1) Улуттук банктын ишинин негизги багыттары жана саясаттары; 

2) Кыргыз Республикасындагы акча-насыя саясаты; 

2) Улуттук банктын бюджети (кирешелер жана чыгашалар бюджети, өнүктүрүү бюджети); 

4) Улуттук банктын жылдык отчету жана жылдык финансылык отчету; 

5) Улуттук банктын ички контролдук тутуму жана тышкы аудит; 

6) Улуттук банктын резервдеринин жана эсептеринин түрлөрү, өлчөмдөрү, аларды түзүү жана пайдалануу тартиби; 

7) милдеттүү резервдик талаптар; 

8) кыска мөөнөттүү насыялоо аспаптары; 

9) акча белгилеринин үлгүлөрүн жана номиналдарын чыгаруу, жүгүртүүдөн банкнотторду жана монеталарды алуу; 

10) Улуттук банктын эсептеринин планы, бухгалтердик эсепке алуу жана отчеттуулук боюнча операцияларды жүргүзүү эрежелери; 

11) Улуттук банктын эл аралык уюмдарга катышуусу; 

12) Кыргыз Республикасынын аймагында жана анын чегинен тышкарыда Улуттук банктын обочолонгон түзүмдүк бөлүмдөрүн, ошондой эле юридикалык жактарын түзүү жана жоюу; 

13) Улуттук банктын уюштуруучулук түзүмү жана кызматкерлердин чектүү штаттык саны; 

14) мыйзамдарда жана ушул Кодексте чектөөлөр белгиленген, Улуттук банктын кызматкерлеринин кызмат орундарынын тизмегин аныктоо; 

15) Улуттук банктын, анын мекемелеринин, уюмдарынын жана кызматкерлеринин ишин камсыз кылуу үчүн кыймылсыз мүлк менен бүтүмдөр; 

16) Улуттук банктын регламенти жана Улуттук банктын Башкармасынын регламенти; 

17) Улуттук банктын ченемдик укуктук актыларын кабыл алуу; 

18) Убактылуу администрацияны киргизүү жана токтотуу; 

19) Улуттук банктын Башкармасы аныктаган жактарга лицензияларды берүү жана кайра алуу (жокко чыгаруу); 

20) Кыргыз Республикасынын банк мыйзамдарында Улуттук банктын Башкармасынын өзгөчө компетенциясына гана киргизилген башка маселелер. 

3. Улуттук банктын Башкармасы көмөкчү коллегиалдуу органдарды (комитеттерди жана комиссияларды) түзүүгө укуктуу. 

4. Улуттук банктын Башкармасы банктык мыйзамдар аркылуу анын компетенциясына киргизилген өзгөчө маселелерди эске албаганда, ыйгарым укуктарынын бөлүгүн өткөзүп берүүгө укуктуу.  

 

69-берене. Улуттук банктын төрагасынын ыйгарым укуктары 

 

1. Улуттук банктын төрагасы: 

1) Улуттук банктын Башкармасынын ишин уюштурат, отурумдарын алып барат, Улуттук банктын Башкармасы тарабынан кабыл алынган токтомдорго кол коёт; 

2) Улуттук банктын Башкармасынын гана компетенциясына киргизилген маселелерди эске албаганда, администрациялык-башкаруу ыйгарым укуктарын жүзөгө ашырат, күндөлүк ишке тиешелүү чечимдерди кабыл алат; 

3) Улуттук банктын атынан чыгат жана анын атынан ишеним катсыз иш алып барат; 

4) ишеним каттарды берет; 

5) буйруктарды чыгарат; 

6) штаттык ырааттаманы бекитет; 

7) мыйзамдарда каралган жана Улуттук банктын Башкармасы өткөрүп берген башка ыйгарым укуктарды ишке ашырат. 

2. Улуттук банктын төрагасы жок учурда анын милдеттери орун басарларынын бирине жүктөлөт.  

 

14-БАП.  

УЛУТТУК БАНКТЫН КЫЗМАТЧЫЛАРЫ 

 

70-берене. Улуттук банктын кызматчылары 

 

1. Төраганы, төраганын орун басарларын жана Улуттук банктын Башкармасынын мүчөлөрүн кошо алганда, Улуттук банктын бардык кызматкерлери Улуттук банктын кызматчылары болуп саналат. 

2. Улуттук банктын кызматчыларына карата коюлган квалификациялык талаптар жана ишке кабыл алуунун башка шарттары, ушул Кодексте башкасы каралбаса, Улуттук банктын Башкармасы тарабынан аныкталат.  

3. Улуттук банктын кызматчыларына эмгек акы төлөө тутуму жана тартиби, ушул Кодексте башкасы каралбаса, финансы рыногунда атаандаша алган эмгек акыларды эске алуу менен Улуттук банктын Башкармасы тарабынан белгиленет. 

4. Улуттук банктын кызматчылары этикалык жүрүм-турум принциптерин сактоого жана таламдардын каршылыгынын пайда болушунун себеби болгон аркандай жагдайларга жол бербөөгө тийиш.  

5. Улуттук банк, таламдардын каршы келген жагдайына мониторинг жүргүзүү максатында өз кызматкерлери жана алардын жакын туугандары боюнча маалымат базасын жүргүзүүгө укуктуу. Таламдардын каршылыгына мониторинг жүргүзүү тартиби Улуттук банк тарабынан белгиленет. Улуттук банк мындай маалыматтардын сакталышын жана купуялуулугун камсыз кылууга милдеттүү. 

6. Улуттук банктын кызматчыларынын кызматтык милдеттерди аткаруусуна байланыштуу укуктук жактан корголушу жана жоопкерчилиги ушул Кодексте аныкталат.  

 

71-берене. Улуттук банктын кызматчыларын социалдык жактан коргоо 

 

1. Улуттук банктын Башкармасы өз кызматчыларын социалдык жактан коргоо максаттарында, өз каражаттарынын эсебинен төмөнкүлөргө укуктуу:  

1) Улуттук банктын кызматчыларынын өмүрүн камсыздандырууну жана медициналык камсыздандырууну уюштурууга, кошумча пенсия менен камсыз кылууга. Кызматчылардын айрым категориялары Улуттук банктын Башкармасы бекиткен тизмеге ылайык, милдеттүү түрдө камсыздандырылууга тийиш; 

2) Улуттук банктын кызматчылары үчүн белгиленген тартипте турак-жай ссудаларын, керектөө насыяларын жана кыймылсыз мүлктү сатып алууну уюштурат; 

3) Улуттук банктын кызматчыларын социалдык жакатан коргоонун башка чараларын (социалдык пакет) көрөт.  

 

 

 

 

72-берене. Улуттук банктын кызматчылары үчүн чектөөлөр 

 

1. Улуттук банктын Башкармасы тарабынан бекитилген кызмат орундарынын тизмесине ылайык, Улуттук банктын кызматчыларына төмөнкүлөргө тыюу салынат: 

1) Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин жана жергиликтүү кеңештеринин депутаттары, Өкмөт мүчөлөрү болууга же башка мамлекеттик же болбосо муниципалдык кызматты ээлөөгө, ошондой эле башка мамлекеттин жарандыгына ээ болууга;  

2) Улуттук банктын көзөмөлүндөгү банктарда же башка юридикалык жактарда кызматтарды ээлөөгө; 

3) башка уюмдарда иштөөгө, анын ичинде кошо айкаштыкта иштөөгө, ошондой эле жарандык-укуктук келишим боюнча кызмат көрсөтүүгө (окутуучулук, илимий-изилдөө жана чыгармачылык иштерди эске албаганда).  

Мындай тыюу салуу, Улуттук банк катышуучусу болгон уюмдарда Улуттук банктын жана Кыргыз Республикасынын таламындагы Улуттук банктын расмий өкүлчүлүгүнүн кызматкерлерине, Кыргыз Республикасы катышуучусу болуп саналган эл аралык финансы-насыя жана башка уюмдарда постторду жана кызматтарды ээлөөгө, ошондой эле Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында каралган учурларга таркатылбайт;  

4) банктардан жана микрофинансылык уюмдардан насыяларды алууга; 

5) эгерде, бул таламдардын каршылыгына алып келүүсү мүмкүн болсо, баалуу кагаздарды сатып алууга. Улуттук банктын кызматчысы банкта иштеп жаткан мезгилде ага таандык болгон баалуу кагаздарын Улуттук банк тарабынан белгиленген тартипте ишенимдүү башкарууга өткөрүп берүүгө милдеттүү; 

6) ушул Кодексте башкасы каралбаса, Улуттук банкта үчүнчү жактардын иштери боюнча ишенимдүү адамы же өкүлү болууга. 

2. Улуттук банктын кызматчылары үчүн ушул беренеде белгиленген чектөөлөрдүн сакталбашы эмгек милдеттерин одоно бузууга кирет.  

 

73-берене. Купуялуу маалыматтарды коргоо 

 

1. Улуттук банк кызматтык жана башка купуялуу маалыматтарды, ошондой эле банктык сырды түзгөн маалыматтарды коргоо тутумуна ээ болууга милдеттүү.  

2. Улуттук банктын кызматчыларына кызматтык жана башка купуялуу маалыматтарды, ошондой эле банктык сырды түзгөн маалыматтарды ачыкка чыгаруусуна тыюу салынат. Мындай маалыматтарды ачыкка чыгаруу Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына ылайык жүргүзүлөт. 

3. Ушул беренеде көрсөтүлгөн маалыматтарды ачыкка чыгаруу Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына ылайык жоопкерчиликке кириптер кылат. 

 

74-берене. Улуттук банктын кызматчыларын жана ыйгарым укуктуу өкүлдөрүн укуктук жактан коргоо  

 

1. Улуттук банктын кызматчылары өз милдеттерин аткарууда, ошондой эле Улуттук банктын укуктары жана мыйзамдуу таламдарында иштеген башка адамдар мамлекеттин коргоосуна алынат. 

2. Улуттук банктын кызматчылары, Убактылуу администрация жетекчиси жана анын өкүлдөрү, ошондой эле Улуттук банктын укуктарын жана мыйзамдуу таламдарын көздөгөн башка адамдар өздөрүнүн кызматтык милдеттерин же мыйзамдуу тапшырмаларды укук ченемдүү аткаруунун жүрүшүндөгү чыгашалар үчүн кандай жактын алдында болсун жарандык жоопкерчиликтүү болбойт. Алардын укук ченемсиз ишине байланыштуу кине коюулар жана доолор Улуттук банкка карата гана коюлушу мүмкүн. Улуттук банк регресстик тартипте доо коюуга укуктуу. 

3. Улуттук банк өз кызматкерлерин соттордо жана укук коргоо органдарында өз эсебинен зарыл чыгашаларды төлөө же кызматкерлер тарткан чыгашаларды компенсациялоо аркылуу, укуктук жактан коргоону камсыз кылууга милдеттүү.  

4. Улуттук банк банкка карата таасир этүү чараларын укук ченемдүү колдонуунун жана ушул Кодексте каралган башка ыйгарым укуктарды аткаруунун натыйжасында келип чыккан чыгымдар үчүн жоопкерчиликтүү болбойт.  

 

15-БАП.  

УЛУТТУК БАНКТЫН МҮЛКТҮК УКУКТАРЫ ЖАНА КООПСУЗДУГУ  

 

75-берене. Улуттук банктын мүлкү жана иш коопсуздугу  

 

1. Улуттук банк өзүнө таандык акча каражаттарына, имараттарга, курулмаларга, жабдууларга, транспортко жана башка мүлктөргө өз алдынча ээлик кылат, пайдаланат жана тескейт. 

2. Мамлекет Улуттук банктын мыйзамдуу мүлктүк укуктарынын корголушун кепилдейт, анын мүлкүн алып коё албайт же кыскарта албайт. Капиталды, акча каражаттарын жана негизги каражаттарды, башка материалдык баалуулуктарды кошо алганда, Улуттук банктын мүлкү Улуттук банктын менчиги болуп саналат жана Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына ылайык соттун чечимисиз аларга башка милдеттенмелер жүктөлүшү мүмкүн эмес.  

3. Улуттук банк өз ишин камсыз кылуу жана кызматчыларын социалдык коргоого алуу максатында гана кандай мүлктү болбосун менчигине сатып алууга же ижарага алууга анын ичинде акысыз пайдаланууга алууга укуктуу.  

4. Пайдаланууга жараксыз же пайдаланылбаган материалдык баалуулуктарды ээликтен ажыратуу тартиби Улуттук банк тарабынан белгиленет.  

5. Улуттук банк эки жылдан кечиктирилбеген мөөнөттө ээликтен ажыратуу менен кандай гана формада болбосун насыя берүүчүнүн ар кандай укуктарын сатып алууга укуктуу.  

6. Милдеттенмелердин кайсыл түрүнө болбосун банктарга жана башка карызкорлорго карата Улуттук банктын талаптарына доонун эскирүү мөөнөтү таркатылбайт.  

7. Улуттук банк борбордук банктардын ишине карата коюлган эл аралык талаптарга ылайык, өз ишинин коопсуздугун камсыздоо, анын ичинде мүлктөрүнүн, акча каражаттарынын жана башка активдеринин сакталышына, ошондой эле кызматчыларды жана маалыматтарды коргоого багытталган чараларды көрүүгө милдеттүү.  

8. Улуттук банкта ок атуучу курал-жарактарды жана атайы каражаттарды сактоо, алып жүрүү жана колдонуу укугуна ээ түзүмдүк бөлүмдөр иштейт.  

 

76-берене. Салык алуу, бажы төлөмдөрү жана мамлекеттик алым 

 

1. Улуттук банкка салык салуу Кыргыз Республикасынын салык мыйзамдарына ылайык жүзөгө ашырылат. 

2. Улуттук банк Кыргыз Республикасынын бажы мыйзамдарына ылайык бажы төлөмдөрүн ишке ашырат. 

3. Улуттук банк жана анын региондук бөлүмдөрү бардык нотариалдык иш-аракеттер, ошондой эле Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына ылайык доочу жана жооп берүүчү катары бардык сот инстанцияларында мамлекеттик алымдарды төлөөдөн бошотулат. 

III БӨЛҮМ. 

БАНКТАР 

 

16-БАП.  

БАНКТЫН УКУКТУК АБАЛЫ. БАНКТАРДЫ УЮШТУРУУГА  

КАРАТА НЕГИЗГИ ТАЛАПТАР 

 

77-берене. Банк  

 

1. Акционердик коомдун (жабык же ачык) уюштуруу-укуктук формасында түзүлгөн жана ушул Кодекске ылайык, Улуттук банк тарабынан берилген тиешелүү лицензиялардын негизинде банктык ишти жүзөгө ашырууга укуктуу юридикалык жак банк болуп саналат. 

Эгерде, ушул Кодексте башкасы белгиленбесе, чет өлкө банктарынын филиалдарын да банк катары түшүнүүгө болот.  

2. Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына ылайык, мамлекеттик каттоодон өткөн күндөн тартып банк юридикалык жак статусуна ээ болот. Юридикалык жак катары банкты мамлекеттик каттоодон өткөрүү үчүн банкты түзүү жөнүндө Улуттук банктын уруксаты көрсөтүлөт. 

3. Ушул Кодекстин талаптарына ылайык банк өз аталышына, капиталына жана башкаруу органдарына ээ.  

4. Улуттук банк тарабынан берилген лицензиянын негизинде банк банктык ишти жүзөгө ашырууга укуктуу. 

5. Ислам банкы же ислам терезесине ээ болгон банк өз ишин ислам банк иши жана каржылоо принциптерине ылайык, Улуттук банктын тиешелүү лицензияларынын негизинде жүзөгө ашырат.  

6. Ушул Кодексте жана Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында каралган негиздер боюнча гана кийлигишүүнү эске албаганда, мамлекеттик органдарга, алардын кызмат адамдарына банктардын мыйзамдуу ишине кийлигишүүсүнө тыюу салынат. 

7. Банк мамлекеттин милдеттенмелери боюнча жооп бербейт. Мамлекет мындай милдеттенмени өзүнө алган же Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында башкасы каралган учурларды эске албаганда, банктын милдеттенмелери боюнча мамлекет да жооп бербейт.  

8. Банк Улуттук банктын милдеттенмелери боюнча жооп бербейт. Улуттук банк банктын милдеттенмелери боюнча жооп бербейт. 

 

78-берене. Банктын аталышы 

 

1. Банк толук жана кыскартылган түрдөгү расмий аталышка ээ. Банктын аталышы анын уставында көрсөтүлөт. Банктын аталышында анын уюштуруу-укуктук формасы, ишинин түрү (банк) жана Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына ылайык жекече аталышы көрсөтүлүүгө тийиш.  

2. Өз аталышында же символикасында «мамлекеттик», «государственный», «Кыргызстан», «Улуттук», «Национальный», «Борбордук», «Центральный», «Кыргыз Банкы», «Банк Кыргызстана», «КРУБ», «КРББ» аббревиатураларын кайсыл тилде болбосун, кандай сөз айкалышында болбосун толук же кыскартылган түрүндө колдонууга банкка тыюу салынат. 

3. Аталыштар катары мурда түзүлгөн же жаңыдан түзүлүп жаткан Кыргыз Республикасынын аймагындагы банктардын аталыштарына окшош же чаташууга чейин алып келүүчү окшоштуктагы белгилөөлөрдү пайдаланууга жол берилбейт.  

4. Расмий аталышынан тышкары, башка аталышты колдонууга банкка тыюу салынат. Банктын өзгөргөн аталышы, мамлекеттик кайра каттоодон өткөндөн кийин он иш күнүнүн ичинде банк тарабынан жалпыга маалымдоо каражаттарында жарыяланууга тийиш.  

5. Башка юридикалык жактарга өз аталыштарында “банк” деген сөздү жана андан келип чыккан ар андай сөздөрдү колдонууга тыюу салынат. 

6. Банктын аталышында “ислам” деген сөздү тиешелүү лицензиянын негизинде банк ишин жана каржылоо ислам принциптерине ылайык иш жүргүзгөн банктар гана колдонууга укуктуу. 

 

79-берене. Банктын уюштурулушу 

 

1. Банк ушул Кодексте каралган өзгөчөлүктөрдү эске алуу менен Кыргыз Республикасынын Граждандык кодексине ылайык уюштурулат. 

2. Ушул Кодексте белгиленген талаптарга жооп берген жеке адамдар жана/же юридикалык жактар банктын уюштуруучуларынан боло алышат.  

3. Төмөнкүлөр банктын уюштуруучулары боло алышпайт: 

1) оффшордук аймактарда жашаган жана/же катталган же Улуттук банк тизмесин аныктаган, оффшордук аймактарда катталган, аффилирленген жактарга ээ болгон, жеке адамдар жана юридикалык жактар. 

Аффилирленген жактар катары төмөнкүлөр таанылат:  

- юридикалык жактын олуттуу катышуучулары; 

- башка юридикалык жактар анда олуттуу катышуучулардан болуп саналган юридикалык жактар; 

2) өздөрүнө карата эл аралык санкциялары бар жеке адамдар жана юридикалык жактар (аффилирленген жактарды кошо алганда), ошондой эле өздөрүнө карата көрсөтүлгөн жактар менен укуктук мамилелерге тыюу салынган жана Кыргыз Республикасы үчүн милдеттүү болгон эл аралык санкциялары бар мамлекеттерде катталган жеке адамдар жана юридикалык жактар (аффилирленген жактарды кошо алганда); 

3) өз иши, финансылык абалы, катышуучуларынын курамы жөнүндө маалыматтарды белгиленген тартипте сунуштабаган жана бенефициардык менчик ээлерин кошо алганда юридикалык жактын катышуучуларын так идентификациялоого жана алар боюнча иликтөөлөрдү жүргүзүүгө мүмкүндүк берген ар кандай башка маалыматтарды жана документтерди сунуштабаган, же болбосо бенефициардык менчик ээлерин кошо алганда юридикалык жактын катышуучуларын так идентификациялоого жана алар боюнча иликтөөлөрдү жүргүзүүгө мүмкүндүк бербеген маалыматтарды берген, ошондой эле өзүнүн кынтыксыз ишкердик аброюн ырастай албаган жеке адамдар жана юридикалык жактар; 

4) банктын акцияларын сатып алууга жумшалган акча каражаттарынын мыйзамдуу булактарын Улуттук банк тарабынан белгиленген тартипте ырастай албаган жеке адамдар жана юридикалык жактар; 

5) Кыргыз Республикасынын Өкмөтүн эске албаганда, республикалык же жергиликтүү бюджеттерден каржыланган юридикалык жактар; 

6) Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына же чет мамлекеттердин мыйзамдарына ылайык, аларга карата тыюу салуулар же чектөөлөр орун алган жеке адамдар жана юридикалык жактар. 

4. Ушул берененин 3-бөлүгүндө көрсөтүлгөн юридикалык жактар же жеке адамдар тарабынан банктардын акцияларынын сатылып алынышына байланыштуу бүтүмдөр жараксыз бүтүмдөр болуп саналат.  

5. Банк жана/же финансылык иш жүргүзбөгөн юридикалык жактар-уюштуруучулар, кандай түрдө болбосун добуш берүүчү акциялардын жыйырма же андан көп пайыздарына тике же кыйыр түрдө ээлик кыла албайт же башкара албайт же банкты контролдоону жүргүзө албайт. Финансылык иштин жана банк жана/же финансы ишине байланыштуу иштин түрлөрү, критерийлери Улуттук банк тарабынан аныкталат.  

6. Банктын уюштуруучуларына карата ушул Кодекстин банктын капиталында чектүү катышууну сатып алуу боюнча талаптары колдонулат.  

7. Банктын уюштуруучулары үчүн белгиленген чектөөлөр банктын акционерлерине да таркатылат.  

 

80-берене Банктын уюштуруу документтери 

 

1. Уюштуруу мезгилиндеги жана уюштуруучулар өз милдеттенмелерин аткарганга чейин уюштуруу келишими жана устав, ал эми кийин – устав банктын уюштуруу документтери болуп саналат.  

2. Банктын уставында мыйзамдарда каралган маалыматтардан тышкары төмөнкү маалыматтар милдеттүү түрдө камтылууга тийиш: 

1) уюштуруу чогулушунун уставды бекитүү тууралуу чечими жөнүндө маалымат; 

2) банктын мамлекеттик жана расмий тилдердеги толук жана кыскартылган расмий аталышы; 

3) банктын жайгашкан жеринин юридикалык дареги; 

4) банктын башкаруу органдары тууралуу жобо; 

5) банктын башкаруу органдарынын чечим кабыл алуу тартиби; 

6) чет өлкө банкынын филиалы же өкүлчүлүгү ачылган учурда, Кыргыз Республикасынын мыйзам талаптарынын аткарылышы жөнүндө жобо. 

3. Банктын аталышынын, башкаруу органдарынын, уставдык капиталынын өзгөрүшүнө, ошондой эле банкты башкарууга таасир эткен башка өзгөрүүлөргө байланыштуу банктын уставындагы өзгөртүүлөр жана толуктоолор милдеттүү түрдө Улуттук банк менен макулдашылууга тийиш.  

4. Банктын капиталынын өлчөмүнө жана түзүмүнө тиешелүү өзгөртүүлөрдү эске албаганда, банктын уставына сунушталган өзгөртүүлөр жана толуктоолорго Улуттук банктын кат жүзүндөгү макулдугу, банктын документтери менен кошо тиешелүү өтүнүч келип түшкөн күндөн кийинки бир айдан кечиктирбестен жана макулдук берүүдөн баш тартуу үчүн негиздер болбогондо берилет. Банктын капиталына тиешелүү өзгөртүүлөрдү макулдашуу үч айдын ичинде ишке ашырылат.  

5. Банктын уставындагы өзгөртүүлөрдү жана толуктоолорду макулдашуу тартиби жана жол-жобосу Улуттук банк тарабынан белгиленет.  

6. Уставдагы өзгөртүүлөрдү жана толуктоолорду макулдашуудан төмөнкү учурларда баш тартылышы мүмкүн: 

1) кароого сунушталган документтер белгиленген талаптарга ылайык келбесе же калпыс документтер жана маалыматтар берилсе; 

2) эгерде, акционерлердин жалпы чогулушунун чечими Кыргыз Республикасынын мыйзамдарын бузуу менен кабыл алынган болсо; 

3) эгерде, уставдык капиталдын өлчөмү белгиленген минималдуу өлчөмдөн аз болсо; 

4) эгерде, акцияга жазылуу жүргүзүлбөсө, алардын толук наркы төлөнбөсө же акциялар Кыргыз Республикасынын мыйзамдарын бузуу менен чыгарылса жана төлөнсө, же болбосо акцияларды сатып алууга жумшалган акча каражаттарынын келип чыгуу булактарынын мыйзамдуулугу ырасталбаса; 

5) ушул Кодекске ылайык банктын капиталына чектүү катышууну сатып алууга Улуттук банктын уруксаты жок болсо; 

6) эгерде бул, банк ишинин туруктуулугуна жана коопсуздугуна коркунуч туудурса. 

7. Банктын уставына киргизилген өзгөртүүлөр жана толуктоолор мамлекеттик каттоодон өткөрүлүүгө тийиш. Мамлекеттик каттоо жол-жобосунун аткаруунун натыйжалары жөнүндө банк мамлекеттик кайра каттоо тууралуу күбөлүктү алган күндөн тартып беш иш күнүнүн ичинде Улуттук банкка маалымдоого милдеттүү.  

8. Банк уставдык капиталынын өлчөмү өзгөргөн учурда, баалуу кагаздар жөнүндө мыйзамдарга ылайык, банктын баалуу кагаздарынын эмиссиясын акыркы каттоонун жыйынтыктары тууралуу Улуттук банкка бир ай ичинде билдирүүгө милдеттүү. 

 

81-берене Банкты уюштурууга уруксат берүү  

 

1. Банкты уюштуруучулар банкты уюштурууга уруксат берүү өтүнүчү менен (мындан ары – уруксат) Улуттук банкка кайрылат. 

2. Уруксат алуу үчүн Улуттук банк тарабынан белгиленген тизмеге, талаптарга жана тартипке ылайык документтер Улуттук банкка берилет. 

3. Тиешелүү өтүнүч жана бардык талап кылынган документтер келип түшкөндөн алты айдан ашпаган мөөнөттө уруксат берилет.  

Уруксат берүү өтүнүчүн кароо учурунда Улуттук банк маалыматтарды талап кылууга жана ыйгарым укуктуу органдар, анын ичинде чет өлкөлүк көзөмөл органдары менен консультацияларды жүргүзүүгө укуктуу.  

Эгерде, берилген документтер Улуттук банктын талаптарына ылайык келбесе, мөөнөт талаптагы документтер алынган учурдан тартып эсептелинет. Уруксат берүү мөөнөтү Улуттук банктын Башкармасынын чечими менен алты айга узартылышы мүмкүн.  

4. Банкты уюштурууга уруксат берүү өтүнүчүн кароонун жыйынтыгы боюнча Улуттук банк уруксат берүү же андан баш тартуу жөнүндө чечим кабыл алат.  

Банкты уюштуруу боюнча уруксаттын колдонуу мөөнөтү - алты ай. Ушул мөөнөт ичинде уюштуруучулар алар түзгөн банкты юридикалык жак катары мамлекеттик каттоодон өткөртүүгө жана лицензия берүү жөнүндөгү арызы менен Улуттук банкка кайрылууга милдеттүү.  

5. Уруксат берилип, лицензия алууга чейинки мезгил ичинде банк жана анын уюштуруучулары уруксат берүү негизделген маалыматтардагы ар кандай өзгөртүүлөр тууралуу, өзгөртүүлөр киргизилгенден кийинки беш күндөн кечиктирбестен Улуттук банкка билдирүүгө милдеттүү.  

6. Төмөнкү негиздердин кайсынысы болбосун орун алган шартта уруксат берүүдөн баш тартылышы мүмкүн: 

1) уюштуруу документтеринин жана башка документтердин коюлган талапка ылайык келбеши же калпыс маалыматтардын жана документтердин берилиши; 

2) банктык топтун катышуучулары тууралуу маалыматтардын жана документтердин берилбеши же толук эмес көлөмдө берилиши же болбосо банктык топторго же банктык топтун катышуучулары менен байланыштуу адамдарга таасирдүү банктык көзөмөлдү жүзөгө ашыруунун мүмкүн эместиги; 

3) акча каражаттарынын булактарынын мыйзамдуулугу жөнүндө маалыматтардын жана документтердин берилбеши же толук эмес берилиши же болбосо акча каражаттарынын келип чыгышынын легитимдүүлүгүн аныктоонун мүмкүн эместиги; 

4) минималдуу уставдык капиталдын өлчөмүнүн белгиленген талаптарга ылайык келбеши; 

5) уюштуруучулардын ушул Кодексте белгиленген талаптарга ылайык келбеши; 

6) банкта кызмат ордун ээлөөгө талапкерлердин (кызмат адамдары) ушул Кодексте белгиленген талаптарга ылайык келбеши;  

7) чет өлкөлүк юридикалык жак туунду банкын ачууда чет өлкөлүк көзөмөл органынын расмий макулдугун көрсөтпөсө же мындай макулдук уюштуруучунун өлкөсүнүн мыйзамдары боюнча талап кылынбай тургандыгынын, кат жүзүндөгү ырастоосун бербесе; 

8) Улуттук банктын берген баасы боюнча чет өлкөлүк уюштуруучуга-юридикалык жакка, ошондой эле катталган жери боюнча банктык топтун катышуучусуна карата көзөмөл, анын ичиндеги консолидацияланган негизде көзөмөл жетишсиз жүргүзүлүп жатса. 

7. Улуттук банк төмөнкү учурларда мурда берилген уруксатты жокко чыгарууга укуктуу: 

1) уруксат берүү негизделген, анык эмес маалыматтар жана документтер аныкталган учурда; 

2) уюштуруучулардын финансылык абалы начарласа же уруксат берүүдөн баш тартылышы мүмкүн болгон фактылар аныкталса; 

3) эгерде, Улуттук банктын макулдугусуз уюштуруучулардын курамында, уюштуруучу жана башка документтерде өзгөрүүлөр болуп өтсө; 

4) эгерде банктын уюштуруучулары банкты уюштуруудан баш тартышса же аны уюштуруу боюнча кийинки аракеттерди көрбөсө.  

8. Уруксат жокко чыгарылган учурда Улуттук банк ал жөнүндө юридикалык жактарды мамлекеттик каттоону жүргүзүүчү ыйгарым укуктуу органга маалымдайт.  

9. Уруксат берүү өтүнүчү кайтарылып алынган, ошондой эле уруксат берүүдөн баш тартылган же уруксат жокко чыгарылган учурда, берилген документтер кайтарылбайт.  

10. Улуттук банк банкка берилген уруксаттар, уруксат берүүдөн баш тартуу жана банкты уюштурууга берилген уруксаттар жокко чыгарылгандыгы тууралуу маалыматтарды жарыялайт.  

 

82-берене. Банк операцияларын жүргүзүү укугуна лицензияларды берүү 

 

1. Банктын уюштуруучулары лицензия алуу үчүн банкты уюштуруу жөнүндө уруксат колдонулган мөөнөт ичинде лицензия берүү арызы менен Улуттук банкка кайрылат. Өтүнүчкө документтер жана төмөнкү талаптардын аткарылышы жөнүндө маалыматтар тиркелүүгө тийиш: 

1) мамлекеттик каттоо жөнүндө күбөлүктүн болушу; 

2) минималдуу уставдык капитал толук төлөнгөндүгү жөнүндө ырастоо; 

3) банк жайгашкан имарат жайдын жана жабдуулардын Улуттук банк белгилеген коопсуздук талаптарына ылайыктуулугу; 

4) алдыдагы финансы жылына көз карандысыз тышкы аудиторду тандоо; 

5) Улуттук банктын талаптарына ылайык банктын уюштуруу түзүмүнүн, башкаруу органдарынын жана персоналынын (кызмат адамдарынын) болушу; 

6) банктын бизнес-планынын, бардык негизги саясаттарынын, жоболорунун жана жол-жоболорунун болушу; 

7) ишин жүргүзүүнү баштагандан кийин Улуттук банктын капитал боюнча бардык ченемдиктерин жана талаптарын сактагандыгы тууралуу маалыматтардын берүү; 

8) ички контролдук системасынын, техникалык, маалыматтык, технологиялык коргоо чараларынын, мүлктү камсыздандыруунун болушу; 

9) банк ишин жүзөгө ашыруу үчүн маалымат системаларын жана коопсуздук системаларын ийгиликтүү тестирлөө; 

10) лицензия үчүн акы төлөө; 

11) Депозиттерди коргоо фондуна кирүү төлөмүн төлөө. 

2. Улуттук банк лицензия берүү жөнүндө арызды алты айдан ашпаган мөөнөттө карайт. Улуттук банк кароонун натыйжалары боюнча лицензия берүү же баш тартуу жөнүндө чечим кабыл алат.  

3. Улуттук банк төмөнкү учурларда, баш тартуу үчүн негиздерди көрсөтүү менен лицензия берүүдөн баш тартууга укуктуу: 

1) лицензия берүү жөнүндө арыз, банкты уюштуруу тууралуу уруксаттын мөөнөтү бүткөндөн кийин берилсе; 

2) берилген документтер жана маалыматтар ушул беренеде белгиленген талаптарга ылайык келбесе; 

3) ушул Кодекске ылайык, уруксатты жокко чыгаруу үчүн негиздер келип чыкса. 

4. Лицензия берүүдөн баш тартылган учурда берилген документтер кайтарылбайт.  

5. Банк операцияларын жүргүзүү укугуна лицензия (мындан ары – лицензия) Улуттук банк тарабынан ушул Кодексте белгиленген тартипте берилет. Лицензияга анын ажырагыс бөлүгү болуп саналган, уруксат берилген банк операциялардын тизмеси кошо тиркелет.  

6. Банк ишинин жана каржылоонун ислам принциптерине ылайык банк операцияларын жана бүтүмдөрдү жүзөгө ашыруу үчүн лицензия алуу тартиби, ислам банктарынын жана “ислам терезесине” ээ банктардын статусу Улуттук банк тарабынан аныкталат. 

7. Лицензия Кыргыз Республикасынын бардык аймагында колдонулат, чектелбеген колдонуу мөөнөтүнө ээ, энчилүү (ээликтен ажыратылгыс) болуп саналат жана үчүнчү жактарга берилүүгө тийиш эмес. Лицензиясыз банк операцияларын жүргүзүүгө тыюу салынат.  

8. Улуттук банк лицензияга ээ банктардын реестрин жүргүзөт. Банктардын реестриндеги маалыматтар Улуттук банктын интернет-сайтында жарыяланат.  

 

83-берене. Банк операцияларын жүргүзүү укугуна лицензияларды кайтарып алуу  

 

1. Банк операцияларын жүргүзүү укугуна лицензияны Улуттук банк төмөнкү учурларда кайра алууга милдеттүү: 

1) эгерде, лицензия билип туруп жалган документтердин негизинде, ошондой эле алдоо менен же башка мыйзамсыз жол аркылуу алынса; 

2) эгерде, банк мыйзамдарда тыюу салынган ар кандай иштерди жүргүзсө; 

3) башкы чет өлкө банкынын лицензиясы кайра алынган учурда, чет өлкө банкынын филиалынан; 

4) ушул Кодекске ылайык банк банкрот деп таанылган учурда.  

2. Банк операцияларын жүргүзүү укугуна лицензияларды Улуттук банк төмөнкү учурларда кайра алышы мүмкүн: 

1) лицензия алгандан кийин банк 12 ай ичинде банк ишин жүргүзүүнү баштабаса же 6 айдан ашуун убакыт банк ишин токтотсо; 

2) Банк депозиттерди коргоо фондуна милдеттүү төлөмдөрдү төлөбөсө; 

3) банк банктык Кыргыз Республикасынын мыйзамдарын, анын ишинин туруктуулугуна жана стабилдүүлүгүнө таасир тийгизген талаптарын бузса; 

4) банк кардарлар алдында милдеттенмелерин мыйзамдуу негиздерсиз аткарбаса; 

5) банк Улуттук банктын жазма буйруктарын жана башка милдеттүү талаптарын аткарбаса; 

6) банк башкарууга, ички контролго, банктын финансылык отчетторуна байланыштуу маалыматтарды белгиленген мөөнөттө бербесе же анык эмес маалыматтарды берсе; 

7) банк кооптуу, ишенимсиз жана алгылыксыз банктык ишти жүргүзсө; 

8) банк өз иши жөнүндө билип туруп анык эмес маалыматтарды жарыяласа же башка жолдор менен кардарларды адашууга алып келсе; 

9) банк өз аракеттери же аракетсиздиги менен инспектордук текшерүүлөрдү жүргүзүүгө, тикелей банктык көзөмөлгө, Убактылуу администрациянын ишине тоскоолдук кылса; 

10) банк ушул Кодекске ылайык тышкы аудитти жүргүзүү талабын бузса; 

11) кайра өзгөртүп түзүүдөн улам банк өз ишин токтотсо; 

12) банкка жана банктык топтун катышуучуларына карата талаптагыдай консолидацияланган көзөмөлдү жүргүзүүдө тоскоолдуктар келип чыкса;  

13) банкты ыктыярдуу түрдө жоюу жөнүндө банктын өтүнүчү канааттандырылган учурда; 

14) ушул Кодексте жана Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында белгиленген башка учурларда.  

3. Улуттук банктын чечими боюнча насыя берүүчүлөр менен эсептешүүлөрдү аягына чыгаруу учурларын эске албаганда, лицензия кайра алынган учурдан тартып, бардык банктык операциялар жана банктын башка иши токтотулат. Лицензиянын кайра алынышы, банктын ишинин токтошуна жана анын жоюлушуна алып келет.  

4. Улуттук банк лицензиялардын кайра алуу тууралуу маалыматтарды жалпыга маалымдоо каражаттарында жана Улуттук банктын интернет-сайтында жарыялайт.  

 

84-берене. Банктын капиталы жана акциялары  

 

1. Банктын капиталы – бул, бухгалтердик эсепке алуунун белгиленген принциптерине жараша баланстын статьяларына ылайык, анын активдери менен милдеттенмелеринин ортосундагы айырма.  

2. Улуттук банк көзөмөл максатында банктын өздүк (регулятивдик) капиталынын өлчөмүн, анын түзүмүн аныктайт, ошондой эле банкка карата экономикалык ченемдерди, талаптарды жана чектөөлөрдү белгилейт. 

3. Банктын уставдык капиталы анын өздүк (регулятивдик) капиталынын түзүмүнө кирет. Мында банктын өздүк (регулятивдик) капиталына, акционерлер тарабынан салынган каражаттарды кайтаруу боюнча банктын милдеттенмелери болбогон жана Улуттук банктын талабына ылайык келген уставдык капитал гана кирет.  

4. Банктын уставдык капиталы Кыргыз Республикасынын улуттук валютасында гана акционерлердин (уюштуруучулардын) акча каражаттарынын эсебинен гана накталай эмес формада түзүлөт. Уставдык капиталдын өлчөмүн өзгөртүү Улуттук банктын макулдугу менен гана жүргүзүлөт.  

5. Банк Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына ылайык, Кыргыз Республикасынын банктык мыйзамдарында каралган талаптарды эске алуу менен акциялардын эмиссиясын жүзөгө ашырат.  

6. Банктын уставдык капиталын топтоодо же өлчөмүн көбөйтүүдө акцияларды төлөө акча каражаттары менен гана ишке ашырылат. Ушул Кодексте каралган, банкты реструктуризациялоо учурларын эске албаганда, банктын уставдык капиталынын өлчөмүн негизги каражаттар, материалдык жана материалдык эмес активдер менен топтоого же көбөйтүүгө жол берилбейт.  

7. Банк жеке өзүмдүк гана акцияларды чыгара алат. Банктын акциялары жөнөкөй жана артыкчылыктуу болушу мүмкүн. Артыкчылыктуу акциялардын көлөмү банктын уставдык капиталынын он пайызынан ашпоого тийиш. 

8. Банк өз акцияларын күрөөгө кабыл алууга укугу жок.  

9. Банк, өз акцияларын өз алдынча же банктын таламында гана иш алып барган үчүнчү жак аркылуу, Улуттук банк тарабынан белгиленген талаптарды жана чектөөлөрдү эске алуу менен сатууга жана сатып алууга укуктуу. Улуттук банктын талаптарын жана чектөөлөрүн бузуу менен ишке ашырылган бүтүмдөр жараксыз катары эсептелинет. 

10. Банктык операцияларды жүргүзүү укугуна лицензияны алганга чейин банк, Улуттук банкта ачылуучу эсепке минималдуу уставдык капитал өлчөмүндө каражат салууга милдеттүү.  

11. Жөнөкөй акциялар боюнча дивиденддер акционерлерге төлөнө тургандыгына кепилдик берүүгө банкка тыюу салынат. 

12. Улуттук банк төмөнкү учурларда дивиденддерди төлөөгө тыюу салууга же чектөөгө укуктуу: 

1) эгерде бул банк тарабынан экономикалык ченемдердин бузулушуна алып келсе; 

2) эгерде банктын капиталынын шайкештик коэффициенти Улуттук банк тарабынан белгиленген минималдуу чектен төмөн болсо; 

3) эгерде, потенциалдуу жоготуулардын жана чыгым тартуулардын ордун жабууга каралган резервдер Улуттук банктын талабына ылайык түзүлбөсө же жетишсиз өлчөмдө түзүлсө; 

4) эгерде банктын өткөн жылдар жана/же отчеттук жыл үчүн орду жабылбаган чыгымы бар болсо; 

5) эгерде банктын финансылык абалы начарлап кетсе; 

6) Кыргыз Республикасынын банктык мыйзамдарында каралган башка учурларда. 

 

85-берене. Банктын капиталына чектүү катышуу  

 

1. Банктын капиталына чектүү катышуу – бул, жеке өзү же башка жактар менен биргелешип: банктын добуш берүүчү акцияларынын беш жана андан көп, он жана андан көп, жыйырма жана андан көп, отуз үч жана андан көп, элүү жана андан көп, алтымыш жети жана андан көп пайызына тикелей же кыйыр түрдө ээлик кылуу же башкаруу.  

2. Жеке өзү же башка жактар менен биргелешип, акцияларга менчик укугуна ээ болуу ыкмасына карабастан, анын ичинде мурастап алуу же укугун калыбына келтирүүнү кошо алганда, олуттуу катышууну жана контролдукту, анын ичинде акцияларды кошумча сатып алуу аркылуу банктын капиталына чектүү катышууга ээ болууга ниеттенген кандай жеке адам же юридикалык жак болсун Улуттук банктын кат жүзүндөгү уруксатын алууга милдеттүү.  

3. Банктын капиталына чектүү катышууга ээ болгон, жеке өздөрү же башка жактар менен биргелешип, менчиктен ажыратып алуу ыкмасынан көз карандысыз, чектүү маанини өзгөртүүгө таасир эткен сандагы акцияларды ажыратып алууга ниеттенген кандай жеке адам же юридикалык жак болсун бүтүм жасалганга чейин ал тууралуу алдын ала Улуттук банкка маалымдоого милдеттүү.  

4. Олуттуу катышуу – жеке өзү же башка жактар менен биргелешип, акционердик коомдун добуш берүүчү акцияларынын беш жана андан көп пайызына же акционердик коом болуп саналбаган юридикалык жактын уставдык капиталынын беш жана андан көп пайызына тикелей жана кыйыр түрдө ээлик кылуу же башкаруу.  

5. Контроль – жеке өзү же башка жактар менен биргелешип: 

1) акционердик коомдун добуш берүүчү акцияларынын же акционердик коом болуп саналбаган юридикалык жактын уставдык капиталынын элүү пайызынан ашыгына тикелей же кыйыр түрдө ээлик кылуу же башкаруу, же; 

2) юридикалык жактын Директорлор кеңешинин мүчөлөрүнүн эң аз дегенде жарымын шайлоо мүмкүнчүлүгү, же 

3) юридикалык жактын капиталына катышуудан көз карандысыз, ошол юридикалык жактын жетекчилигине же саясатына тикелей же кыйыр түрдө аныктоочу таасир этүү мүмкүнчүлүгү. 

6. Кыйыр ээлик кылуу – банктын башкаруу органдарынын же анын олуттуу катышуучуларынын же болбосо банкка же банктык топтордун катышуучуларына контролдукту жүзөгө ашырган жактардын чечим кабыл алуусуна үчүнчү жак аркылуу олуттуу таасир этүү мүмкүнчүлүгү. 

7. Эгерде алар: 

1) жакын туугандардан болушса; 

2) банктын кызмат адамдары – акционерлеринен болушса; 

3) өз-өзүнчө же биргелешип, олуттуу катышуучулардан болушса; 

4) келишимден улам акцияларга биргелешип ээлик кылса, же: 

- банкты башкаруу боюнча добуш берүү; 

- акцияларды добуш берүү укугу менен күрөөгө коюу; 

- акциялар боюнча добуш берүү укугун өткөрүп берүү; 

- акцияларды ишенимдүү башкарууга өткөрүп берүү же башкаруу укугу менен башка негиздерде сактоо; 

- акциялар өз пайдасына, бирок башка жактын атына сатылып алынса; 

- ишеним боюнча же башка мыйзамдуу негизде өкүл болгон шартта, анда алар банктын акцияларына биргелешип ээлик кылуучулар катары таанылат. 

8. Эки жана/же андан көп жеке адамдардын жана юридикалык жактардын жалпы кызыкчылыктары төмөнкү шарттардын кайсынысында болсун орун алган деп таанылат: 

1) бир юридикалык жак же жеке адам башка юридикалык жакты же жеке адамды контролдосо; 

2) ошол жактар банк менен байланыштуу жактар болуп саналса; 

3) ошол жактардын бири башка жактын баш ийген компаниясынан болсо. 

 

86-берене. Иштеп жаткан банктын капиталына чектүү катышууга ээ болууга уруксат алуу тартиби  

 

1. Банктын капиталына чектүү катышуу үчүн уруксат алуу тартиби Улуттук банк тарабынан аныкталат.  

2. Уруксат алуу үчүн ага кызыкдар болгон жак тиешелүү документтер жана маалыматтар кошо тиркелген арыз менен Улуттук банкка кайрылат. Улуттук банктын талаптарына жооп бербеген документтер кароого алуусуз кайтарылат. 

3. Улуттук банк келип түшкөн арыз боюнча чечимди арыз кабыл алынгандыгы жөнүндө арыз ээсине билдирген күндөн тартып алты календардык күндөн кечиктирбестен кабыл алат. Улуттук банк келип түшкөн арызды кароо мөөнөтүн отуз календардык күнгө узартууга укуктуу. Улуттук банк өз чечими - макул экендиги же андан баш тарткандыгы тууралуу арыз ээсине кат жүзүндө маалымдайт. Баш тартуу жүйөлөштүрүлүүгө тийиш. 

4. Улуттук банк төмөнкү учурларда өтүнүч катты канааттандыруудан баш тартууга укуктуу, эгерде: 

1) өтүнмөнү канааттандыруу Кыргыз Республикасынын банк тутумунда монополияга алып келиши мүмкүн болсо; 

2) өтүнүч ээсинин финансылык абалы канааттандыраарлыксыз болсо; 

3) өтүнүч ээсинин, анын бенефициардык менчик ээлеринин жана кызмат адамдарынын (эгерде арыз ээси - юридикалык жак болсо) ишкердик аброю алгылыксыз экендигин күбөлөөчү фактылар болсо; 

4) өтүнүч ээси бурмаланган же анык эмес маалыматтарды берсе; 

5) арыз ээси мыйзамсыз финансылык же башка иштерге катышкандыгы же катышып жаткандыгы тууралуу анык маалыматтар болсо; 

6) өтүнүч ээсинин буга чейинки иши банкроттук менен аяктаса же кайсы бир юридикалык жактын банкроттугуна же олуттуу финансылык чыгымга учуроосуна көмөк берсе; 

7) өтүнүч ээсинин-юридикалык жактын, банктын контролдоочу адамдарынан болууга ниеттенген кызмат адамдары банктык мыйзамдардын талаптарына ылайык келбесе; 

8) банк аманатчыларынын таламдарына зыян келтирилиши мүмкүн болсо же банк менен өтүнүч ээсинин жана/же банк менен байланыштуу жактардын жана/же өтүнүч ээсинин жалпы кызыкчылыгы бар компаниялардын ортосунда түзүлгөн мамилелерден улам банкка таасирдүү көзөмөлдү жүзөгө ашыруу мүмкүн болбосо; 

9) өтүнүч ээсинин бенефециардык менчик ээлерин идентификациялоо мүмкүн болбосо; 

10) өтүнүч ээси банк саясатынын олуттуу өзгөрүүсүн болжолдоп, ал анын Финансылык туруктуулугуна, ишенимдүүлүгүнө же банк аманатчыларынын таламдарына коркунуч келтирсе;  

11) өтүнүч ээси, уюшулган (катталган) өлкөдөгү көзөмөл органы тарабынан көзөмөлгө алынууга тийиш болгон, чет өлкөлүк юридикалык жак болсо жана эгерде: 

- уюшулган (катталган) өлкөсүндө таасирдүү, анын ичинде консолидацияланган негизде көзөмөл ишке ашырылгандыгы тууралуу ал ырасталган маалыматты Улуттук банкка бербесе; 

- Улуттук банктын берген баасы боюнча өтүнүч ээсине таасирдүү көзөмөл, анын ичинде консолидацияланган негизде көзөмөл жүзөгө ашырылбаса; 

- ал өтүнүч ээси туулуп-өскөн (катталган) мамлекеттин көзөмөл органы менен кызматташууга мүмкүн болбосо. 

5. Улуттук банк, банктын олуттуу катышуучусу же контролдоочу адамынан болуп калышы мүмкүн, же банкка инвестиция жумшап, анын натыйжасында банк ошол жактын компаниясына көз каранды болуп калышын шарттаган, ошол жак контролдогон юридикалык жактардан бардык кошумча маалыматтарды берүүнү талап кылууга укуктуу.  

6. Улуттук банк, банктын капиталына катышуу чегине ээ болгон акционерлер тарабынан берилген бардык маалыматтардын жана документтердин аныктыгын, ошондой эле банктын капиталына катышууга (акцияларды сатып алууга) багытталган акча каражаттары алынган булактардын мыйзамдуулугун текшере алат. 

7. Экинчилик рыногунда банктын акциялары менен жаралган бүтүм ушул Кодекстин 85-беренесинин таасирине кабыла турган болсо, баалуу кагаздар рыногунун кесипкөй катышуучусу Улуттук банктын мындай бүтүм жасоого кат жүзүндөгү уруксатын талап кылууга, ал эми кайсыл жеке адам же юридикалык жак болбосун аны берүүгө милдеттүү.  

8. Ушул берененин жана Улуттук банктын ченемдик укуктук актыларынын талаптарын бузган же мындай талаптарды бузууга багытталган кыйыр ишти жүргүзүшкөн кайсы жеке адам болсун же юридикалык жак Улуттук банк тарабынан, кынтыксыз ишкердик абройго ээ болбогон, ушул Кодексте жана Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында каралган натыйжаларга түрткү берген жак катары таанылат.  

9. Эгерде, жак анык эмес (жалган) маалыматтардын негизинде Улуттук банктан алынган уруксаттын негизинде банктын капиталына чектүү катышууга ээ болсо же ушул Кодексте каралган уюштуруучуларга карата талаптарга ылайык келбей калса, Улуттук банк ушул беренеге ылайык өтүнүч ээсине буга чейин акцияларды сатып алууга берген уруксатын кайтарып алат, жана ушул берененин 12-бөлүгүндө көрсөтүлгөн натыйжалар (кесепеттер) келип чыгат. 

10. Эгерде банктын капиталына чектүү катышуу Улуттук банктын уруксатысыз алынса, мындай бүтүм жараксыз болуп саналат жана алар боюнча ушул берененин 12-бөлүгүндө көрсөтүлгөн натыйжалар келип чыгат. 

Улуттук банк арзыбаган бүтүмдүн жараксыздыгынын кесепеттерин колдонуу талабы менен сотко кайрылууга укуктуу. 

11. Эгерде, жак мурастоо боюнча же аларга укукту калыбына келтирүү аркылуу банктын капиталына чектүү катышуу өлчөмүндө акцияларга карата менчик укугуна ээ болсо, Улуттук банктын уруксатын алууга чейин ушул берененин 12-бөлүгүнүн биринчи абзацында көрсөтүлгөн натыйжалар келип чыгат. 

Эгерде көрсөтүлгөн жактарга Улуттук банктын уруксатын берүүдөн баш тартылган болсо, ушул берененин 12-бөлүгүнүн экинчи абзацында каралган көрсөтүлгөн натыйжалар келип чыгат. 

12. Ушул берененин 9, 10 жана 11-бөлүктөрүндө көрсөтүлгөн учурларда мындай акциялар боюнча добуштар кворумду эсептөөдө жана чечим кабыл алууда эске алынбайт. Буга чейин кабыл алынган бардык чечимдер, эгерде мындай акциялар боюнча добуштардын саны иш жагдайы боюнча чечим кабыл алууга таасир эткен болсо, анык эмес катары эсептелинет.  

Ушул берененин 9 жана 11-бөлүктөрүндө көрсөтүлгөн учурларда кемчиликтерге жол берген жак акциялардын тиешелүү топтомун аны менен байланыштуу болбогон жактарга Улуттук банк тарабынан аныкталган мезгил ичинде сатууга милдеттүү. Мындай болбосо, Улуттук банк ошол жактын акцияларын мажбурлап ээликтен ажыратуу өтүнүчү менен сотко кайрылат.  

13. Улуттук банк ушул берененин 12-бөлүгүндө көрсөтүлгөн натыйжалардын келип чыккандыгы жөнүндө банктын көз карандысыз реестр жүргүзүүчүсүнө маалымдайт.  

 

87-берене. Банк тарабынан түзүлгөн резервдер 

 

1. Банк ишин жүзөгө ашырууга байланыштуу чыгымдардын ордун өз учурунда жабуу үчүн банк тиешелүү резервдерди түзүүгө жана финансылык отчеттуулуктун эл аралык стандарттарына ылайык активдердин реалдуу наркын финансылык отчетто чагылдырылууга милдеттүү.  

2. Улуттук банк жөнгө салуу максатында, өзүндө банктын сарптоолоруна чегерилүүчү насыялык жана башка тобокелдиктерди камтыган активдер боюнча зыян тартууларды жабуу үчүн резервдерди түзүү тартибин жана эсептөө методдорун аныктоого укуктуу.  

3. Өз ишинде контролдукту жана ишенимдүүлүктү камсыз кылуу максатында, жүргүзүлүп жаткан операциялардын мүнөзүнө жана масштабына жараша, банк финансылык отчеттуулуктун эл аралык стандарттарына ылайык капиталдык ж.б. резервдерди түзөт. 

 

88-берене. Бизнес-планга карата талаптар 

 

1. Банктын бизнес-планы анын стратегиясын жана иш масштабын чечмелеп берүүгө тийиш. Бизнес-план үч жылга түзүлүп, милдеттүү түрдө төмөндөгүлөрдү камтууга тийиш: 

1) банк ишинин экономикалык негизин жана финансылык келечегин (бюджет, болжолдонгон: баланстык отчет, капиталдын шайкештигин эсептөө, кирешелер жана чыгашалар); 

2) башкаруу жана ички контролдук системаларынын түзүмүн; 

3) насыялык саясатты (насыялоодо тобокелдиктерге баа берүү механизми, берилген насыяларга үзгүлтүксүз контролдук механизми жана банктын насыя саясатына байланыштуу башка маселелер) жана насыялык стратегияны; 

4) кылмыштуу кирешелерди легалдаштырууга (адалдоого) жана террористтик же экстремисттик ишти каржылоого байланыштуу операциялардан коргоо механизмин; 

5) кардарларды тартуу жана банктын кардарлар базасын түзүү планын; 

6) банкта кадр саясатын жүргүзүү планын; 

7) активдерди жана пассивдерди башкаруу планын; 

8) иштин Улуттук банк тарабынан аныкталган башка аспекттерин. 

2. Бизнес-план төмөнкүлөргө баа берүүгө мүмкүндүк түзүүгө тийиш: 

1) банктын финансылык туруктуулукту камсыз кылуу, экономикалык ченемдерди, милдеттүү резервдик талаптарды аткара алуу, мыйзамдар талаптарын сактоо жөндөмдүүлүгүнө; 

2) пайдалуу иш алып барган финансылык уюм катары банктын узак убакыт бою иштей алуу мүмкүнчүлүгүнө; 

3) тобокелдиктерди башкаруу системасынын шайкештигине. 

3. Бизнес-план төмөнкү талаптарды эске алуу менен түзүлүүгө тийиш: 

1) эсептөөлөр жана болжолдоолор банк иштей турган базар сегментинин реалдуу экономикалык шарттарын эске алуу менен түзүлүүгө тийиш; 

2) банк операцияларынын экономикага жумшалган инвестициялар суммасын, анын ичинде насыяларды көрсөтүү менен өлкө экономикасын жакшыртууга банк операцияларынын таасиринин сыпаттамасы келтирилүүгө тийиш. 

3) өбөлгөлөр жана болжолдоолор сапаттуу, текшерилген маалыматтардын негизинде түзүлүүгө тийиш; 

4) алгылыктуу мөөнөт ичинде банктын жакшы кирешелүүлүккө жетишүүсү; 

5) банктын капиталынын шайкештиги Улуттук банк тарабынан белгиленген талаптарга ылайык келүүгө жана активдердин болжолдонгон өсүшүн колдоого алуу, тобокелдиктердин ордун жабуу жана банк ишин уюштурууга байланыштуу баштапкы чыгашалардын ордун жабууга жетиштүү болууга тийиш.  

4. Бизнес-план жыл сайын кайрадан каралып турууга тийиш. Кийинки жылга кайрадан каралып чыккан бизнес-план өтүп жаткан жылдын 31-декабрына чейин Улуттук банкка берилет.  

5. Бизнес-план банктын айкын ишине ылайык келбеген учурда , банк аны дароо кайрадан карап чыгууга милдеттүү. Кайрадан каралып чыккан бизнес-план бир айлык мөөнөт ичинде Улуттук банкка берилет.  

 

89-берене. Банктын туунду жана көз каранды компанияларына карата талаптар  

 

1. Банктын туунду компаниясы – бул, банк (башкы компания) тарабынан контролдонгон юридикалык жак. Туунду банктын туунду банкы да, башкы компаниянын туунду банкы катары каралат. 

Банктын көз каранды компаниясы – бул юридикалык жак, банк анда өз алдынча же башка жактар менен биргелешип, ошол юридикалык жактын добушка укук чегерген акцияларынын же капиталдагы үлүшүнүн жыйырма же андан көп пайызына тике же кыйыр түрдө ээлик кылууну же башкарууну жүзөгө ашырат.  

Бул аныктамалар башка юридикалык жактарга да таркатылат.  

2. Банк тарабынан туунду компанияны түзүү же аны сатып алуу төмөнкү шарттар сакталган учурда, Улуттук банктын кат жүзүндөгү уруксатынын негизинде ишке ашырылат: 

1) банктын жана туунду компаниянын менчик жана башкаруу түзүмү, финансылык мүмкүнчүлүктөрү Улуттук банк тарабынан белгиленген критерийлерге ылайык келсе; 

2) туунду компаниянын ишинде келип чыгышы мүмкүн болгон тобокелдиктерди контролго алуу жол-жобосу, банктын жана туунду компаниянын корпоративдик өзгөчөлүгүн колдоого багытталган жол-жоболор банкта иштелип чыкса; 

3) туунду компанияны түзүү же сатып алуу банктын финансылык туруктуулугу үчүн олуттуу тобокелдиктерди түзбөсө; 

4) Улуттук банк тарабынан белгиленген башка талаптар аткарылса. 

3. Банктын туунду компаниялары банктык жана/же финансылык ишкердикти гана, ошондой эле банктык жана/же финансылык ишти жүзөгө ашырууга байланыштуу ишти гана жүргүзө алат. 

4. Банк, Улуттук банктын кат жүзүндөгү макулдугу менен гана көз каранды компанияларды сатып алышы же түзө алышы мүмкүн. Банктардын көз каранды компаниялары банк жана/же финансылык ишке байланыштуу ишти кошо алганда, банк жана/же финансылык ишти гана жүргүзө алат. 

5. Банк, төмөнкү учурларда туунду же көз каранды компанияны сатып алууга укугу жок, эгерде:  

1) компания тизмеси Улуттук банк тарабынан аныкталган оффшордук аймактарда, ошондой эле аларга карата эл аралык уюмдардын санкциялары орун алган, Кыргыз Республикасы үчүн да милдеттүү болгон мамлекеттерде жана аймактарда катталса жана/же иш жүргүзсө; 

2) ушул Кодексте чектөөлөр белгиленген жактар, компаниянын катышуучулары болсо. 

6. Банк төмөнкү учурларда туунду жана/же көз каранды компанияны түзүүгө укугу жок, эгерде: 

1) мындай компанияны каттоо жана/же анын иш жүргүзүүсү Улуттук банк тарабынан аныкталган оффшордук аймактарда, ошондой эле аларга карата, Кыргыз Республикасы үчүн да милдеттүү болгон, эл аралык уюмдардын санкциялары орун алган мамлекеттерде жана аймактарда болжолдонсо; 

2) ушул Кодексте чектөөлөр белгиленген жактар мындай компаниялардын кошо уюштуруучулары болсо. 

7. Туунду жана же көз каранды компанияны түзүүгө жана/же сатып алууга уруксат берүү тартиби Улуттук банк тарабынан аныкталат.  

 

90-берене. Банктын филиалы 

 

1. Банк Кыргыз Республикасынын аймагында өз филиалын түзө алат. Банк жайгашкан жерде орун албаган, юридикалык жак болуп саналбаган, банктын атынан банктык операциялардын бардыгын же анын бөлүгүн жүзөгө ашырган, берилген ыйгарым укуктардын чегинде иштеген обочолонгон бөлүм банктын филиалы болуп саналат. Банктын филиалы жөнүндө маалымат анын уставында чагылдырылууга тийиш. 

2. Филиал банк бөлүп берген мүлккө, банк менен бирдиктүү баланска, ошондой эле “филиал” деген сөздөр кошулган банктын аталышына толук дал келген аталышка ээ болот. Филиалдардын жетекчилери банк тарабынан дайындалат жана аларга берилген ишеним каттын негизинде иштешет. Ишеним катта операциялардын тизмеси жана филиалдын жетекчисинин башка ыйгарым укуктары көрсөтүлүүгө тийиш. 

3. Филиалдын иш-аракети банктын-юридикалык жактын иш-аракети катары каралат. Банк өз филиалынын аракеттери үчүн толук жоопкерчиликтүү болот.  

4. Банктын филиалын түзүү тартиби жана шарттары Улуттук банк тарабынан белгиленет.  

5. Банк, банктын филиалы эсептик каттоодон өткөндүгү тууралуу беш иш күнүнүн ичинде Улуттук банкка маалымдоого милдеттүү. Улуттук банк банктардын филиалдарынын реестрин жүргүзөт. 

6. Банк Улуттук банктын уруксаты менен чет өлкөдө өз филиалын ача алат. Чет өлкөдө филиалды ачууга уруксат берүү тартиби Улуттук банк тарабынан аныкталат.  

7. Банктын чет өлкөдө филиал ачуусуна Улуттук банктын уруксат берүү тартибинде каралган негиздер боюнча баш тартылышы мүмкүн, ошондой эле эгерде: 

1) кабыл алуучу өлкөдө жетиштүү жана таасирдүү банктык көзөмөл, анын ичинде консолидацияланган негиздеги көзөмөл камсыз кылынбаса; 

2) кабыл алуучу өлкөнүн көзөмөл органдары менен маалымат алмашуу мүмкүнчүлүгүн кошо алганда, натыйжалуу кызматташуу мүмкүн болбосо. 

 

91-берене. Чет өлкө банкынын филиалы 

 

1. Кыргыз Республикасынын аймагында финансылык бекем абалга, кынтыксыз ишкердик абройго ээ болгон чет өлкө банктары, чет өлкөлүк банк катталган өлкөнүн көзөмөл органы менен Улуттук банк ортосунда кызматташуу жөнүндө келишими түзүлгөн шартта филиалдарын ача алышат. 

2. Чет өлкө банкынын филиалы “филиал” деген сөздү кошуу менен банктын аталышына толук дал келген аталышка ээ болууга тийиш.  

3. Чет өлкө банктарынын филиалдары Улуттук банктын лицензиясынын негизинде иштейт. Чет өлкө банктарынын филиалдарын лицензиялоо жана алардын иш өзгөчөлүгү Улуттук банк тарабынан белгиленет. 

4. Чет өлкө банкынын Кыргыз Республикасынын аймагында филиал ачуу өтүнүчү алты ай ичинде каралат. Улуттук банктын Башкармасы келип түшкөн өтүнүчтү кароо мөөнөтүн алты айга узартышы мүмкүн. 

5. Чет өлкө банкынын филиалын ачуу үчүн чет өлкө банкы катталган өлкөнүн банктык көзөмөл органынын расмий макулдугу талап кылынат. Чет өлкө банктары өз филиалдарына Улуттук банктын банк капиталына карата талаптарына ылайык келген өлчөмдө кайтарылып алынгыс жана мөөнөтсүз акча каражаттарын бөлүп берет. 

6. Чет өлкө банкынын филиалына төмөнкү учурларда лицензия берүүдөн баш тартылышы мүмкүн: 

1) уюштуруу жана башка документтер Кыргыз Республикасынын банктык мыйзамдарынын талаптарына ылайык келбесе, ошондой эле толук эмес маалыматтар же анык эмес документтер берилген учурда; 

2) башкы чет өлкө банкы Улуттук банк тарабынан белгиленген кынтыксыз ишкердик аброй жана финансылык туруктуулук критерийлерине ылайык келбесе; 

3) башкы чет өлкө банкынын ушул Кодекстин банктын уюштуруучуларына карата талаптарына ылайык келбесе; 

4) башкы банк тарабынан бөлүнгөн акча каражаттары белгиленген талаптарга ылайык келбесе; 

5) эгерде, филиалда кызмат ордун ээлөөгө талапкер адамдар (кызмат адамдары) банктык мыйзамдарда белгиленген талаптарга ылайык келбесе; 

6) филиалдын имарат-жайы жана жабдуулары, ички контролдук системасы, техникалык, маалымат системасы жана коопсуздук системасы белгиленген талаптарга ылайык келбесе; 

7) чет өлкө банкы катталган өлкөнүн көзөмөл режими таасирдүү банктык көзөмөлдү, анын ичинде консолидацияланган негиздеги көзөмөлдү камсыз кылбаса, ошондой эле маалымат алмашууну кошо алганда, аны менен талаптагыдай кызматташуу жөнгө салынбаса. 

7. Чет өлкө банкынын филиалы лицензия берүү шарттарына байланыштуу же ага тиешелүү болгон бардык өзгөрүүлөр тууралуу Улуттук банкка дароо маалымдап турууга милдеттүү.  

8. Чет өлкө банкынын филиалынын лицензиясын кайра алуу ушул Кодексте Кыргыз Республикасынын банктары үчүн каралган негиздер боюнча жана тартипте жүргүзүлөт. 

9. Улуттук банк лицензия берүү, берүүдөн баш тартуу негиздери жана чет өлкө банкынын филиалынан лицензияны кайра алуу тууралуу жалпыга маалымдоо каражаттарында жана Улуттук банктын интернет-сайтында жарыялайт.  

 

92-берене. Банктын өкүлчүлүгү 

 

1. Юридикалык жак болуп саналбаган, банктын таламында өкүлчүлүктү ишке ашырган, ошондой эле ушул Кодекске ылайык банктык операцияларды эске албаганда, анын атынан бүтүмдөрдү же башка уруксат берилген аракеттерди жасаган банктын обочолонгон бөлүмү өкүлчүлүк болуп саналат. 

2. Өкүлчүлүккө банктын мүлкү берилет, ал банк менен бирдиктүү баланска, ошондой эле “өкүлчүлүк” деген сөздү кошуу менен банктын аталышына толук дал келген аталышка ээ болот. Банк өз өкүлчүлүгүнүн иш-аракети үчүн толук жоопкерчиликтүү болот. 

3. Банкын өкүлчүлүгү эсептик каттоо тууралуу банк беш жумуш күн ичинде Улуттук банкка маалымдоого милдеттүү. Улуттук банк банктардын өкүлчүлүктөрүнүн реестрин жүргүзөт. 

4. Банктын өкүлчүлүгүнүн жайгашкан жерин жана ишинин түрлөрүнүн тизмесин өзгөртүү Улуттук банктын макулдугу менен жүргүзүлөт. 

5. Чет өлкө банкынын өкүлчүлүгү Улуттук банктын уруксаты менен ачылат. Банктын чет өлкөдөгү өкүлчүлүгүн ачуу боюнча талаптар Улуттук банк тарабынан белгиленет.  

6. Эгерде өкүлчүлүктүн иши Кыргыз Республикасынын банктык мыйзамдарына каршы келген учурда, банктын чет өлкөдөгү өкүлчүлүгүн ачууга берилген уруксатты Улуттук банк кайра алууга укуктуу. 

 

93-берене. Чет өлкө банкынын өкүлчүлүгү 

 

1. Чет өлкө банкынын өкүлчүлүгү Улуттук банктын уруксаты менен ачылат. Чет өлкө банкынын өкүлчүлүгү “өкүлчүлүк” деген сөздү кошуу менен чет өлкө банкынын аталышына толук дал келген аталышка ээ болууга тийиш. 

2. Чет өлкө банкынын өкүлчүлүгүнө банктык операцияларды жүргүзүүгө тыюу салынат. Чет өлкө банктарынын өкүлчүлүктөрүн ачуу тартиби жана алардын ишине карата талаптарды Улуттук банк белгилейт.  

3. Улуттук банк чет өлкө банктарынын өкүлчүлүктөрүнүн реестрин жүргүзөт. Улуттук банк, Кыргыз Республикасынын аймагында чет өлкө банкынын өкүлчүлүгүнүн ачылгандыгы тууралуу маалыматты жалпыга маалымдоо каражаттарында жана Улуттук банктын интернет-сайтында жарыялайт.  

4. Чет өлкө банктарынын өкүлчүлүктөрүнүн аталышын, жайгашкан жерин жана иш чөйрөсүнүн тизмесин өзгөртүү Улуттук банктын макулдугу менен жүргүзүлөт. 

5. Эгерде өкүлчүлүктүн иши Кыргыз Республикасынын банктык мыйзамдарына каршы келген учурда, банктын чет өлкөдө өкүлчүлүк ачууга берилген уруксатты Улуттук банк кайра алууга укуктуу. 

 

 

 

94-берене. Банктардын союздары, ассоциациялары жана бирикмелери 

 

1. Банктар өз ишин координациялоо, жалпы таламдарды көздөө, баруу, биргелешкен долбоорлорду жүзөгө ашыруу жана башка жалпы милдеттерди чечүү үчүн биригип, союздарды, ассоциацияларды жана башка бирикмелерди түзө алышат. Мындай уюмдардын иши алардын уюштуруу документтерине ылайык жүзөгө ашырылып, Кыргыз Республикасынын банктык мыйзамдарына каршы келбөөгө тийиш. 

2. Банктардын союздарын, ассоциацияларын жана башка бирикмелерин түзүү жана мамлекеттик каттоо Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында белгиленген тартипте ишке ашырылат.  

3. Банктардын союздары, ассоциациялары жана башка бирикмелери өздөрүнүн түзүлгөндүгү жөнүндө мамлекеттик каттоо жүргүзүлгөндөн кийин беш иш күнүнүн ичинде Улуттук банкка маалымдоого тийиш. 

4. Банктарга өз союздарын, ассоциацияларын жана башка бирикмелерин банк ишинде атаандаштыкты чектөөгө багытталган жана пайыздык коюмдарды, тарифтерди жана комиссияларды белгилөө маселелеринде банкка кызмат көрсөтүү рыногун монополиялаштырууга, ошондой эле кардарлардын укуктарына жана мыйзамдуу таламдарына доо келтирген же доо келтириши мүмкүн болгон, кандай болбосун башка шарттарга жетишүү үчүн пайдаланууга тыюу салынат.  

 

95-берене. Банкты өзгөртүп түзүү  

 

1. Банкты өзгөртүп түзүү Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына ылайык жүргүзүлүшү мүмкүн.  

2. Банкты өзгөртүп түзүү Улуттук банктын макулдугу менен гана ишке ашырылат.  

3. Банктарды өзгөртүп түзүү тартиби Улуттук банк тарабынан аныкталат. 

 

17-БАП. 

БАНКТЫ БАШКАРУУНУ УЮШТУРУУ 

 

96-берене. Банктын башкаруу органдары 

 

1. Банктын башкаруу органынан болуп төмөнкүлөр саналат: 

1) банктын акционерлеринин жалпы чогулушу; 

2) банктын Директорлор кеңеши; 

3) банктын Башкармасы. 

2. Банктын башкаруу органдарынын укуктук статусу жана компетенциясы, эгерде ушул Кодексте башкасы белгиленбесе, Кыргыз Республикасынын жарандык мыйзамдары менен жөнгө салынат. 

3. Банк ишин жана каржылоону ислам принциптерине ылайык ишке ашырган банкта Шариат кеңеши иштөөгө тийиш. 

Шариат кеңеши – операциялардын жана бүтүмдөрдүн (келишимдердин) Шариат стандарттарына ылайык келиши үчүн жооп берген орган. Шариат кеңешинин курамына Улуттук банк тарабынан белгиленген талаптарга жооп берген адамдар кириши мүмкүн.  

 

97-берене. Банктын акционерлеринин жалпы чогулушу 

 

1. Банктын акционерлеринин жалпы чогулушу банкты башкаруунун жогорку органы болуп саналат. 

2. Банктын акционерлери банк ишинин коопсуздугу, таза жана ишенимдүү иштөө максатында, өз укуктарын жана милдеттерин ак ниет жана акыл-эстүүлүк менен жүзөгө ашырууга милдеттүү. 

3. Банктын акционерлеринин жалпы чогулушу ушул Кодексте белгиленген өзгөчөлүктөрдү эске алуу менен Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында каралган тартипте чакырылат жана өткөрүлөт.  

4. Банктын акционерлеринин жалпы чогулушу эгерде ага уставга ылайык, банктын добуш берүүчү жайгаштырылган акцияларынын кеминде алтымыш пайызына ээ болгон акционерлери жана алардын мыйзамдуу өкүлдөрү катышкан шартта, укук ченемдүү (кворум) деп таанылат. Кворум жок учурда, бир айлык мөөнөттө акционерлеринин жалпы чогулушу кайталап чакырылат, анда кворум милдеттүү болуп саналбайт.  

5. Кворумду эсептөөдө жана добуш берүүдө ушул Кодекстин 86 жана 147-беренелеринин жоболору эске алынат. 

6. Төмөнкүдөй учурда акционерлердин кезексиз жалпы чогулушу милдеттүү чакырылыт, эгерде: 

1) банктын капиталы Улуттук банктын талаптарына ылайык келбесе; 

2) Директорлор кеңешинин курамында бош орун пайда болуп, кворум жок болсо; 

3) тышкы аудитор түзүлгөн келишимди бузса же башка себептер боюнча аудитти улантууга мүмкүнчүлүгү жок болсо. 

7. Улуттук банк көрсөтүлгөн мөөнөттө жана аныкталган күн тартиби менен акционерлердин кезексиз жалпы чогулушун чакырууну талап кылууга укуктуу. Мында Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында каралган акционерлердин кезексиз жалпы чогулушун чакыруу боюнча жол-жоболордун мөөнөтү бул талапка жайылтылбайт. 

8. Улуттук банк акционерлердин өткөрүлө турган жалпы чогулушу боюнча кандай маалыматты болбосун талап кылууга укуктуу. 

9. Банктын акционерлеринин жалпы чогулушунун ыйгарым укуктары банкка Убактылуу администрация режиминин киргизилишине байланыштуу чектелиши мүмкүн. 

 

98-берене. Банктын акционерлеринин реестри 

 

1. Банктын акционерлеринин реестри баалуу кагаздар рыногунун кесипкөй катышуучусу – Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына ылайык көз карандысыз реестр кармоочу тарабынан жүргүзүлөт. 

2. Банктын акционери акцияларга менчик укугунун өтүшүн каттоого байланышкан бардык өзгөрүүлөр тууралуу көз карандысыз реестр кармоочуга маалымдоого милдеттүү.  

3. Көз карандысыз реестр кармоочу акционерлер реестриндеги бардык өзгөрүүлөр тууралуу банкка, алардын ортосундагы келишимде белгиленген тартипте жана мөөнөттөрдө маалымдоого милдеттүү. 

4. Көз карандысыз реестр кармоочу банктын акционерлеринин реестриндеги кандай маалымат болбосун Улуттук банктын жана банктын талабы боюнча аларга берүүгө милдеттүү. 

5. Банк, Улуттук банк белгилеген тартипте акционерлердин юридикалык көктөмөсүн түзүүгө жана ал үчүн жооптуу кызматкерге ээ болууга тийиш. 

6. Банктын акционерлери юридикалык көктөмөгө киргизүү үчүн Улуттук банк тарабынан белгиленген тизме боюнча жана көлөмдө банкка маалымат берүүгө милдеттүү. 

Эгерде акционер банк тарабынан суралган маалыматты берүүдөн баш тарткан учурда Улуттук банк акционерден акциялардын ага тиешелүү топтомун аны менен байланышы жок жактарга Улуттук банк тарабынан аныкталган мезгил ичинде сатууга милдеттүү. Мындай болбосо, Улуттук банк ошол акционердин акцияларын мажбурлап ээликтен ажыратуу жөнүндө сотко кайрылат. 

7. Эгерде банктын капиталында олуттуу катышууга ээ болуу, өзгөртүүлөр же ээликтен ажыратуу фактысы жөнүндө ага маалым болсо, банк дароо, бир жумуш күнүнөн кечиктирбестен Улуттук банкка билдирүүгө милдеттүү. 

 

99-берене. Банктын Директорлор кеңеши 

 

1. Банктын Директорлор кеңеши – акционерлердин жалпы чогулуштарынын ортосундагы мезгилде банкка жалпы жетекчиликти жүзөгө ашырган башкаруу органы.  

Директорлор кеңеши банктын эң мыкты кызыкчылыктарына иштөөгө бардык акционерлерге бирдей мамиле жасоо принцибин сактап, банктын акционерлеринин жыл сайын өткөрүлгөн жалпы чогулушунда өз иши жөнүндө акционерлерге отчет берип турууга милдеттүү. 

2. Банктын Директорлор кеңешинин Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында каралган ыйгарым укуктардан тышкары, төмөнкү маселелер анын гана өзгөчө ыйгарым укуктарына кирет: 

1) банктын уюштуруу түзүмүн бекитүү; 

2) банктын шайкеш ички контролдук системасын уюштуруу; 

3) банктын аткаруу органдарынын жана кызмат адамдарынын ишине текшерүүлөрдү жүргүзүү, алардын жыйынтыгы боюнча чаралар көрүү; 

4) Улуттук банктын инспектордук текшерүүлөрүнүн, ошондой эле ички жана тышкы аудиттик текшерүүлөрдүн натыйжасын кароо, алар боюнча чара көрүү; 

5) ички аудит, тобокелдик менеджменттин жана комплаенс-контролунун кызматтарынын жетекчилеринин бекитүү, алардын эмгек акысын төлөө шарттарын аныктоо; 

6) банктын уставында каралган, Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына каршы келбеген башка ыйгарым укуктар. 

3. Банктын Директорлор кеңеши банк ишиндеги тобокелдиктерге ылайык, капиталдын шайкеш деңгээлин колдоп туруу максатында баа берүүнүн, мониторинг жүргүзүүнүн жана контролдоонун натыйжалуу системасынын жөнгө салынышы үчүн жоопкерчиликтүү.  

4. Банктын Директорлор кеңеши беш мүчөдөн кем болбогон, так сандагы курамда болууга тийиш.  

Банктын Директорлор кеңешинин кеминде бир мүчөсү мамлекеттик жана/же расмий тилди билген Кыргыз Республикасынын жараны болууга тийиш. 

Банктын Директорлор кеңешинин курамынын кеминде үчтөн бирин Директорлор кеңешинин көз карандысыз мүчөлөрү түзүүгө тийиш. 

5. Банктын Директорлор кеңешинин отуруму квартал ичинде кеминде бир жолу өткөрүлөт. Директорлор кеңешинин отуруму, ага анын курамынын 2/3 катышкан шартта жана банктын уставында башка кворум каралбаса, укук ченемдүү катары эсептелинет (кворумга жетишилет). Добуш берүүдө Директорлор кеңешинин ар бир мүчөсү бир добушка ээ. Директорлор кеңешинин мүчөсүнүн таламдарынын каршылыктары пайда болгон учурда, ал талкууга жана добуш берүүгө катышууга укугу жок. 

6. Директорлор кеңешинин мүчөлөрүнө отурумдардын өткөрүлө тургандыгы тууралуу маалымдоо тартиби жана мөөнөтү, отурумду өткөрүү тартиби жана банктын Директорлор кеңешинин чечимин кабыл алуу эрежеси Директорлор кеңешинин регламентинде аныкталат. Директорлор кеңешинин чечиминин кат жүзүндө сурамжылоо ыкмасында кабыл алынышы, Директорлор кеңешинин отурумдарын коммуникация каражаттарын колдонуу менен өткөрүү мүмкүнчүлүктөрү Банктын уставында каралышы мүмкүн. Директорлор кеңешинин ар бир отурумунда банктын корпоративдик катчысы протокол жана стенографиялык отчет толтурат. Директорлор кеңешинин отурумунун протоколуна кеңештин мүчөлөрүнүн отурумга катышкан мүчөлөрү жана банктын корпоративдик катчысы кол коюшат.  

7. Директорлор кеңешинин мүчөлөрү банктын үчүнчү жак алдындагы милдеттенмелеринин келип чыгышын шарттаган, банк үчүн милдеттүү болгон чечимдерди Директорлор кеңешинин отурумунан тышкары өз алдынча кабыл ала албайт. Банктын Директорлор кеңешинин мүчөлөрүнүн кандай документ болбосун таанышып чыгуусуна, банк кызматкерлеринен анын ишине тиешелүү зарыл маалыматтарды алуусуна чек коюлбайт. 

8. Эгерде, банктын Директорлор кеңешинин мүчөсү кеңештин отурумуна катышпаса, ал Директорлор кеңешинин отурумунун протоколу жана чечимдери менен кол коюп берүү аркылуу таанышып чыгууга милдеттүү. Банктын Директорлор кеңешинин ар бир мүчөсү кеңештин отурумунда кабыл алынган чечимдер үчүн жеке жоопкерчиликтүү болушат. Эгерде, банктын Директорлор кеңешинин мүчөсүнүн пикири боюнча кеңеш тарабынан кабыл алынган чечим банктын финансылык туруктуулугуна, аманатчылардын жана башка насыя берүүчүлөрдүн укуктарына жана мыйзамдуу таламдарына коркунуч туудурса, ал бул тууралуу Улуттук банкка маалымдоого милдеттүү. 

9. Банкта банкроттук абалында калуу коркунучунун белгилери пайда болгон учурда, банк төмөнкүлөргө милдеттүү: 

1) банкроттуктун алдын алуу боюнча шашылыш зарыл чараларды көрүүгө; 

2) банктын Директорлор кеңешинин отурумунда акционерлердин кезексиз жалпы чогулушун чакыруу зарылчылыгы жөнүндө маселесин дароо кароого; 

3) банкта банкроттук коркунучунун белгилери пайда болгондугу жана акционерлердин кезексиз жалпы чогулушун чакыруу маселесин Директорлор кеңешинде кароонун натыйжалары, ошондой эле банкроттукту алдын алуу боюнча шашылыш көрүлүүчү жана пландаштырылып жаткан чаралар жөнүндө Улуттук банкка дароо маалымдоо. 

 

100-берене. Директорлор кеңешинин мүчөлөрүн шайлоо жана бошотуу 

 

1. Банктын Директорлор кеңешинин мүчөлөрү банктын акционерлеринин жалпы чогулушунда үч жылдык мөөнөткө шайланат. Банктын уставы бир эле адам кайра шайланган учурда мөөнөттөрүнүн санын чектеши мүмкүн.  

2. Иштөөгө толук жөндөмдүү жана Улуттук банктын талабына ылайык кынтыксыз ишкердик абройго, кесиптик даярдыкка жана иш тажрыйбага ээ болгон жеке адамдар гана банктын Директорлор кеңешинин мүчөлөрү болуп шайланышы мүмкүн. Банктын Директорлор кеңешинин мүчөлөрү менен эмгек келишими же ушундай эле келишимдер жана контракттар түзүлбөйт, ал эми Кыргыз Республикасынын эмгек мыйзамдары аларга карата жайылтылбайт. 

3. Төмөнкүлөр банктын Директорлор кеңешинин мүчөсү боло албайт: 

1) банктын Башкармасынын мүчөсү болуп саналгандар же банкта башка кызматты ээлегендер; 

2) Улуттук банктын көзөмөлүндө турган башка банктын же банктык эмес финансы-насыялык уюмунун кызмат адамы же маанилүү акционери болуп саналгандар; 

3) Улуттук банк тарабынан белгиленген талаптарга жооп бербегендер, ошондой эле мыйзамдарга ылайык же соттун чечими боюнча мындай кызмат ордун ээлөөгө тыюу салынган адамдар; 

4. Банктын Директорлор кеңешинин мүчөлөрүнүн ыйгарым укуктарынын мөөнөтүнөн мурда токтотулушунун натыйжасында анын курамы белгиленген кворумга жетпеген санга чейин азаят. Банктын Башкармасы Директорлор кеңешинин мүчөлөрүнүн ыйгарым укуктары токтотулгандан кийинки беш күндүн ичинде Директорлор кеңешинин жаңы курамын шайлоо үчүн акционерлердин кезексиз жалпы чогулушун чакыруу чечимин кабыл алууга милдеттүү.  

5. Директорлор кеңешинин мүчөсү тарабынан бул Кодекстин нормалары бузулган учурда, Улуттук банктын чечими боюнча банктын Директорлор кеңешинин мүчөсү четтетилген мезгилге карата акысы төлөнбөстөн, өз милдеттерин аткаруудан четтетилиши мүмкүн.  

6. Банктын Директорлор кеңешинин мүчөсү төмөнкү учурларда Улуттук банктын чечими боюнча ээлеген кызматынан бошотулууга тийиш: 

1) кынтыксыз кызматтык аброюнан ажырап калса; 

2) кызыкчылыктардын кагылышын жашыргандыгы же банктын бүтүмдү түзүүдө кызыкдар экендиги жөнүндө факты аныкталса; 

3) эгерде ошол адам квалификациялык талапка, кынтыксыз ишкердик абройго жана көз карандысыздыкка карата белгиленген талаптарга ылайык келбегендиги жөнүндө күбөлөндүргөн маалыматты жашырган болсо; 

4) Улуттук банктын баасы боюнча Директорлор кеңешинин мүчөсүнүн аракеттери же аракетсиздиги банктын финансылык туруктуулугуна коркунуч алып келсе. 

7. Банктын Директорлор кеңешинин мүчөсүн четтетүү же бошотуу жөнүндөгү Улуттук банктын чечими, ал кабыл алынган күндөн тартып дароо күчүнө кирет.  

 

101-берене. Директорлор кеңешинин көз карандысыз мүчөлөрү 

 

1. Директорлор кеңешинин көз карандысыз мүчөсү – бул:  

1) буга чейин жана учурда ушул банктын кызматкери болбогон же банк менен байланыштагы каалаган юридикалык жактын акыркы беш жыл ичинде кызматкеринен болбогон; 

2) буга чейин жана учурда ушул банктын Башкарма мүчөсү болбогон же банк менен байланыштагы юридикалык жактардын Башкармасынын акыркы беш жыл аралыгында мүчөсү болбогон; 

3) Директорлор кеңешинин жыйынына катышууга байланыштуу чыгымдардын ордун толтуруп берүүнү эске албаганда, ошол банктан же банкка байланышкан жактардан же алардын атынан акыркы беш жыл ичинде тике же кыйыр түрдө эч кандай олуттуу кошумча акы, компенсацияларды, жөлөкпулдарды же ыктыярдуу жардамдарды албаган; 

4) ушул банк же банк менен байланыштагы кайсы жак болбосун акыркы беш жыл аралыгында түздөн-түз же өнөктөш катары олуттуу ишкердик байланышка (зайымдарды берүүнү жана алууну кошо алганда) ээ болбогон; 

5) ушул банктын же банк менен байланыштагы жактардын учурда иштеп жаткан же мурдагы тышкы аудиторунун акыркы беш жыл ичинде өнөктөшү же кызматкери болуп саналбаган; 

6) ушул банктын ишине олуттуу катышууну же контролдоону ишке ашырбаган жана банктын ишине олуттуу катышуучу же банктын үстүнөн контролду ишке ашыруучу акционердин атынан иш алып барбаган; 

7) акыркы беш жыл ичинде бул банктын Директорлор кеңешинин курамына кирбеген; 

8) ушул бөлүктүн 1-7-пункттарында келтирилген жактар менен жакын туугандык мамиледе болбогон адам. 

 

 

 

102-берене. Директорлор кеңешинин комитеттери 

 

1. Банктын Директорлор кеңеши өз функцияларын аткаруу үчүн комитеттерди жана башка көмөкчү эксперттик-консультативдик органдарды түзө алат. Директорлор кеңешинин комитеттери кеңештин компетенциясына кирген маселелерди алдын ала кароо жана алар боюнча сунуштарды иштеп чыгуу үчүн түзүлөт. Комитеттер банктын башкаруу органы болуп саналбайт, Директорлор кеңешин алмаштыра албайт жана алардын функциясын да аткарбайт.  

2. Директорлор кеңеши милдеттүү түрдө төмөнкү комитеттерди түзөт: 

1) Тобокелдиктерди башкаруу боюнча комитет; 

2) Аудит боюнча комитет;  

3) Дайындоолор жана акыларды белгилөө боюнча комитет.  

Банкта Жаңы продуктулар боюнча комитет, комплаенс-контроль боюнча комитет жана башка комитеттер түзүлүшү мүмкүн. 

3. Комитеттерди түзүү тартибине карата талаптар, алардын компетенциясы жана жоопкерчилиги Улуттук банк тарабынан белгиленет.  

 

103-берене. Банктын корпоративдик катчысы  

 

1.  Банкта корпоративдик катчынын кызмат орду түзүлүүгө тийиш. Корпоративдик катчы банктын кызмат адамы болуп эсептелет, банктын Директорлор кеңеши тарабынан шайланат. Банктын корпоративдик катчысынын өз алдынча кызматын банктагы башка милдеттерди аткаруу менен айкалыштырууга жол берилбейт.  

2.  Корпоративдик катчы акционерлердин жалпы чогулушунун жана Директорлор кеңешинин протоколдорун жүргүзөт, алар кабыл алган чечимдердин аткарылышына контролду ишке ашырат, банктын башкаруу органдарынын ортосунда талаптагыдай корпоративдик өз ара аракеттенүүнүн камсыздалышына көмөк көрсөтөт жана Улуттук банк тарабынан аныкталган башка ыйгарым укуктарды жүзөгө ашырат.  

 

104-берене. Банктын Башкармасы 

 

1. Банктын Башкармасы банктын аткаруучу органы болуп саналат. Банктын Башкармасынын компетенциясына банктын акционерлеринин жалпы чогулушунун жана Директорлор кеңешинин компетенциясына кирген маселелерден тышкары, банктын күндөлүк ишин жетектөө боюнча бардык маселелер кирет. Банктын Башкармасы банктын акционерлеринин жалпы чогулушу жана Директорлор кеңеши тарабынан кабыл алынган мыйзамдуу чечимдердин аткарылышын камсыздоого милдеттүү. 

2. Банктын Башкармасынын компетенциясы, иш тартиби жана жоопкерчилиги Кыргыз Республикасынын банктык мыйзамдарында жана банктын уставында белгиленет. 

3. Банктын Башкармасы бештен кем эмес адамдан турууга тийиш. Башкарманын мүчөлөрү банктын уставында каралган, бирок беш жылдан ашпаган мөөнөткө дайындалышат. Башкарманын мүчөлөрү кайрадан дайындалышы мүмкүн.  

4. Банкты уюштуруу учурунда Башкарма мүчөлөрү алгач банктын уюштуруучулары тарабынан дайындалат, ал эми кийин алар банктын Директорлор кеңеши тарабынан дайындалышат.  

5. Иштөөгө толук жөндөмдүү жана Улуттук банктын кынтыксыз ишкердик абройго, кесиптик жарамдуулукка жана иш тажрыйбага карата белгиленген талаптарына ылайык келген жеке адамдар гана Банктын Башкармасынын мүчөсү боло алат. 

6. Банктын Башкармасын банктын Директорлор кеңеши дайындаган Башкарманын төрагасы жетектейт. Башкарманын төрагасынын орун басарлары кызмат орундары боюнча Башкарма мүчөлөрү болуп саналышат. Банктын Башкармасынын мүчөлөрү Башкарманын төрагасынын сунушу боюнча банктын Директорлор кеңеши тарабынан дайындалат.  

7. Төмөнкүлөр банктын Башкармасынын мүчөсү боло алышпайт: 

1) банктын Директорлор кеңешинин мүчөсү болгон же Улуттук банктын көзөмөлүндө турган башка банктын же банктык эмес финансы-насыялык уюмунун кызмат адамы болуп саналгандар; 

2) банктын капиталына олуттуу катышууга ээ болгон акционер же Улуттук банктын көзөмөлүндө турган башка банктын же банктык эмес финансы-насыялык уюмунун олуттуу акционери болуп саналгандар; 

3) Улуттук банк тарабынан белгиленген талаптарга жооп бербеген башка адам, ошондой эле мыйзамдарга ылайык же соттун чечими боюнча мындай кызмат ордун ээлөөгө тыюу салынган адам. 

8. Башкарманын мүчөсү ушул Кодекстин нормаларын бузган учурда, Улуттук банктын чечими боюнча банктын Башкармасынын мүчөсү четтетилген учурга карата эмгек акысы төлөнбөстөн, өз милдетин аткаруудан четтетилиши мүмкүн. 

9. Банктын Башкармасынын мүчөсү Улуттук банктын чечими менен төмөнкү учурларда ээлеген кызматынан бошотулууга тийиш: 

1) кынтыксыз кызматтык аброюнан ажырап калса; 

2) кызыкчылыктардын кагылышын жашыргандыгы же банктык бүтүмдү түзүүдө кызыкдар экендиги жөнүндө факты аныкталса; 

3) эгерде ошол адам квалификациялык талапка, кынтыксыз кызматтык абройго жана көз карандысыздыкка карата белгиленген талаптарга ылайык келбегендиги жөнүндө күбөлөндүргөн маалыматты жашырган болсо; 

4) Улуттук банктын баасы боюнча Башкарманын мүчөсүнүн аракеттери же аракетсиздиги банктын финансылык туруктуулугуна коркунуч алып келсе. 

10. Банктын Башкармасынын мүчөсүн четтетүү же ишинен бошотуу жөнүндөгү Улуттук банктын чечими, мындай чечим кабыл алынган күндөн тартып күчүнө кирет.  

11. Банктын Башкармасынын жыйыны зарылчылыкка жараша, бирок айына бир жолудан кем эмес өткөрүлөт. Банктын Башкармасынын жыйыны эгерде банктын уставында өтө жогору кворум белгиленбеген учурда, анын курамынын 2/3 аз эмеси катышса, укуктуу (кворум) деп эсептелинет. Банктын Башкармасынын чечими жөнөкөй көпчүлүк добуш менен кабыл алынат. Добуш берүүдө Башкарманын ар бир мүчөсү бир добушка ээ болот. Банктын Башкармасынын мүчөсүндө кызыкчылыктардын кагылышы келип чыккан учурда, ал талкуулоого жана добуш берүүгө катышууга укуксуз. 

12. Банктын Башкармасынын жыйынынын протоколун Башкарманын катчысы жүргүзөт. Жыйындын протоколуна төрагалык кылуучу, банктын Башкармасынын жыйынга катышкан мүчөлөрү жана Башкарманын катчысы кол коёт. Эгерде банктын Башкармасынын мүчөсү жыйынга катышпай калса, кийинчерээк ал жыйындын протоколу менен кол коюу аркылуу таанышууга милдеттүү.  

13. Банктын Башкармасынын төрагасы жана мүчөлөрү Банктын Башкармасынын жыйындарында кабыл алынган чечимдер үчүн жеке жоопкерчиликти тартышат. Эгерде Башкарманын мүчөсүнүн пикири боюнча банкта кабыл алынган чечимдер анын финансылык туруктуулугуна, насыя берүүчүлөрдүн укуктарына жана мыйзамдуу таламдарына коркунуч алып келе турган болсо, Башкарманын мүчөсү банктын Директорлор кеңешине бул тууралуу маалымдоого милдеттүү. Эгерде Директорлор кеңеши Башкарманын мүчөсүнүн маалыматын этибарга албаса, ал Улуттук банкка билдирүүгө укуктуу.  

 

 

105-берене. Ички контролдоо тутуму 

 

1. Ички контроль - банктын төмөнкү максаттарга жетишүүсүнө багытталган үзгүлтүксүз процесс: 

1) иштин натыйжалуулугуна жана жыйынтыгына, активдерди жана пассивдерди башкаруу натыйжалуулугуна, активдердин сакталышын камсыздоого, тобокелдиктерди натыйжалуу башкарууга; 

2) ички жана тышкы пайдалануучулар үчүн финансылык, регулятивдик жана башка отчеттуулуктун ишенимдүүлүгүн, толуктугун, объективдүүлүгүн жана өз учурунда түзүлүп жана берилишин камсыздоо; 

3) мыйзамдуулукту жана банктын ички ченемдик документтерин сактоо. 

2. Банктын ички контролдоо тутуму төмөнкү компоненттерди камтууга тийиш: 

1) банктын башкаруу органдарынын, түзүмдүк бөлүмдөрүнүн жана кызмат адамдарынын компетенциясын, ыйгарым укуктарынын жана жоопкерчиликтеринин бөлүнүшүн, банктагы акы төлөө тутумун караган тиешелүү уюштуруу түзүмүн; 

2) тиешелүү ички маалымат тутумун жана өз учурунда чечим кабыл алууга, маалымат коопсуздугун камсыздоого өбөлгө түзгөн башкаруу органдарына маалымдоо тутумун; 

3) тобокелдиктерге, тобокелдиктерди башкаруу жана аларды баалоо тутумдарына туруктуу байкоо жүргүзүүнү; 

4) ички контролдун тиешелүү жол-жоболорун; 

5) ички контролдоо тутумун анын кемчиликтерин аныктоо жана өркүндөтүү максатында мезгил-мезгили менен өзүн-өзү баалоо. 

3. Банктын Директорлор кеңеши банктын ички контролдоо тутумунун талаптагыдай уюштурулушун жана иштешин камсыз кылууга милдеттүү.  

4. Ички контролдоо тутумун уюштуруу жана иштетүү боюнча банктарга карата талаптарды Улуттук банк белгилейт. 

 

106-берене. Ички аудит, тобокелдик менеджменти жана комплаенс-контролдоо 

 

1. Банкта милдеттүү түрдө туруктуу негизде иштеген, Директорлор кеңешине отчет берип турган ички аудит, тобокелдик-менеджменти жана комплаенс-контролдоо кызматтары иштейт. 

2. Ички аудит, тобокелдик-менеджменти жана комплаенс-контролдоо кызматтарынын ишине карата талаптар жана алардын компетенциясы Улуттук банк тарабынан аныкталат.  

 

107-берене. Банктын кызмат адамдары  

 

1. Банктын милдеттүү түрдө макулдашылууга тийиш болгон кызмат орундарынын тизмеги Улуттук банк тарабынан аныкталат. 

2. Банктын кызмат адамдарына талапкерлер белгиленген квалификациялык талаптарга жооп берүүгө жана жетиштүү иш тажрыйбага ээ болууга тийиш. Кызмат адамдарына талапкерлерге карата талаптар, аларды макулдашуу тартиби Улуттук банк тарабынан аныкталат.  

 

108-берене. Кынтыксыз кызматтык аброй  

 

1. Банктын уюштуруучулары, акционерлери жана алардын аффилирленген жактары, банктын кызмат адамдары, ошондой эле банк менен байланышкан жактар ушул Кодекске ылайык кынтыксыз кызматтык абройго ээ болууга тийиш. 

2. Жеке адамдар же юридикалык жактар төмөнкү учурларда кынтыксыз кызматтык абройго ээ эмес же андан ажыраган катары эсептелинет: 

1) соттолгондугу алынып салынгандыгына же өтөлгөндүгүнө карабастан, атайлап жасалган кандай гана кылмышы болбосун, ошондой эле экономика чөйрөсүндөгү калпыстык боюнча кылмыш жасагандыгы үчүн соттолсо;  

2) банктык, салыктык, бажы, монополияга каршы мыйзамдарына, банкроттук жөнүндө, баалуу кагаздар боюнча операциялар жөнүндө, керектөөчүлөрдүн укуктарын коргоо жөнүндө, камсыздандыруу иши жөнүндө мыйзамдарга, эсеп-бухгалтердик иш чөйрөсүнө, сот акыйкаттыгына, коомдук тартип жана коопсуздукка, ошондой эле кылмыштуу кирешелерди легализациялоого (адалдоого) жана террористтик же экстремисттик ишти каржылоого каршы аракеттенүү боюнча мыйзамдарга шек келтирген укук бузууларга жыл ичинде бирден көп жолу жол бергендиги үчүн административдик жоопкерчиликке тартылса; 

3) өзү мажбурлап жоюлууга, банкроттукка дуушар болгон же мажбурлап сырттан башкарууга же банкроттукту кошо алганда, мажбурлап жоюлууга дуушар болгон олуттуу катышуучусу же юридикалык жактын башкаруу органынын мүчөсү болсо;  

4) соттун жана башка ыйгарым укуктуу органдардын чечими боюнча банктык, финансылык, аудитордук, камсыздандыруу жана инвестициялык чөйрөлөрдө ишти жүргүзүүгө укуксуз болсо; 

5) мыйзам боюнча иштин башка чөйрөлөрүндө кынтыксыз кызматтык аброюнан ажыраса; 

6) Улуттук банктын же чет өлкөнүн компетенттүү органынын чечими боюнча банкка карата таасир этүү чарасын колдонуу тартибинде ээлеген кызматынан бошотулган банктын кызмат адамы; 

7) банктын капиталына чектүү катышууга ээ болуусу боюнча ушул Кодекстин талаптарын бузууга жол берсе; 

8) өзүнүн финансылык милдеттенмелерин төлөө жагында кемчиликтерге жол берсе; 

9) башка ыйгарым укуктуу мамлекеттик органдар тарабынан жылына бирден көп жолу финансылык санкциялар жана башка мажбурлоочу чаралар колдонулса; 

10) Улуттук банкка такталбаган маалыматтарды жана документтерди берсе; 

11) юридикалык жактын башкаруу органдарында ээлеген кызматынан ага болгон ишенимдин кеткендигинен же зыян келтиришинен улам жумуш берүүчүнүн демилгеси боюнча иштен бошотулса же четтетилсе; 

12) ушул Кодексте жана Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында түздөн-түз каралган башка учурларда. 

3. Банктын аларга таасир этүү чараларын колдонуу тартибинде кызматынан бошотулушуна байланыштуу кынтыксыз кызматтык аброюнан ажыраган кызмат адамдары Улуттук банктын чечими күчүнө киргенден тартып, он беш жыл аралыгында Улуттук банк менен милдеттүү түрдө макулдашылууга тийиш болгон кызмат орундарына кайрадан талапкер боло албайт. 

4. Ушул беренеде көрсөтүлгөн жак катары Кыргыз Республикасынын жана чет мамлекеттердин жеке адамдарын жана юридикалык жактарын түшүнүү зарыл. Мыйзамдар, соттор жана компетенттик органдар деп, Кыргыз Республикасынын жана чет мамлекеттердин мыйзамдарын, сот жана компетенттүү органдарын түшүнүү зарыл.  

 

109-берене. Банктын кызмат адамдарынын фидуциардык милдеттери 

 

1. Банктын кызмат адамдары банктын таламында ак ниеттүүлүк жана акыл ченемдүүлүк менен иштөөгө милдеттүү, бул алар тарабынан төмөнкү талаптардын сакталышын болжолдойт: 

1) Кыргыз Республикасынын банктык мыйзамдарын жана банктын уставынын талаптарын сактоо менен өзүнүн ыйгарым укуктарынын чегинде иш алып баруу; 

2) берилген ыйгарым укуктарды алар эмне үчүн берилген болсо, ошол максаттарда колдонуу; 

3) алгылыктуу мөөнөттөрдө жеткиликтүү маалыматтарды алуу үчүн мүмкүн болушунча күч-аракеттерди жумшагандан кийин, жеке квалификациясынын жана иш тажрыйбасынын негизинде олуттуу чечимдерди кабыл алуу; 

4) кызыкчылыктардын кагылышына жол бербөө боюнча талаптарды сактоо, кызыкчылыктардын кагылышы келип чыккандыгы тууралуу банктын башкаруу органдарына өз учурунда билдирүү; 

5) бир акционердин таламын башкалардын таламынан жогору койбостон, акционерлерге карата бирдей мамиле жасоо принциптерин сактоо; 

6) бардык белгилүү болгон инциденттер жөнүндө банктын башкаруу органдарына билдирүү; 

7) алгылыктуу жана коопсуз банктык тажрыйбага коркунуч келтирген банк ишиндеги инциденттер, чыр-чатактар жана мыйзам бузуулар жөнүндө көзөмөл органына билдирүү. 

2. Улуттук банк банктын кызмат адамдарынын фидуциардык милдеттерине карата башка талаптарды да белгилөөгө укуктуу.  

 

110-берене. Кызыкчылыктардын кагылышына жол бербөө 

 

1. Банктын Директорлор кеңеши кызыкчылыктардын кагылышына жол бербөө боюнча саясатты бекитүүгө, ошондой эле банктын ишинин бардык деңгээлинде кызыкчылыктардын кагылышын идентификациялоо боюнча бардык зарыл чараларды көрүүгө тийиш. 

2. Банк кызыкчылыктардын кагылышына байланышкан банк ишиндеги потенциалдуу коркунучтар жөнүндө банктын жетекчилигине маалымдоо жол-жоболоруна ээ болууга тийиш.  

3. Банктын кызмат адамы кызматка дайындалганга (шайланганга) чейин жакын туугандарынын тизмесин банкка берүүгө милдеттүү. Банк менен өзүнүн ортосунда кызыкчылыктардын кагылышы келип чыккандыгы жөнүндө билген кызмат адамы же банктын кызматкери ал тууралуу банктын Башкармасына жана/же Директорлор кеңешине дароо билдирүүгө милдеттүү.  

4. Банк орун алган кызыкчылыктардын кагылышы жөнүндө маалымат базасын жүргүзүүгө тийиш. 

5. Кызыкчылыктардын кагылышынын өз учурунда аныкталбагандыгы Кыргыз Республикасынын банктык мыйзамдарына ылайык жоопкерчиликке алып келет.  

 

111-берене. Банкта эмгекке төлөө тутумуна карата талаптар  

 

1. Банк эмгекке төлөө тутумун уюштуруу боюнча саясатты иштеп чыгууга тийиш.  

2. Банктын ишинин жыйынтыктары жана орун алган тобокелдик деңгээли менен байланышкан эмгекке төлөө тутуму бүтүндөй алганда, ошондой эле банктын кызмат адамдарынын жана натыйжасы Улуттук банктын экономикалык ченемдеринин жана талаптарынын банк тарабынан сакталышына же аманатчылар менен насыя берүүчүлөрдүн таламына коркунуч туудурган башка жагдайлардын келип чыгышына таасир эткен же таасир этиши мүмкүн болгон чечимдерди кабыл алышкан башка жактардын (кызматкерлердин) эмгегине төлөө жагында Улуттук банк тарабынан бааланууга тийиш.  

3. Улуттук банк банкта эмгекке төлөө тутумунун уюштурулушуна карата талаптарды белгилейт.  

 

18-БАП. 

БАНК ИШИ 

 

112-берене. Банк иши жана банк операциялары  

 

1. Банк лицензияларында түздөн-түз көрсөтүү менен улуттук жана/же чет өлкө валютасында төмөнкү банк операцияларын жүзөгө ашырат:  

1) келишимдик шарттарда өзүнүн атынан салымдарды тартуу; 

2) өздүк жана/же өз атынан тартылган каражаттарды келишимдик шарттарда жайгаштыруу; 

3) эсептерди ачуу жана жүргүзүү; 

4) кардарлардын жана банк-корреспонденттердин тапшыруусу боюнча эсептешүүлөрдү жана төлөмдөрдү жүргүзүү жана аларды кассалык тейлөө; 

5) насыялык жана төлөмдүк карточкаларды кошо алганда, төлөм документтерин (чектерди, аккредитивдерди, векселдерди жана башка документтерди) чыгаруу, сатып алуу, төлөө, кабыл алуу, сактоо жана ырастоо; 

6) карыздык милдеттенмелерди сатып алуу жана сатуу (факторинг), жөнөкөй жана которулма векселдердин эсебин алуу (форфетирлөө); 

7) карыздык баалуу кагаздарды чыгаруу жана жайгаштыруу; 

8) банктык кепилдиктерди берүү; 

9) кардарлардын акча которууларын, анын ичинде эсеп ачуусуз жүзөгө ашыруу; 

10) Кыргыз Республикасынын резидент эмес банктары үчүн корреспонденттик эсептерди ачуу жана жүргүзүү; 

11) кардарлар үчүн чет өлкө валютасындагы эсептер боюнча операцияларды жүргүзүү жана кардардын атынан чет өлкө валюталарын сатып алуу (алмашуу) операцияларын ишке ашыруу; 

12) өзүнүн атынан чет өлкө валютасын сатып алуу жана сатуу (алмаштыруу); 

13) баалуу металлдар менен операцияларды ишке ашыруу (банктык алтын, күмүш, платина жана жогорку сапаттагы ушул металлдардан жасалган монеталар менен гана); 

14) туунду финансылык инструменттер (деривативдер) менен операцияларды ишке ашыруу.  

2. Банктар төмөнкүдөй иш-аракеттерди жана бүтүмдөрдү ишке ашырууга укуктуу: 

1) үчүнчү жактар үчүн кепилдиктерди жана башка милдеттенмелерди берүү; 

2) милдеттенмелердин акчалай формада аткарылышын талап кылуу укугун үчүнчү жактардан сатып алуу; 

3) баалуу кагаздарды чыгаруу, сатып алуу, сатуу, тейлөө, ошондой эле депозитарий кызматтарын сунуштоо; 

4) жеке адамдар жана юридикалык жактар менен келишим түзүү аркылуу мүлктөрдү (акча каражаттарын эске албаганда) ишеним боюнча башкаруу; 

5) жеке адамдарга жана юридикалык жактарга баалуулуктарды сактоо үчүн сейфтерди ижарага берүү; 

6) банк алдындагы милдеттенмелердин ордун жабууда, күрөөлүк мүлктөрдү сатуу; 

7) инвестициялык кызмат көрсөтүүлөр; 

8) банк ишине байланыштуу консультациялык кызмат көрсөтүүлөр; 

9) финансылык лизинг боюнча бүтүмдөрдү түзүү; 

10) финансылык агент катары кызмат көрсөтүүлөр; 

11) электрондук акча эмиссиясы жана банктар аралык процессингге (клирингге) байланышкан иш. 

3. Банктар Кыргыз Республикасынын банктык мыйзамдарына каршы келбеген, Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына ылайык башка иштерди да жүзөгө ашырат. Мында банк анын негизги ишин камсыздоо үчүн зарыл болгон же банк ишине байланыштуу иштерди гана жүргүзөт. 

4. Банк Улуттук банктын макулдугу менен лицензияланган иштин башка түрлөрүн жүргүзүүгө укуктуу. 

5. Банк келишимдин негизинде банк үчүн зарыл болгон (аутсорсинг) кызмат көрсөтүүсү үчүн Улуттук банктын макулдугу менен башка жакты тартууга (аутсорсинг) укуктуу. Аутсорсингге карата талаптарды Улуттук банк аныктайт.  

6. Улуттук банк банк ишинин жана каржылоонун исламдык принциптерине ылайык операциялардын, бүтүмдөрдүн жана типтүү келишимдердин тизмегин жана аларды жүргүзүүнүн тартибин белгилөөгө укуктуу. Банк ишинин жана каржылоонун исламдык принциптери боюнча каражаттарды жайгаштыруу Улуттук банктын ченемдик талаптарын эске алуу менен ишке ашырылат. 

7. Айрым банк операциялары, анын ичинде банк ишинин жана каржылоонун исламдык принциптерине ылайык операциялар банктык эмес финансы-насыялык уюмдар жана башка юридикалык жактар тарабынан Улуттук банк тарабынан берилген тиешелүү лицензиясы болгон шартта жүзөгө ашырылышы мүмкүн.  

8. Ар кандай утуштарды, лотереяларды жана башка ушул сыяктуу оюн-зоок иш-чараларды уюштурууга же аларды өткөрүүгө катышууга, ошондой эле аларды жарнамалоого жана жарыялоого банктарга тыюу салынат.  

9. Банк операцияларын, башка иштерди жана бүтүмдөрдү жүзөгө ашыруунун талаптары, шарттары жана өзгөчөлүктөрү Улуттук банк тарабынан белгиленет.  

 

113-берене. Насыялоо 

 

1. Банк насыя берүүнү жоопкерчиликтүү насыялоо принциптерин жана Кыргыз Республикасынын банктык мыйзам талаптарын сактоо менен ишке ашырууга тийиш.  

2. Банк Директорлор кеңеши тарабынан бекитилген насыя саясатына ээ болууга тийиш. 

3. Банкта насыялык тобокелдиктерди башкаруунун натыйжалуу тутуму жөнгө салынышы зарыл. 

4. Директорлор кеңеши банктын насыя саясатынын, лимиттердин, инструменттердин жана насыя тобокелдиктерин башкаруу жол-жоболорунун тутумунун, насыя тобокелдиктерин башкаруу боюнча ички контролдоо жана ички аудит тутумунун шайкештигин мезгил-мезгили менен жылына кеминде бир жолу кайрадан карап чыгууга милдеттүү. 

5. Банк бүтүндөй банктык продукттарда, операцияларда жана банк ишинде орун алган насыя тобокелдиктерин башкарышы керек.  

6. Банкта Улуттук банктын насыялоого жана насыя тобокелдигин башкарууга карата талаптарын эске алуу менен насыя берүүнүн тартиби белгиленет. 

7. Банк ишинин жана каржылоонун исламдык принциптерине ылайык каражаттарды жайгаштыруу банк ишинин жана каржылоонун исламдык принциптеринин өзгөчөлүктөрүн эске алуу менен Кыргыз Республикасынын банктык мыйзамдарына ылайык иш жүзүнө ашырылат.  

 

114-берене. Банктын инвестициялары 

 

1. Банк төмөнкү талаптарды жана чектөөлөрдү сактоо менен инвестицияларды жүзөгө ашыра алат: 

1) банктын банктык эмес уюмдарга катышуусу узак мөөнөттүү инвестициялоо катары ишке ашырылууга тийиш; 

2) финансылык салымдарды жана насыяларды кошо алганда, ар бир банктык эмес уюмга кандай болбосун инвестициялардын өлчөмү банктын өздүк (регулятивдик) капиталынын он беш пайызына жетпегенин түзүүгө тийиш. Мындай инвестициялардын жалпы өлчөмү банктын өздүк (регулятивдик) капиталынын алтымыш пайызынан ашпоосу зарыл;  

3) кыймылсыз мүлккө инвестициялардын өлчөмү белгиленген лимиттерден ашпоого тийиш; 

4) өз ара байланыштуу жактар бир жак катары каралат.  

2. Банк ишинин жана каржылоонун исламдык принциптерине ылайык операцияларды жана бүтүмдөрдү ишке ашыруучу банктын инвестициялык саясатына карата талаптар Улуттук банк тарабынан белгиленет.  

3. Инвестицияларды жүзөгө ашыруу жана алардын банктын капиталына таасири боюнча банктарга карата башка талаптар жана чектөөлөр Улуттук банк тарабынан аныкталат.  

 

115-берене. Банктын кыймылсыз мүлкү 

 

1. Банк кыймылсыз мүлктү, анын ичинде жерди Улуттук банк белгилеген талаптарга ылайык сатып алууга, ижарага алууга, ижарага өткөрүп берүүгө жана ажыратып алууга укуктуу.  

2. Улуттук банк кыймылсыз мүлктүн эсебин жүргүзүү, аны кармоонун мезгилин, баалоонун стандарттарын белгилөө жана кыймылсыз мүлккө байланышкан башка маселелер боюнча талаптарды белгилейт.  

 

116-берене. Банк менен байланыштагы жактар жана кызыкдар болгон бүтүмдөрдү түзүү 

 

1. Банк менен байланыштагы жактар – бул: 

1) банктын кызмат адамдары жана алардын жакын туугандары; 

2) банктын капиталына тике же кыйыр түрдө олуттуу катышкан жана/же контролду ишке ашырган жактар; 

3) банк жана анын кызмат адамдары аларга олуттуу катышкан жана/же контролду ишке ашырган юридикалык жактар.  

4) ушул бөлүктүн 2 жана 3-пункттарында көрсөтүлгөн юридикалык жактардын жетекчилиги жана алардын жакын туугандары; 

5) жеке адамдар - ушул бөлүктүн 2-пунктунда көрсөтүлгөн адамдардын жакын туугандары; 

6) ушул бөлүктүн 2-пунктунда көрсөтүлгөн адамдар аларга олуттуу катышкан жана/же контролду ишке ашырган юридикалык жактар; 

7) Улуттук банк менен байланышта аныкталуучу башка критерийлер. 

2. Банк менен байланыштагы жактар менен банктын кандай болбосун бүтүмдөрү кызыкдар болуу менен түзүлгөн бүтүмдөр болуп саналат.  

3. Акчалай наркы Улуттук банк тарабынан белгиленген өлчөмдөн ашпаган, кызыкдар болуу менен түзүлгөн бүтүмдөр жөнүндө чечим банктын Директорлор кеңешинин кызыкдар болбогон мүчөлөрү тарабынан гана кабыл алынат. Эгерде Директорлор кеңеши кворумдун жоктугунан улам мындай чечимди кабыл ала албаса, бүтүмгө келишүү маселеси банктын акционерлеринин жалпы чогулушунун кароосуна берилет.  

4. Акчалай наркы Улуттук банк тарабынан белгиленген өлчөмдөн ашкан, кызыкдар болуу менен түзүлгөн бүтүмдөр жөнүндө чечим банктын акционерлеринин жалпы чогулушу тарабынан гана кабыл алынышы мүмкүн. 

5. Банктын бүтүм түзүүгө кызыкдар болгон жагы ошол маселени талкуулоого жана добуш берүүгө катыша албайт, ошондой эле чечимдин кабыл алынышына башка ыкмада таасир эте албайт.  

6. Бүтүмдүн ишке ашырылышына кызыкдар жак экендиги ага маалым болгон жак ошол бүтүмгө канчалык деңгээлде кызыкдар экендигин жана/же бүтүмдүн экинчи тарабы менен өз ара мамилеси тууралуу банкка кат жүзүндө дароо чечмелеп берүүгө милдеттүү.  

7. Банк банк менен байланыштагы жактардын реестрин түзүүсү керек. Реестрдин түзүлүүсүнө карата талаптарды Улуттук банк аныктайт.  

 

117-берене. Банк жана банк менен байланыштагы жактардын ортосундагы операцияларга жана бүтүмдөргө карата талаптар жана чектөөлөр 

 

1. Банк банк менен байланыштагы жактарды төмөнкү учурларда насыялоого укуксуз: 

1) акыркы отчеттук күнгө карата учурдагы чыгымдар орун алса; 

2) эгерде банк тарабынан банк менен байланыштагы бир жакка берилген бардык насыялардын жана аларды алмаштыруучулардын өлчөмү Улуттук банк белгилеген өлчөмдөн ашып кетсе; 

3) эгерде банк менен байланыштагы бардык жактарга берилген насыялардын жана аларды алмаштыруучулардын жалпы суммасы Улуттук банк белгилеген өлчөмдөн ашып кетсе. 

2. Эгерде Улуттук банк тарабынан башкасы каралбаса, мындай операцияларды жана бүтүмдөрдү ишке ашыруу шарттары ачык рыноктук шарттарда ишке ашырылган ушундай эле операциялар жана бүтүмдөргө салыштырганда алда канча ыңгайлуу болсо, банк банк менен байланыштагы жактар менен кандай болбосун операцияларды жана бүтүмдөрдү жүзөгө ашырууга укуксуз.  

3. Банк менен байланыштагы жактар менен болгон ар кандай бүтүмдөр жана операциялар банктын Директорлор кеңеши тарабынан жактырылууга тийиш.  

4. Банктын туунду компаниялары, эгерде мындай операциялар жана бүтүмдөр Улуттук банктын талаптарына ылайык келсе, банк менен байланыштагы жактар менен ишке ашырылган операцияларга жана бүтүмдөргө катыша алат.  

5. Банк каалаган жак менен ага төмөнкүлөргө мүмкүндүк берүү үчүн бүтүмдөрдү түзүүгө укуксуз: 

1) банк менен байланыштуу жактын алдында милдеттенмелерди төлөө же башка жол менен аткарууга; 

2) банк менен байланыштуу жактан кандайдыр бир мүлктү сатып алууга; 

3) банк менен байланыштуу жак тарабынан эмитирленген баалуу кагаздарды сатып алууга. 

6. Ишке ашырылган мына ушундай операциялардын жана бүтүмдөрдүн натыйжасында банктын финансылык абалы начарлап, финансылык кыйынчылыктарга алып келсе, банк менен байланыштуу жактар менен кандай болбосун операцияларды жана бүтүмдөрдү ишке ашыруусуна банкка тыюу салынат. Банктын финансылык кыйынчылыктарга дуушар болушунун белгилери Улуттук банк тарабынан аныкталат.  

7. Эгерде банктын акционерлери жана кызмат адамдары ушул Кодекске каршы келген жана банк үчүн чыгымдарды алып келүүчү чечимдерди кабыл алып же ал үчүн добуш берген болсо, алар Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына ылайык ошол чыгымдар үчүн жоопкерчилик тартышат.  

8. Ушул Кодекстин талаптарын бузуу аркылуу түзүлгөн банк жана банк менен байланышкан жактардын ортосунда түзүлгөн кандай бүтүм болбосун жараксыз болуп саналат. 

9. Банкка байланыштуу жактар менен түзүлгөн банктын бардык бүтүмдөрү жөнүндө маалыматты банк Улуттук банк белгилеген тартипте, Улуттук банкка берүүгө милдеттүү. 

10. Банктын банкка байланышкан жактар менен болгон операцияларынын жана бүтүмдөрүнүн өзгөчөлүктөрүн Улуттук банк аныктайт.  

 

118-берене. Банк ишинде кооптуу жагдайдын орун алышына жана анын алгылыксыз, кооптуу банктык тажрыйбага тартылышына жол бербөө 

 

1. Өз ишин жүзөгө ашырууда банктар аманатчыларынын жана насыя берүүчүлөрүнүн таламдарына, Кыргыз Республикасынын финансы жана банк тутумдарынын туруктуулугуна, коопсуздугуна жана бүтүндүгүнө коркунуч келтирген жагдайларга жол бербөөгө, ошондой эле банктын алгылыксыз, кооптуу банктык тажрыйбага тартылышына бөгөт коюуга милдеттүү. Улуттук банк, алгылыксыз жана кооптуу банктык тажрыйбаны жүзөгө ашыруу белгилерин аныктайт.  

2. Алгылыксыз жана кооптуу банктык тажрыйбага тартылган, ошондой эле банктын аманатчыларынын жана насыя берүүчүлөрүнүн таламына, Кыргыз Республикасынын финансы жана банк тутумдарынын туруктуулугуна, коопсуздугуна жана бүтүндүгүнө коркунуч келтирген жагдайды түзгөн банктарга жана алардын кызмат адамдарына карата ушул Кодексте каралган таасир этүү чаралары колдонулушу мүмкүн.  

 

119-берене. Чындыкка ылайык келбеген жарнамаларга тыюу салуу 

 

1. Банктардын чыныгы иш абалына шайкеш келбеген жарнамаларды берүүгө тыюу салынат. Улуттук банктын талабы боюнча банк белгиленген мөөнөттө талапка жооп бербеген жарнамаларын жана башка ушундай эле маалыматтарын өзгөртүүгө, талапка ылайык келтирүүгө милдеттүү.  

2. Ушул беренеге ылайык Улуттук банктын талаптары аткарылбаган учурда, банктын жарнамалары чындыкка ылайык келбегендиги тууралуу маалыматты банктын эсебинен жарыялоого жана ага карата ушул Кодексте каралган таасир этүү чараларын колдонууга Улуттук банк укуктуу.  

3. Саясий партияларды жана шайлануучу кызматтарга талапкерлерди кошо алганда, банктарга саясий иш-чараларды каржылоого, саясий көз караштагы жарнамаларды берүүгө, ошондой эле башка жолдор менен саясий иш-чараларга катышууга тыюу салынат.  

 

120-берене. Кылмыштуу кирешелерди легализациялоого (адалдоого) жана террордук же экстремисттик ишти каржылоого каршы аракеттенүү жөнүндө Кыргыз Республикасынын мыйзамдарынын талаптарын сактоо боюнча банктардын милдеттери 

 

Банктар кылмыштуу кирешелерди легализациялоого (адалдоого) жана террордук же экстремисттик ишти каржылоого каршы аракеттенүү боюнча Кыргыз Республикасынын мыйзамдарынын талаптарын сактоого милдеттүү. 

 

121-берене. Аманаттарды милдеттүү коргоо тутуму 

 

1. Банктар аманаттарды милдеттүү коргоо тутумуна катышат.  

2. Аманаттарды милдеттүү коргоо тутумунун иш тартиби, депозиттерди коргоо фондусун түзүү жана андан пайдалануу, кепилдик учурлары келип чыкканда аманаттар боюнча компенсацияларды төлөө, ошондой эле депозиттерди коргоо боюнча ыйгарым укуктуу орган, банктар, Улуттук банк, мамлекеттик органдар ортосундагы мамилелер жана бул чөйрөдө келип чыгышы мүмкүн болгон башка мамилелер банк аманаттарын коргоо тууралуу мыйзам аркылуу жөнгө салынат.  

3. Банк эл аралык тажрыйбада колдонулган депозиттерди коргоонун кошумча формаларын тандай алат.  

 

122-берене. Камакка алуу, өндүрүүгө чегерүү жана конфискация 

 

1. Юридикалык жактардын жана жеке адамдардын банктык эсептерде же сактоо жайында турган акча каражаттарына жана башка баалуулуктарына сот тарабынан гана камакка алынышы мүмкүн. 

Банктык эсепке же банкта сактоодо турган баалуулуктар камакка алынган шартта, ошол эсеп боюнча бардык чыгаша операцияларды же баалуулуктарды ооштуруу дароо токтотулат. Банктык эсептеги акча каражаттарынын белгилүү бир суммасы камакка алынган учурда, ошол сумманын өлчөмүндө азайтылбаган калдык чегинде кандай болбосун чыгаша операциялары токтотулат. 

2. Жеке адамдардын жана юридикалык жактардын банктык эсептерде же банкта сактоодо турган акча каражаттарынан жана башка баалуулуктарынан чегерүү сот жана салык мыйзамымын негизинде салыктык төлөм талабын берүү аркылуу салык органдары тарабынан жүргүзүлүшү мүмкүн.  

3. Банктагы акча каражаттарына, баалуулуктарга, документтерге карата тинтип текшерүүнү жүргүзүү же аларды алуу козголгон кылмыш иштери боюнча, өзгөчө соттук актынын негизинде тергөө органдары тарабынан жүргүзүлүшү мүмкүн.  

4. Акча каражаттарын жана башка баалуулуктарды конфискациялоо соттун мыйзамдуу күчүнө кирген өкүмүнүн (токтомунун) негизинде гана ишке ашырылышы мүмкүн. 

5. Сот же башка ыйгарым укуктуу мамлекеттик органдар, кызмат адамдары банктардын иш чөйрөсүн чектөө, анын ичинде акча каражаттарын же мүлкүн башкарууга карата аларга чектөөлөрдү белгилөө чечимин кабыл алуудан мурда, мындай чечимдин банктын насыя берүүчүлөрү жана кардарлары, ошондой эле Кыргыз Республикасынын финансы тутуму үчүн алып келе турган натыйжалары жөнүндө Улуттук банктан маалымат алууга милдеттүү.  

 

19-БАП. 

ЭСЕПКЕ АЛУУ, ОТЧЕТТУУЛУК ЖАНА АУДИТ 

 

123-берене. Жалпы жоболор  

 

1. Банк Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына, финансылык отчеттуулуктун эл аралык стандарттарына жана банктын эсепке алуу саясатына ылайык эсепке алууну жүргүзүп, отчет түзүүгө милдеттүү.  

Өз ишин банк ишинин жана каржылоонун исламдык принциптерине ылайык жүзөгө ашырган банк бухгалтердик эсепке алууну жана финансылык отчетту түзүүнү Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына ылайык кабыл алынган ислам финансылык институттары үчүн бухгалтердик эсепке алуу стандарттарына ылайык жүргүзөт.  

2. Банктын эсепке алуу саясатында бухгалтердик эсепке алуунун жалпы принциптери, бухгалтердик эсепке алуу ыкмалары жана аны уюштуруу эрежелери камтылууга тийиш. Финансылык топко көзөмөл жүргүзүлгөн учурда, банк ошол топтун жалпы консолидацияланган эсепке алуу саясатын иштеп чыгууга тийиш.  

3. Банкта эсепке алуу төмөнкүлөрдү тастыктагыдай негизде уюштурулушу зарыл: 

1) анын негизинде төмөнкүлөр так, анык түзүлүшү керек: 

- банктын реалдуу финансылык абалын жана иш натыйжаларын чагылдырган, эл аралык стандарттарга ылайык финансылык отчеттуулук; 

- Улуттук банктын талаптарына ылайык регулятивдик отчеттуулук; 

- Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына ылайык отчеттуулуктун башка түрлөрү; 

2) банктын активдерин жана келип чыккан тобокелдиктерди коопсуз жана ишенимдүү башкаргыдай; 

3) банктын акционерлери жана Директорлор кеңеши банктын финансылык абалын жана кызмат адамдарынын ишин контролдой алгандай. 

 

124-берене. Банктагы эсепке алуу жана отчеттуулук 

 

1. Банктын финансылык жылы 1-январдан тартып 31-декабрды кошо алгандагы мезгилди камтыйт. Эгерде банк 1-январдан кийин каттоодон өткөн болсо, анда биринчи финансылык жыл банктын мамлекеттик каттоодон өткөн күнүнөн башталып, ошол эле жылдын 31-декабрында бүтөт. 

2. Банктар бухгалтердик эсепти жана финансылык отчетту түзүүнү финансылык отчеттордун стандарттарына жана Улуттук банктын талаптарына ылайык жүргүзөт.  

3. Консолидацияланган негизде түзүлгөн отчетторду кошо алганда, банктык, бухгалтердик отчеттордун тизмеги, берүү формасы жана мөөнөттөрү, ошондой эле аларды бузууга жол бергендиги үчүн жоопкерчилик Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында аныкталат.  

4. Банктар Улуттук банктын кат жүзүндөгү суроо-талабы боюнча акча каражаттарынын жүгүртүлүшү, анын ичинде Кыргыз Республикасынын чегинен тышкары жайгашкан каражаттар (корреспонденттик эсептер) боюнча кандай гана маалымат болбосун ага берип турууга милдеттүү.  

5. Банктын Башкармасынын төрагасы Кыргыз Республикасынын банктык мыйзам талаптарына ылайык финансылык отчеттуулуктун, эсепке алуу документтеринин жана башка маалыматтардын тактыгы, толуктугу жана талаптагыдай сакталышы үчүн жоопкерчилик тартат. Банктын башкы бухгалтери финансылык отчеттуулукта бухгалтердик операциялардын жана жагдайлардын туура чагылдырылышы, бухгалтердик эсеп жана финансылык отчеттуулуктун регистрлеринин талаптагыдай сакталышы үчүн жоопкерчилик тартат.  

 

125-берене. Документтердин эсебин алуу жана сактоо 

 

1. Банк бухгалтердик эсепте жана отчетторду түзүүдө колдонулган документтердин так эсепке алынышын жана сакталышын камсыз кылууга милдеттүү. 

2. Так эсепке алынууга жана сакталууга тийиш болгон документтердин тизмеги, аларды сактоо тартиби жана мөөнөттөрү Улуттук банк тарабынан белгиленет.  

 

126-берене. Банктардын аудити 

 

1. Банктын иши аудиттин эл аралык стандарттарына ылайык жыл сайын тышкы аудитордук текшерүүдөн өткөрүлүүгө тийиш.  

2. Банктын Директорлор кеңеши аудитордук уюмдарды жана талапкер аудиторлорду акционерлердин жалпы чогулушунун кароосуна сунуштоо үчүн тандайт. Акционерлердин жалпы чогулушу өткөрүлгөнгө чейинки жыйырма иш күнүнөн кечиктирбестен, банк аудитордук уюм жана аудиторлорго талапкерлер тууралуу Улуттук банкка билдирет. Улуттук банк банктарды аудитордук текшерүүдөн өткөрүү үчүн белгиленген талаптарга жооп бербеген катары аудитордук уюмду жана аудиторго талапкерлерди четке кагууга укуктуу жана ал жөнүндө акционерлердин жалпы чогулушу өткөрүлгөнгө чейинки он иш күнүнөн кечиктирбестен банкка билдирет. 

3. Кыргыз Республикасынын аймагында банктарга аудитти жүргүзүү укугуна тиешелүү лицензияга ээ, банктарды аудитордук текшерүүдөн өткөрүү үчүн Улуттук банк тарабынан белгиленген талаптарга жооп берген аудитордук уюм гана банктын тышкы аудиторунан боло алат.  

4. Тышкы аудитор банктан көз карандысыз болууга тийиш, бул аудитордук корутундунун натыйжаларына, тыянактарга жана тышкы аудитор өз пикирин билдириши үчүн сырттан кимдир бирөөнүн таасирин жокко чыгарган шарттарга кандайдыр бир таасирлердин орун алышына көз карандысыз өз алдынча иш алып барууга жөндөмдүүлүктү түшүндүрөт. Тышкы аудитти жүргүзүү келишиминде аудитордук уюмдун өзү же анын кайсы бир аудитору же башка кызматкери, банкта эч кандай кызыкчылыкка ээ эмес экендиги, ага көз каранды эместиги, банк жана анын кызматкерлери менен эч кандай мамилеси жоктугу тууралуу билдирүүсү чагылдырылууга тийиш. 

5. Аудитордук уюм жана аудитор, эгерде алар акыркы эки жылдын аралыгында: 

1) банктын капиталына же анын аффилирленген жактарына тике же кыйыр түрдө олуттуу катышуучу болгон жак болсо; 

2) банктын же анын аффилирленген жактарынын аффилирленген жагынан болсо; 

3) банкка жана анын аффилирленген жактарына кызматтарды (атайы аудитордук текшерүүлөрдү өткөрүү, консультациялык кызматтарды, ички аудит кызматын сунуштоо) сунуштаган жактар болсо; 

4) банктын же анын аффилирленген жагынын кызматкери болсо; 

5) Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында каралган башка учурларда банктан көз карандысыз деп эсептелинбейт. 

6. Банктын тышкы аудити бир эле аудитордук уюм тарабынан катары менен үч жолудан көбүрөөк ишке ашырылышы мүмкүн эмес. 

7. Тышкы аудитор төмөнкүдөй кемчиликтер аныкталгандан кийинки бир иш күнүнүн ичинде алар тууралуу банктын Башкармасына, Директорлор кеңешине жана Улуттук банкка маалымдоого милдеттүү: 

1) банктын туруктуулугуна коркунуч келтирген фактылар аныкталгандыгы тууралуу; 

2) убактылуу администрацияны киргизүү жана лицензияны кайтарып алуу үчүн негиз болгон фактылар жөнүндө; 

3) банкты аудитордук текшерүүнүн жүрүшүндө тышкы аудитти жүзөгө ашыруудан баш тартуу чечими жөнүндө; 

4) “арам” акчанын изин жашыруу жана/же террорчулукту каржылоо белгилери байкалган алдамчылык схемалары же бүтүмдөр аныкталгандыгы жөнүндө; 

5) тышкы аудиттин өтүнүчү боюнча кайсы бир маалыматты Улуттук банкка билдирүүдөн банктын баш тартып жаткандыгы жөнүндө; 

6) банкта же аффилирленген юридикалык жакта олуттуу чыгымдарга алып келиши мүмкүн болгон кемчиликтер же мыйзам бузуулар аныкталгандыгы жөнүндө; 

7) Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында каралган башка учурларда. 

8. Тышкы аудитор аудиттик текшерүүгө байланыштуу бардык маалыматты Улуттук банктын талабы боюнча берүүгө милдеттүү. Мындай маалыматтардын берилиши, тышкы аудитти жүргүзүүдө купуялуулукту камтыган маалыматтын ачыкка чыгарылышы катары эсептелинбейт.  

9. Улуттук банк Кыргыз Республикасынын мыйзамдарынын жана/же аудиттин эл аралык стандарттарынын талаптарына ылайык келбеген аудитордук корутундуну тааныса, анда банк өз эсебинен кайрадан аудит жүргүзүүгө милдеттүү. 

10. Аудитордук корутундуда маалыматтар аудиттин эл аралык стандарттарына жана Улуттук банктын талаптарына ылайык чагылдырылууга тийиш. 

11. Аудитордук уюмдарга жана аудиторлорго карата талаптарды кошо алганда, банктардын тышкы аудитине карата талаптар Улуттук банк тарабынан аныкталат.  

 

127-берене. Банктык топтордун аудити  

 

1. Эгерде банк банктык топко кирсе, бүтүндөй банктык топ милдеттүү аудитордук текшерүүдөн өткөрүлүүгө тийиш. Банктык топко жүргүзүлгөн аудиттин жыйынтыгы боюнча топтун ар бир катышуучусу боюнча отчеттор жана консолидацияланган отчет түзүлөт.  

2. Банктык топко аудити бир аудитордук уюм тарабынан жүзөгө ашырылууга тийиш.  

3. Банктык топко аудитти жүргүзүүгө карата талаптар, анын ичинде ушул берененин 2-бөлүгүндө каралган шартты эске алгандагы талаптар Улуттук банк тарабынан белгиленет.  

4. Тышкы аудитор банктык топтун аудитине байланыштуу кандай маалымат болбосун Улуттук банктын суроо-талабы боюнча ага берүүгө милдеттүү. Мындай маалыматтардын берилиши тышкы аудитти жүргүзүү учурунда купуялуулукту камтыган маалыматтарды ачыкка чыгаруу катары эсептелинбейт.  

 

128-берене. Аудитти жүргүзүүнүн, банктын жылдык финансылык отчетун бекитүүнүн, берүүнүн жана жарыялоонун мөөнөттөрү 

 

1. Финансы жылынын аякташы боюнча банк төмөнкүлөргө милдеттүү: 

1) банкка жаңы финансы жылы башталгандан кийинки токсон күндөн кечиктирилбестен тышкы аудиттин өткөрүлүшүн камсыздоого; 

2) финансылык отчет жана аудитордун банктын жетекчилигине каты менен бирге аудитордук корутундунун күбөлөндүрүлгөн көчүрмөсүн акционерлердин жылдык жалпы чогулушу өткөрүлгөнгө чейинки беш иш күнүнүн ичинде Улуттук банкка берүүгө; 

3) акционерлердин жалпы чогулушунда банктын жылдык финансылык отчетунун жаңы финансылык жыл башталгандан кийинки токсон күндөн кечиктирбестен бекитилишин камсыздоого; 

4) акционерлердин жалпы чогулушу бекиткен финансылык отчет жана аудитордун банктын жетекчилигине каты менен бирге аудитордук корутундунун күбөлөндүрүлгөн көчүрмөсүн жаңы финансылык жыл башталгандан кийинки жүз беш күндөн кечиктирбестен, Улуттук банкка берүүгө;  

5) банктын жылдык финансылык отчетун (анын ичинде консолидацияланган отчетту) аудитордук корутунду менен бирге жаңы финансы жылы башталгандан жүз жыйырма күндөн кечиктирбестен, Улуттук банк тарабынан белгиленген тартипте жана формада жалпыга маалымдоо каражаттарында жарыялоого.  

2. Банктын акционерлеринин жалпы чогулушу аудитордук корутундусуз банктын жылдык финансылык отчетун кароого жана бекитүүгө укуксуз.  

 

129-берене. Банктын финансылык отчеттуулугун жарыялоо жана банк ишинин негизги көрсөткүчтөрүн ачып берүү 

 

Банк финансылык отчеттуулуктун эл аралык стандарттарына жана Кыргыз Республикасынын банктык мыйзамдарына ылайык өзүнүн ишинин негизги көрсөткүчтөрүн ачуу менен финансылык отчеттуулугун жарыялоого милдеттүү.  

 

 

IV БӨЛҮМ. 

БАНК СЫРЫ 

20-БАП. БАНК СЫРЫ 

 

130-берене. Банк сыры 

 

1. Банк сыры – бул кардар тарабынан банкка берилген же банк тарабынан түзүлгөн же банктык ишти жүзөгө ашыруунун жүрүшүндө алардын келишимге чейинки мамилелерин кошо алганда, банк менен кардардын өз ара мамилелерине байланыштуу башкача негизде келип чыккан бардык маалыматтар.  

2. Банк сырына төмөнкүлөр кирбейт: 

1) легитимдүү ачык маалымат (мыйзамдарга ылайык алар менен эркин таанышууга мүмкүн болгон маалымат); 

2) банктын кардарын идентификациялоого мүмкүндүк бербеген, консолидацияланган мүнөздөгү маалымат; 

3) банк менен байланыштуу жактар тууралуу, Улуттук банк тарабынан аныкталган ченемдеги маалымат. 

3. Бул главанын талаптары Улуттук банктын көзөмөлүнө алынган банктык эмес финансы-насыялык уюмдарга жана башка юридикалык жактарга да жайылтылат. 

 

131-берене. Банк сырын түзгөн маалыматтын берилиши 

 

1. Банк ушул беренеде башкасы каралбаса, банктык сырды түзгөн маалыматты кардардын кат жүзүндөгү макулдугу менен каалаган жактарга берүүгө укуктуу. 

2. Банк Улуттук банкка банк сырын түзгөн каалаган маалыматты берүүгө милдеттүү. Улуттук банк банк сырын түзгөн маалыматты мамлекеттик кызыкчылыктарды коргоо максатында Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнө, ошондой эле ушул Кодексте каралган тартипте банктык көзөмөл максаттары үчүн башка мамлекеттердин борбордук банктарына/көзөмөл органдарына жана башка жактарга берүүгө укуктуу.  

3. Банк сырын түзгөн маалыматтар банк тарабынан төмөнкүлөргө берилет: 

1) Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына ылайык - Кыргыз Республикасынын сотуна; 

2) кылмыш жолу менен алынган кирешелерди легалдаштырууга (адалдоого) жана террористтик же экстремисттик иш-аракеттерди каржылоого каршы аракеттенүү чөйрөсүндөгү мыйзамга ылайык, кылмыш жолу менен алынган кирешелерди легалдаштырууга (адалдоого) жана террордук же экстремисттик иш-аракеттерди каржылоого каршы аракеттенүү жагында иш алып барган ыйгарым укуктуу мамлекеттик органга; 

3) Кыргыз Республикасынын салык мыйзамдарына ылайык салык алуу максаттары үчүн мамлекеттик ыйгарым укуктуу салык органына;  

4) банктык аманаттарды коргоо жөнүндө мыйзамга ылайык, депозиттерди коргоо боюнча ыйгарым укуктуу органга; 

5) Кыргыз Республикасынын финансы рыногун жөнгө салуу жана көзөмөлдөө чөйрөсүндөгү мыйзамга ылайык, баалуу кагаздар рыногун жөнгө салуу боюнча мамлекеттик ыйгарым укуктуу органга; 

6) Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында каралган мураскордун укугунун өтүшүн (укук улантуучулукту) ырастоочу документтерди берүү учурунда, кардарлардын же алардын мыйзамдуу өкүлдөрүнүн мураскорлоруна (укук улантуучуларына), ошондой эле өлгөн кардарлардын аманаттары жана эсептери жөнүндөгү мурастык иштер кароосунда турган мамлекеттик нотариалдык контораларга. 

4. Банк сырын түзүүчү маалымат ушул берененин 2 жана 3-бөлүктөрүндө көрсөтүлбөгөн каалаган башка жактарга соттук актынын негизинде гана берилиши мүмкүн.  

5. Банк сырын түзүүчү маалыматты берүү учурунда, ушул берененин 2, 3 жана 4-бөлүктөрүнө ылайык банк кардарларынын макулдугу талап кылынбайт. 

 

132-берене. Банк сырын түзгөн маалыматтарды берүү жөнүндө суроо-талаптарга карата талаптар 

 

Банк сырын түзгөн маалыматтарды берүү жөнүндө суроо-талапта төмөнкүлөр камтылууга тийиш: 

1) суроо-талап менен кайрылган жактын толук расмий аталышы жана реквизиттери, ошондой эле дареги, байланыш каналдары же берүү ыкмасын жана маалыматты алууга ыйгарым укук берилген адамды көрсөтүү менен башка байланыш маалыматтары;  

2) суроо-талап жөнөтүлгөн жактын аталышы; 

3) талап кылынган, банк сырын түзгөн маалыматтардын чегин жана көлөмүн көрсөтүү менен банктын кардарынын аты-жөнү (аталышын); 

4) банк сырын түзгөн маалыматтарды пайдалануу максаты жана суроо-талаптын укуктук негиздери; 

5) суроо-талапка кол койгон жактын ыйгарым укуктары жөнүндө маалыматтар, кол тамга жана мөөрү. 

 

133-берене. Банк сырын түзгөн маалыматтарды пайдалануу 

 

1. Банк сырын түзгөн маалыматтар банк тарабынан төмөнкүлөрдүн пайдалануусу үчүн берилиши мүмкүн: 

1) банктын негизги ишине байланыштуу кызматтык милдеттерин аткаруу максатында, банк кызматкерлерине; 

2) мындай маалыматтар кызмат көрсөтүүнүн алкагында зарыл болсо, банк ишине байланыштуу банкка кызмат көрсөтүүлөрдү сунуштаган жактарга; 

3) консолидацияланган отчетту даярдоо максатында банктын үстүнөн контролду ишке ашырган жакка; 

4) банк менен кардардын ортосундагы талаш маселелер боюнча өз укуктарын жана мыйзамдуу таламдарын коргоого алуусу үчүн зарыл болгон учурларда жана чектерде - сотко. Банктын же кардардын өтүнүч каты боюнча соттук жыйын жабык түрдө өтүшү мүмкүн; 

Маалыматтардын мындай берилиши банктык сырды берүү жана ачыкка чыгаруу катары эсептелбейт. 

2. Мында банк ушул берененин 1-бөлүгүндө көрсөтүлгөн жактарга берилген банк сырын түзгөн маалыматтын корголушун жана купуялуулугун камсыздоого милдеттүү. 

 

134-берене. Банк сырын түзгөн маалыматты коргоо 

 

1.  Банк сырын түзгөн маалымат берилген жана/же алар үчүн чечмеленген банк, ошондой эле каалаган башка жактар мындай маалыматтын талаптагыдай корголушун жана купуялуулугун камсыздоого милдеттүү.  

2.  Банк сырын түзгөн маалыматтын корголушу жана купуялуулугунун сакталышы аларды сактоо, пайдалануу, кимдир бирөөгө берүү, чечмелөө жана санкциясыз пайдалануудан коргоо боюнча шайкеш уюштуруучулук, укуктук жана техникалык чаралардын көрүлүшү аркылуу камсыз кылынат.  

 

135-берене. Банк сырын түзгөн маалыматты мыйзамсыз ачыкка чыгаруу же пайдалануу үчүн жоопкерчилик 

 

1. Банк сырын түзгөн маалыматты мыйзамсыз ачыкка чыгаргандыгы же пайдалангандыгы үчүн банк, ыйгарым укуктуу мамлекеттик органдар жана каалаган башка жактар Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына ылайык жоопкерчилик тартышат.  

2. Банк сырын түзгөн маалыматты мыйзамсыз ачыкка чыгаруу же пайдалануу учурунда укуктары бузулган кардар же башка жактар келтирилген чыгымдардын ордун толтуруп берүүнү талап кылууга укуктуу. 

 

136-берене. Банк сырын түзгөн маалыматтарды алмашуу 

 

1. Насыялык тобокелдиктерди минималдаштыруу жана өз ара маалымат алмашуу максатында, мыйзамга ылайык насыялык таржымалды түзүү жана банк сырын камтыган маалыматтардын пайдалануучуларга берилиши үчүн юридикалык жак түзүлүшү мүмкүн. 

2. Банктар өз ара макулдашуунун негизинде банк сырын түзгөн маалыматтарды алмашууга укуктуу.  

3. Ушул берененин максаттары үчүн банк сырын түзгөн маалымат кардардын макулдугу менен гана жана ушул главанын талаптарын сактоо шартында банк тарабынан берилиши мүмкүн.  

 

V БӨЛҮМ. 

БАНК КӨЗӨМӨЛҮ ЖАНА ТААСИР ЭТҮҮ ЧАРАЛАРЫ 

 

21-БАП. 

БАНК КӨЗӨМӨЛҮ ЖАНА ЭКОНОМИКАЛЫК ЧАРАЛАР 

 

137-берене. Банк көзөмөлү 

 

1. Улуттук банк ушул Кодекске жана Кыргыз Республикасынын банктык мыйзамдарына ылайык банктардын, банктык эмес финансы-насыялык уюмдардын жана башка юридикалык жактардын ишине көзөмөлдү жана жөнгө салууну ишке ашырат.  

2. Банк көзөмөлү тышкы көзөмөлдү жана инспектордук текшерүүлөрдү жүргүзүү, ошондой эле жөнгө салуучу нормаларды чыгаруу аркылуу ишке ашырылат. Улуттук банк жеринде комплекстүү жана максаттуу текшерүү методдорун тышкы көзөмөл менен айкалыштыруу аркылуу ар бир банк үчүн алардын ишинин өзгөчөлүктөрүн эске алуу менен көзөмөлдү жүргүзүү стратегиясын аныктайт.  

3. Улуттук банкта банктык көзөмөл боюнча ыйгарым укуктуу коллегиалдык орган түзүлүшү мүмкүн. 

4. Улуттук банк Кыргыз Республикасынын жана чет өлкөлөрдүн финансы секторунун ыйгарым укуктуу органдары менен кызматташууну ишке ашырат.  

5. Улуттук банк банктык топторго көзөмөлдү ушул Кодекске ылайык консолидацияланган (консолидацияланган көзөмөл) негизде ишке ашырат.  

 

138-берене. Банк көзөмөлүнүн максаттары үчүн маалымат жана документтер 

 

1. Банк, анын кызмат адамдары жана башка кызматкерлер, банктын акционерлери жана банк менен байланыштуу жактар Улуттук банктын талабы боюнча отчетторду, документтерди жана башка каалаган маалыматтарды өз учурунда берип турууга милдеттүү.  

2. Улуттук банк тарабынан алынган жана банк сырына жатпаган маалымат жана документтер купуялуулукту камтыган маалымат болуп саналат жана алар ушул Кодекске ылайык банк көзөмөлүн жүргүзүү үчүн зарыл болгон учурлардан тышкары жарыяланууга же кимдир бирөөгө берилүүгө тийиш эмес.  

3. Купуялуулукту камтыган маалыматтар менен таанышууга мүмкүнчүлүгү болгон Улуттук банктын кызматкерлерине жана башка жактарга ушул Кодексте белгиленген тартиптен тышкары башка жол менен аларды ачыкка чыгаруусуна тыюу салынат.  

4. Улуттук банк консолидацияланган негизде көзөмөлдү жүзөгө ашыруу үчүн зарыл болгон, алардын ишине тиешелүү маалыматтарды берүү тартибин банктык топ үчүн аныктоого укуктуу.  

5.  Улуттук банктын насыялык регистрин кошо алуу менен Улуттук банк маалымат базасын түзөт. Насыялык регистрди түзүү тартиби Улуттук банк тарабынан аныкталат.  

 

139-берене. Банк үчүн экономикалык ченемдер жана талаптар 

 

1. Банктар үчүн экономикалык ченемдердин жана талаптардын төмөнкүдөй түрлөрү белгиленет:  

1) уставдык капиталдын минималдуу өлчөмү; 

2) өздүк (регулятивдик) капиталдын минималдуу өлчөмү; 

3) капиталдын жетиштүүлүк (шайкештик) стандарттары; 

4) бир карыз алуучуга же байланыштуу карыз алуучулар тобуна карата тобокелдиктин максималдуу өлчөмү; 

5) ликвиддүүлүк ченеми (көрсөткүчү); 

6) валюталык, насыялык, операциялык жана башка тобокелдиктерди чектөө жана аларды башкаруу боюнча талаптар; 

7) резервдерди түзүү тартибине карата талаптар; 

8) Улуттук банк тарабынан белгиленген ченемдердин, талаптардын жана чектөөлөрдүн башка түрлөрү. 

2. Экономикалык ченемдердин, талаптардын жана чектөөлөрдүн өлчөмү жана аларды эсептөөнүн методикасы Улуттук банк тарабынан аныкталат.  

3. Улуттук банк тутумдук банктарга жана банктык эмес финансы-насыялык уюмдарга карата экономикалык ченемдердин, талаптардын жана чектөөлөрдүн башка өлчөмдөрүн белгилөөгө укуктуу. Тутумдуулук статусун Улуттук банк аныктайт.  

4. Улуттук банк банк ишинин жана каржылоонун исламдык принциптерине ылайык операцияларды жана бүтүмдөрдү ишке ашырган банктар үчүн экономикалык ченемдерди жана башка милдеттүү талаптарды, ченемдерди жана лимиттерди белгилейт.  

5. Банктар жана алардын кызмат адамдары Кыргыз Республикасынын банктык мыйзамдарында белгиленген экономикалык ченемдерди, талаптарды жана чектөөлөрдү бузууга жол бергендиги үчүн жоопкерчилик тартышат.  

140-берене. Банк ишине тышкы көзөмөл 

 

1. Банк ишине тышкы көзөмөл, кароого сунушталган отчеттор жана башка маалыматтар боюнча банктардын ишине талдап-иликтөөлөрдү жүргүзүү, ошондой эле негизги иш багыттары боюнча банктын башкаруу органдары менен өз ара иш алып баруу аркылуу, аралыктан туруп, туруктуу негизде ишке ашырылат.  

2. Улуттук банктын ыйгарым укуктуу кызматкери тиешелүү документтерди жана маалыматтарды банктан талап кылууга, ошондой эле банкка өзү барып, анын жетекчилиги, кызмат адамдары жана кызматкерлери менен жолугушууларды өткөрүүгө укуктуу.  

3. Банктардын ишине тышкы көзөмөлдү уюштуруу, аны жүзөгө ашырууга ыйгарым укуктар жана анын тартиби Улуттук банк тарабынан аныкталат.  

 

141-берене. Банк ишине инспектордук текшерүү 

 

1. Банкка ыйгарым укуктуу кызматкерлерин жөнөтүү аркылуу Улуттук банк банк ишине мезгил-мезгили менен инспектордук текшерүүлөрдү жүргүзүп турат.  

2. Инспектордук текшерүүлөрдүн алкагында төмөнкүлөргө баа берилет:  

1) банктын финансылык абалына, ишти башкаруу сапатына жана натыйжалуулугуна; 

2) банктын туруктуулугуна жана коопсуз ишине таасир этүүчү банк ишине мүнөздүү тобокелдиктерге; 

3) банктын финансылык жана регулятивдик отчеттуулугунун ишенимдүүлүгүнө; 

4) Улуттук банктын эскертүүлөрүнүн, талаптарынын жана сунуш-көрсөтмөлөрүнүн банк тарабынан аткарылышына; 

5) Кыргыз Республикасынын банктык мыйзам ченемдеринин банк тарабынан сакталышына; 

6) Кыргыз Республикасынын банктык мыйзамдарында белгиленген башка милдеттердин жана талаптардын банк тарабынан аткарылышына. 

3. Улуттук банктын ыйгарым укуктуу кызматкерлери инспектордук текшерүүлөрдүн жүрүшүндө төмөнкүлөрг